به گزارش میراث‌آریا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، ارسلان ویسی، از دانشگاه صدا و سیما که ۱۴ شهریور ۱۴۰۲ در نخستین نشست تخصصی «همایش همگام با راهیان اربعین» سخن می‌گفت، با اشاره به اینکه پیاده‌روی اربعین به‌ویژه شکل توسعه‌یافته آن در دهه گذشته از مناسک دینی غیرواجب شیعیان است که هر ساله در زمان و مکان مشخصی برگزار (تکرار) شده و از پشتوانه سنتی برخوردار است، تصریح‌کرد: با نظر به اینکه اربعین منسکی فراجنسیتی، فراسنی و فراقالبی است می‌توان آن‌ را از دیدگاه‌های مختلف از جمله دیدگاه رسانه‌ای مورد مطالعه قرار داد.

او هدف پژوهش حاضر را مطالعه پیاده‌روی اربعین به‌عنوان یک رسانه خواند که این هدف در دو مرحله دنبال شده و اظهار کرد: در وهله اول برای دستیابی به کارکردهای رسانه‌ای پیاده‌روی اربعین از روش تحلیل مضمون استفاده شده که در آن داده‌های حاصل از مصاحبه عمیق با اساتید و خبرگان حوزه علوم ارتباطات و رسانه و آیین و مناسک در سه مرحله توصیفی، تحلیلی و تفسیری به روش وُلکات کدگذاری شده است، یافته‌ها نشان می‌دهد پیاده‌روی اربعین دارای پنج کارکرد بسیج اجتماعی، سرگرمی، تداوم و استمرار، همبستگی و ارتباط و اطلاع‌رسانی است که از مجموع ۴۲  کد تحلیلی و با مقایسه آن‌ها به‌دست آمده‌اند.

ویسی افزود: سپس در مرحله دوم این یافته‌ها با نظریه کارکردهای رسانه‌ای از دیدگاه دنیس‌مک‌کوایل مقایسه و تطبیق داده شده‌اند و نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که کارکردهای رسانه‌ای اربعین با نظریه کارکردهای رسانه‌ای مطابقت داشته و منسک پیاده‌روی اربعین را می‌توان  به‌مثابه یک رسانه برای جامعه تشیع دانست.

آیین پیاده‌روی اربعین از منظر مردم‌شناسی

در ادامه زهرا زارع عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی موضوع آیین پیاده‌ روی اربعین از منظر مردم‌شناسی را به بحث نهاد و گفت: ابررویداد پیاده‌روی اربعین در شکل میلیونی امروزین آن که اساساً نزدیک به دو دهه است که به دنبال سقوط رژیم بعث و ایجاد فضای باز پدیدار شده ابداً مناسکی متأخر و برساخته نیست و این سنت مداوم و پیوستۀ شیعیان از سال ۶۱ هجری بوده و می‌توان گفت در زمان شیخ مرتضی انصاری و میرزا حسین نوری و سایر علما و مجتهدان حوزه علمیۀ نجف احیا شده است.

او تصریح‌کرد: آیین زیارت اربعین که در روز ۲۰ صفر و پس از ۴۰ روز از شهادت امام حسین(ع) برگزار می شود بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان بوده، به مثابه نوعی تجربه دینی کارکردهای گسترده و متعددی داشته و درکنار ویژگی هویت بخشی شیعی، به واسطۀ حضور اهل سنت، مسیحیان و حتی ایزدی‌ها صحنۀ هم افزایی‌هاو یکپارچگی و البته تعاملات فرهنگی بوده است.

زارع افزود: این مراسم عظیم سوگواری از ابعاد وسیعی از عناصر نمادین و معنوی برخوردار است که در سالهای اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته اما شوربختانه این مناسک از ادبیات نظری و پژوهشی مقبولی در حوزه مردم‌شناسی بی‌بهره است و با توجه به مؤلفه‌های مهم این آیین و لزوم شناخت فرهنگ و متعلقات آن، چه در نزد میزبانان عراقی و چه در نزد میمانان ایرانی به عنوان کنشگران زیارت اربعین و ارتقای سواد فرهنگی، مطالعاتی از این دست امری ضروری به نظر می رسد.

 عضو هیأت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی در ادامه به طرح گزارشی اجمالی از مطالعۀ مقدماتی پیرامون نحوه عزاداری و عناصری همچون هوسه خوانی، شبیه خوانی، نذورات، فرهنگ خوراک، نحوه تعامل خدام الحسین و زائران و توصیف مردم نگارانه‌ای از نمادها و ابژه‌های پرتکرار در مسیر پیاده‌روی اربعین پرداخت.

نقش باورهای عاشورایی در ماشین نوشته‌های چهارمحال و بختیاری

در ادامه عباس قنبری عدیوی عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان به تبیین نقش باورهای عاشورایی در ماشین نوشته‌های چهارمحال و بختیاری پرداخت و گفت: در فرهنگ مردم، علاوه بر آفریده‌های شفاهی، متن‌های نوشتاری، عکس‌ها، نقش‌ها و نمادها نیز نشان‌دهنده افکار و آرمان‌های مردمی است.

او افزود: ماشین نوشته‌ها بخشی از آفریده‌های مردمی‌اند که برمبنایِ ذوق، باور، اندیشه، علاقه‌مندی به صورتهای مختلف و با رویکردهای مذهبی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی و ... ساخته می‌شوند، این نوشته‌ها می‌توانند از فرهنگ و آداب و رسوم محلی و بومی یا فرهنگ ملی و جهانی پیروی کنند.

قنبری عدیوی اظهار کرد: در این نوشتار بر پایه پژوهش میدانی، نقش و تاثیر فرهنگ عاشورایی بر ماشین نوشته‌های چهارمحال و بختیاری بررسی شده، متنها بر اساس مشاهده‌های نگارنده گردآوری و بر پایه روشهای تحلیلی و توصیف متن‌شناسی بررسی و دسته‌بندی شده‌اند.

او در پایان تصریح‌کرد: بر اساس نتایج بدست آمده در این پژوهش ماشین نوشته‌ها از شگردهای عزاداری و رسانه سیار عاشورایی است، نام حسین، عباس، زینب و رقیه بیشترین تکرار را دارد، شیشه عقب خودرو برای ماشین نویسی بیشتر استفاده می‌شود(بعد روی شیشه‌های کناری و یا در خودرو)، تنوع ادبی و هنری خودرو نوشته ها زیاد نیست، جمله‌ها یا عبارت‌های دعایی بیشترین کارکرد را دارند، تنها ۱۰درصد خودروهای برچسب دائمی «السلام علیک یا ...» را داشتند، خودرو نوشته‌های هنری بیشتر راننده جوان(مرد) داشتند و خودرو نویسی را باید در زمره باورهای مذهبی و عاشورایی قوی محسوب کرد.

تجربه‌نگاری اربعین

حسین میرزایی، عضو هیأت علمی و رییس گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه  نیز در این نشست با نگاهی به تجربه‌نگاری اربعین تصریح‌کرد: کنشی که مردم عراق در ایام اربعین در مواجهه با زائرین دارند با کنش‌های آنان در مواقع مختلف سال متفاوت است بنحوی که لطف و محبتشان نسبت به افرادی که در این ۱۰ روز منتهی به اربعین به این کشور سفر می‌کنند بسیار زیاد و غیر معمول است .

رئیس گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه گفت: این رفتار در یک نظم جهانی متضاد با دنیایی است که بر مدار مادیت می‌چرخد، در جایی که مردم دنیا بر فردیت و انحصار مالکیت تأکید دارند.

او در پاسخ به این پرسش که مگر مراسم اربعین چه ویژگی دارد که عراقی‌ها در این ایام با تمام آنچه در دست دارند اینگونه از زائرین مهمان‌نوازی می‌کنند افزود: در بررسی این موضوع  باید ذهنیت و معنایی که عراقی‌ها در مورد اربعین متصور هستند واکاوی شود،  اینکه چرا این مراسم تا این اندازه برای آنها مهم است که از ماه‌ها پیش برای آن برنامه‌ریزی و هزینه می‌کنند.

انتهای پیام/