حسن سپهرفر، پژوهشگر و مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: روز بزرگداشت «ابوریحان محمد بن احمد بیرونی» دانشمند ایرانی و از سویی انتخاب روز مردم‌شناسی برای 13 شهریورماه مناسبتی است که به‌واسطه بخشی از تلاش و تحقیقات این دانشمند شهیر در حوزه مردم‌شناسی بوده است.

براساس تحقیقات انجام شده در ایران سابقه دانش مردم‌شناسی (بدون مردم‌شناس) به گزارش‌ها، نوشته‌ها و کوشش‌های افراد بیشتری خصوصاً ابوریحان بیرونی بازمی‌گردد، چنانکه این اندیشمند در کتاب تحقیق ماللهند نخستین گام‌های دانش خود را در مسیر شناخت فرهنگ‌های بشری برداشت که اکنون بانام مردم‌شناسی شناخته می‌شود.

ابوریحان بیرونی نه‌تنها نخستین مردم‌شناس جهان که یکی از طلایه‌داران علوم میراثی در زمینه مطالعه دانش بومی، جغرافیا، نجوم و... بوده است، از این نظر در سال 1393 شورای فرهنگ عمومی کشور روز سیزده شهریور را به‌عنوان روز مردم‌شناسی تعیین کرد و این روز در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید تا فرصتی باشد که در مورد چالش‌ها و چشم‌اندازهای این علم بیشتر تأمل‌ کنیم و بر موضوعات فرهنگی تفکر نقادانه و به‌اصطلاح شک مردم‌شناسی داشته باشیم.

با وجود این اگر در بین نسل جوان تاریخچه رسمی تحقیقات مردم‌شناسی را در دنیای معاصر به دهه‌های 50 و 60 قرن نوزدهم میلادی مربوط دانسته و رهآورد برانیسلاومالینوفسکی مردم‌شناس دوران معاصر را در پایه‌های اصلی تحقیقات مردم‌شناسی «مشاهده و مشارکت» بدانیم، بدون شک، بیرونی در زمان خود از نخستین‌های این رهآورد در هند و دیگر نقاط بوده است، چرا که اقامت‌های طولانی او در زمان خود یادداشت‌هایی را در پی داشته است که بر مبنای مطالعات میدانی و مشاهدات او از سبک زندگی مردمِ هر منطقه، در کنار بهره‌مندی از روش‌‏های علمی بوده است تا او را پدر علم «مردم‌شناسی» بنامند.

این تفکر را که در نگاه برخی، چون کار اصلی این رشته در قرون اخیر بیشتر از آمریکا و اروپا سر درآورد و اغلب سیاحان این کشورها با نگاه استعمارجویانه در خدمت دولت‌ها بودند اکنون باید دور ریخته شود، چرا که داده‌های امروزین این رشته به واسطه نقش‌آفرینی مردم‌شناسان در تعامل بین دولت‌ها تغییر یافته و ریشه‌های کاربردی آن بیش‌ از پیش برای سیاست‌گذاران و مدیران مشهود شده است تا بتوان از مطالعات مردم نگارانه یا مردم‌شناسی در موارد مختلفی اعم از فرهنگ مادی و معنوی بسان: نوع تغذیه و خوراک، طب بومی، مسکن و معماری، پوشاک، رفتارها و دین، اقتصاد، فن و تکنیک و...  (با هدف  گسترش مرزهای دانش) بتوان ضمن بهره‌مندی در برنامه‌ریزی برای پیشرفت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مسائل بهداشتی و بیماری‌ها، طرح‌های توسعه‌ای و عمرانی و ... ؛  تعامل و جنبه‌های صلح و دوستی بین دولت‌ها و ملت‌ها را تقویت کرد.

به قول لوی اشتراوس فایده شناسایی اقوام آشنا شدن ما با سرزمین‌های متفاوت‌تر از خودمان است که در ما شک انسان‌شناسی به وجود می‌آورد تا با مشاهده زندگی و دست‌یابی به طرز فکرو اندیشه سایر ملل دید وسیع‌تری نسبت به همه فرهنگ‌ها پیدا می‌کنیم، بنابراین باید جنبه‌های کاربردی مردم‌شناسی را بیش‌ از پیش مد نظر داشت تا ضمن عملی ساختن اصول آن با استفاده از ابزارها و دیدگاه‌هایی امروزی، مشکلات را در خدمت‌رسانی به بشر حل کرد.

با این تفاسیر دولتمردان نیز باید به این امر نگاه دیگری داشته باشند چرا که توانایی مردم‌شناسان با توجه به روش‌های تحقیقی آن ( ژرفانگرانه بودن) بر این امر دلالت دارد که صاحبان این تخصص می‌توانند برای حل مشکلات راه حل‌های فرهنگی مناسبی ارائه کنند.

برای مثال اگر در طرح‌های توسعه‌ای مانند سدسازی جوامع روستایی که از حاشیه سدها باید تخلیه شوند آیا مدیران برنامه‌ریز و دست‌اندرکار به نحو احسن در جابه‌جایی و اشتغال جوامع محلی بدون انجام این مطالعات موفق عمل کرده‌اند یا نه؟ پرسشی که می‌تواند با حضور در جامعه انتقال یافته درک بیشتری از این موضوع پیدا کرد.

آنچه در مردم‌شناسی از اهمیت لازم و بنیادی برخوردار است تلاش به منظور درک دیگری است و باید برای تحقق این امر نگاه آمیک نیز به موضوع داشته باشیم تا در ارائه راه‌حل‌های مناسب و مؤثر نقش میانجی را در میان برنامه‌ریزان و ارزش‌های فرهنگی مردم ایفا کرده باشیم از این رو توانایی مردم‌شناسی در دستیابی به اطلاعات عمیق و قابل اعتماد همراه با انجام پژوهش های میدانی و ارائه چهره فرهنگی جامعه به مراتب تصمیم‌گیرندگان را در برنامه‌ریزی‌های درست هدایت خواهد کرد.
 

انتهای پیام/