میراث آریا: بافت قدیمی روستای هرابرجان دارای بناهای باارزشی ازجمله مسجد جامع هرابرجان، برج اداره، حسینیه هرابرجان، مکان مذهبی گنبد طلا و خانه‌های تاریخی بسیار زیبا است.
از ارزش های معماری روستا جز بناهای آن، می‌توان به دست کند بودن معماری روستا و کوچه‌باغ‌های بسیار زیبا و سرسبز که به‌گونه‌ای منحصربه‌فرد در بافت خشت و گلی ادغام‌شده، اشاره کرد.
با اینکه تصور می‌شود روستا از نظر تقسیمات سیاسی جز استان یزد و دارای اقلیمی خشک باشد، اما معماری خانه‌ها ترکیبی از درون‌گرا و بیرون گراست. درواقع اکثر خانه‌ها بالاخانه بیرون گرا و طبقه همکفی درون‌گرا با حیاط مرکزی و حوض دارند و به‌طورکلی فرم شکل‌گیری معماری روستا فرمی خطی است و محوریت کشیدگی بافت روستا در این امتداد قرارگرفته است.
مسجد و حسینیه روستا نیز در مرکزیت بافت قرار دارند که بناهای آن محدوده از لحاظ قدمت و معماری سنتی ویژه‌تر شده است.
به جز این بناها معماری و آثار طبیعی منحصربه‌فرد، در روستا قبرستان بسیار قدیمی وجود دارد که آن نیز بیان‌شده در زیر بافت کهن روستا است و مساحت قابل‌توجهی دارد بطوریکه از نظر وسعت تقریباً تمام مساحت بافت قدیمی را در برمی‌گیرد.
نام سابق هرابرجان
روستای مرجان و نام قدیمی‌تر آن اراورجان بوده است که در اثر گذر زمان به هرابرجان تبدیل‌شده است، قدمت روستا با توجه به بناهای موجود در آن از دوره صفویه به بعد را شامل می‌شود.
مشخصات بافت تاریخی هرابرجان
بافت هرابرجان یکی از بافت های متراکم، دست‌نخورده، زنده و پویا در محدوده شهرستان خاتم است که چندین بنای ارزشمند ثبتی و غیر ثبتی در آن مشاهده می‌شود. ازجمله ویژگی‌های شاخص این بافت معماری دست کند، استفاده از مصالح بوم آورد، داشتن بالاخانه در اکثر خانه‌ها و چسبیدگی و تراکم خانه‌ها به یکدیگر است به‌گونه‌ای که تصور می‌شود سقف خانه‌ها در اتصال با یکدیگرند.
بسیار جالب‌تر که بافت خشت و گلی و کهن این روستا در معیت با باغ‌هایش است و اکثر منازل مشرف به باغات هستند.
هرابرجان مجموعه تاریخی روستایی است و ابنیه موجود در آن اجزاء روستا با کاربری‌های متفاوت مورداستفاده قرار داشته و دارند به‌طورکلی ابنیه موجود از نظر کاربری به سه دسته مسکونی و مذهبی و دفاعی تقسیم می‌شوند.
بافت تاریخی – مذهبی روستای هرابرجان به علت قرار گرفتن بین شهرهای هرات، مروست و بوانات فارس از موقعیت استراتژیک ویژه‌ای برخوردار است.
شواهد تاریخی در بافت تاریخی بیانگر این است که سکونت مردم و شکل‌گیری روستا از یکجانشینی شروع‌شده و ساختمان‌های موجود در این روستا از نوع بناهای کویری است که دارای دیوارهای بلند و ضخیم، حوض و حیاط مرکزی است.
بافت قدیمی این روستا شامل قسمت‌های مسکونی، عمومی، مذهبی، برج و قنات‌ها و کوچه‌های باریک با دیواره‌های ضخیم است که حتی گاهی به ارتفاع 2 متر از بدنه کوچه از کرشک و خاک بسیار محکم تپه استفاده‌شده و معماری دست کند در بدنه این کوچه‌ها کاملاً مشهود است.
هسته اولیه روستا
هسته اولیه روستا محدوده شرق روستا در کنار مسجد جامع, حسینیه و فضای آموزشی واقع‌شده است.
بی‌تردید نزدیکی به جاده ارتباطی، دلیل اسکان و ساخت‌وسازهای اولیه روستاییان در این بخش بوده است. همچنین وجود مسجد و حسینیه در این محدوده به عنوان یک نقطه اتکاء کالبدی در این بخش مطرح است.
مراحل توسعه
مرحله اول توسعه
با گذشت زمان و افزایش جمعیت، اطراف هسته اولیه و گاهی به سمت شمال و شمال غرب هسته اولیه توسعه‌یافته است.
این مرحله از توسعه که به صورت قطاعی به هسته اولیه روستا چسبیده است و دارای قدمتی حدود 7 دهه است، کاربری‌های آموزشی و تجاری به این مرحله از توسعه مربوط می‌شود.
مرحله دوم توسعه
مرحله دوم توسعه نیز به شکل یک قطاع بزرگ در بخش های شمال و جنوب و سراسر شمال کانال متصل به روستا و هسته اولیه واقع‌شده است.
جهت فعلی گسترش روستا
طی چند سال گذشته به این‌سو همان بخش غرب و شمال غرب به عنوان بخش هدف ساخت‌وساز در روستا مطرح بوده است: بخش های شرق روستا که عمدتاً با کویر نیز تداخل می‌یابد. به جز این دو بخش در شمال نیز به محدوده روستای ترکان متصل می‌شود که ساخت‌وساز را به دلیل تداخل با مشکل مواجه می‌کند.
ضمن اینکه در این نقطه مسیل روستا واقع‌شده و این خود محدودیت‌هایی را جهت ساخت‌وساز ایجاد کرده و به دلیل رعایت حریم مسیل و امکان طغیان آن در ماه‌ها و سال‌های پر بارش، با این حال جهت توسعه همان غرب و شمال غرب است. به دلیل موجود بودن زمین و امکان جایگزینی کاربری‌های موردنیاز در آتی همچنین در این قسمت‌ها قطعاتی از زمین‌های واقع‌شده که ظاهراً از طرف اهالی به عنوان ذخیره توسعه مسکونی در نظر گرفته‌شده است.
ویژگی‌های خاص بافت تاریخی هرابرجان
متراکم و فشرده بودن بافت به‌گونه‌ای است که پشت‌بام‌ها به هم راه دارد، و نیز دست کند بودن کوچه‌ها، بنا شدن روستا روی تپه‌ای با شیب ملایم، عناصر شاخص و تاریخی مانند برج تاریخی اداره با قدمت افشاریه-زندیه و حسینیه و مسجد جامع تاریخی هرابرجان ارزش بافت را دوچندان کرده است.
این بافت ارزشمند و منحصربه‌فرد به تازگی در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از نجمه میثاق، کارشناس روابطعمومی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی یزد
انتهای پیام/
نظر شما