محسن جانجان مدیر بنیاد ایرانشناسی همدان در یادداشتی نوشت: باستانشناسان و تاریخ نگاران همواره در تاریخ نوشته اند هگمتانه یا هنگمتانه از دو واژه «هنگ» به معنی جا و «متانه» به معنای تجمع است که در زبان پارسی قدیم محل تجمع معنی می‌دهد.
این تپه که به اعتقاد برخی از باستانشناسان وسیع‌ترین تپه باستانی ایران است، همواره به دلایل مختلف مورد توجه اهل فن بوده و در کاوش‌های انجام شده آثار باارزشی از آن به دست آمده که بر ارزشمندی آن صحه می‌گذارد. برای پی بردن به ردپای مردان بزرگ در علم باستان شناسی این شهر مروری بر کتاب «باستانشناسی و تاریخ شهر همدان» داریم که در ذیل بخش هایی از آن را می خوانید.
«مجموعه مقالات باستانشناسی و تاریخ شهر همدان» کتابی است که در دهه اخیر به کوشش علی هژبری باستان شناس شهیر ایران منتشر شد. کتاب «مجموعه مقالات باستانشناسی و تاریخ شهر همدان» به کوشش علی هژبری دربردارنده 24 مقاله برپایه 16 فصل کاوش باستان شناسی است.
این مقاله‌ها به تاریخ و باستانشناسی شهر همدان اختصاص دارند و به‌قلم پژوهشگرانی نوشته شده که به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی در همدان تاریخی کاوش کرده‌اند.
«باستانشناسی همدان» به‌قلم پرویز اذکایی، «گاه‌نگاری دشت همدان (پسکرانه‌های شمالی الوند) از هزاره پنجم تا دوران میانی هزاره سوم پیش از میلاد» به‌همت بهزاد بلمکی، «معرفی تپه مریانج II: زیستگاهی از دوره مس‌سنگی تا مفرغ، مطالعه توالی فرهنگی، برپایه سفالینه‌های سطحی و مکشوف از گمانه‌زنی به‌منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم اثر» پژوهشی از ذبیح‌الله بختیاری و «معرفی اشیا مفرغی پیش از اسلام موزه هگمتانه» تالیف یعقوب محمدی‌فر نخستین مقاله‌های این کتاب به‌شمار می‌روند.
در مقدمه این کتاب آمده است: «دشت همدان از دوره مس‌سنگی منابع زیست محیطی کافی برای استقرار گروه‌های انسانی را فراهم آورده است ولی نام همدان بیشتر با نام تاریخی هگمتان/ اکباتان گره خورده است. منابع معتبری که در مورد همدان، هگمتانه یا اکباتان نگاشته شده را می‌توان در دو بخش مجزا از هم مورد بررسی قرار داد: 1) منابع تاریخی شامل منابع کلاسیک: الف) گل‌نبشته‌ها و سنگ‌نبشته‌های بین‌النهرینی. ب) منابع یونانی و رومی. ج) منابع مورخین اسلامی و سیاحان و سفرنامه‌نویسان. 2) آراء و نظرات محققین و باستانشناسان.»
«موش‌تپه، بنایی نویافته ار دوره آهن III در همدان» به کوشش عباس مترجم، «مطالعه در خصوص تاریخچه، جایابی و ساختار هگمتانه مادی» به‌همت کاظم ملازاده، «راه‌شاهی، همدان محور مرکزی ارتباطات امپراتوری هخامنشی» اثر علی خاکسار، «شناسایی منابع سنگ مورد استفاده در ساخت پایه ستون‌های هخامنشی محوطه هگمتانه به روش: پراش پرتو ایکس (XRD) و سنگ‌نگاری (Petrography)» تالیف مسعود رشیدی‌نژاد، «آثار به‌دست آمده از شهر باستانی هگمتانه، (با تاکید بر یازده فصل کاوش و مطالعات باستان‌شناختی به سرپرستی محمد رحیم‌صراف)» به‌قلم خلیل‌الله بیک‌محمدی بخش دیگری از این مقاله‌هاست.
درباره آغاز به‌کار باستانشناسان در همدان این‌گونه نوشته شده است: «داستان باستانشناسی همدان با ورود اروپاییان و شروع به کار فرانسویان در اقصی نقاط ایران گره خورده است. ژاک دمورگان در سال 1896 میلادی به بررسی 24 روزه‌ای در همدان پرداخت. این بررسی در نهایت منجر به کاوش شارل فوسه در تپه موسوم به قلعه شاه داراب و سرقلعه شد. وی از 16 آوریل تا 13 اکتبر 1913 میلادی به‌مدت 6 ماه، با همکاری ویرولو و با هزینه موزه لوور و با نظارت اسماعیل‌خان، کارشناس ایرانی عتیقات، در دو نقطه از آن تپه که گمان می‌رفت هگمتانه باستانی باشد، به خاک‌برداری پرداخت.»
«بررسی ماهیت اکباتان؛ شهر یا دژ» پژوهشی از علی هژبری، «دستاوردهای نتایج فصل شانزدهم کاوش در تپه هگمتانه» به‌همت یعقوب محمدی‌فر، «معرفی و طبقه‌بندی سفال‌های اشکانی به‌دست آمده از کاوش‌های دورِ دوم تپه هگمتانه (1383 تا 1385)» نوشته مسعود آذرنوش، «تدفین‌های دوره اشکانی شهر همدان» به کوشش علیرضا دایلر، «سال‌یابی آجرها و سفال‌های به‌دست آمده از کاوش‌های تپه هگمتانه» پژوهشی از فرانک بحرالعلومی، «معرفی درهم‌های اشکانی گنجینه همدان» اثر مصطفی رشیدی‌ارزنده و همچنین «گونه‌شناسی سفال‌های دوره ساسانی مکشوف از تپه هگمتانه» به‌همت رویا تاج‌بخش، آثار دیگر این مجموعه مقاله‌ها به‌شمار می‌روند.
در بخشی دیگر از مقدمه کتاب آمده است: «تاریخ‌گذاری‌های نسبی اخیر از کاوش‌های باستانشناسی نشان می‌دهند که دوره بناهای خشتی مکشوف در همدان پیشتر از دوره اشکانی نیست؛ چیزی که تاریخ‌گذاری مطلق نیز به اثبات رساند. از شواهد دیگر می‌توان به گورستان‌های متعددی اشاره نمود که در نقاط مختلف همدان در سال‌های اخیر به‌دست آمده‌اند. این گورستان‌ها متعلق به دوره اشکانی هستند.»
«تپه هگمتانه با یک قرن سابقه کاوش: محوطه‌ای تاریخی ـ پژوهشی یا مجموعه‌ای توریستی» به‌قلم بابک مغازه‌ای، «نقش، جایگاه و کارکرد آرامگاه‌ها در بافت کهن‌شهر همدان» اثری از محمدابراهیم زارعی، «بازشناسی ویژگی‌های مزارشناختی و معماری امام‌زاده محسن(ع) همدان» پژوهشی از رضا نظری‌ارشد، «امام‌زاده یحییِ شهر همدان» تالیف علی خاکسار، «بررسی پل تاریخی آبشینه» نوشته آتوسا مومنی، «پژوهشی در حمام‌های شهر همدان» به‌قلم محسن جانجان و «تجزیه و تحلیل دو گونه متفاوت معماری سنتی شهر همدان بر اساس شواهد موجود در اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی: خانه صمدی و باغ عمارت نظری» به‌همت اسماعیل رحمانی، همچنین مقاله‌ای انگلیسی از مرجان مشکور با عنوان «Hegmataneh Faunal Remains; A Brief Insight into the Parthian Archaeozoology» نیز در پایان این کتاب آورده شده است.
چاپ نخست کتاب «مجموعه مقالات باستانشناسی و تاریخ شهر همدان» به کوشش علی هژبری در 333 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای 18 هزار تومان از سوی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در اختیار پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه باستانشناسی قرار گرفته است.
با نگاهی به تاریخچه باستان شناسی در ایران در می یابیم اواخر قرن نوزدهم، محوطه‌هایی در لرستان و خوزستان ثبت شدند تا اینکه از ۱۸۳۶–۱۸۴۱، یکی از بزرگترین کشفیات در ایران با رمزگشایی و ترجمه کتیبه سه‌زبانه بیستون توسط هنری سی. راولینسون انجام شد، با این ترجمه، کتیبه‌های خط میخی و ترجمه متون کلاسیک، نخستین بار تاریخ ایران باستان (از ماد تا ساسانی) به جهانیان معرفی شد. کشفیات و سفر اروپاییان به ایران به تدریج افزایش یافت و البته بسیاری از این آثار از ایران خارج و یا تخریب شد.
کاوش‌های منظم مکان‌های باستانی در ایران از اواخر قرن نوزدهم آغاز شد و ناصرالدین‌شاه امتیاز انحصاری کاوش‌های باستانشناسی در ایران را طی فرمانی در برابر دریافت ده هزار تومان به فرانسوی‌ها واگذار کرد و این انحصار تا سال ۱۳۰۶ خورشیدی در انحصار آنان بود. با دخالت و مصوبه مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۷ سلطه فرانسویان بر پژوهش باستانشناسی در ایران پایان یافت و با تصویب قانون عتیقیات در همان سال، مبنای تشکیل اداره کل عتیقیات در سال ۱۳۰۹ شکل گرفت.
انتهای پیام/
نظر شما