زهرا رنجبر آزاد کارشناس ارشد مرمت ابنیه و بافت‌های تاریخی در یادداشتی نوشت: در طول تاریخ، ساخت راه و جاده یکی از نشانه‌های شکوفایی تمدن ها بوده و پل سازی نیز تابعی از پیشرفت و رونق راه سازی به شمار می‌آمده است. پل سازی همزمان با برقراری ارتباط بیشتر بین شهرها و مراکز تجاری رونق گرفته است . بنابراین می‌توان پل را فارغ از معماری و تحولات ساختاری آن به عنوان نشانه‌ای قابل انکار در تحلیل تمدن دوره‌های مختلف بررسی کرد.

تعداد ۳۶۳ پل تاریخی حکایت از اهمیت این بنا در میان دیگر آثار معماری تاریخی ایران دارد و شاید تعداد واقعی پل‌های تاریخی ایران دو برابر این تعداد باشد. پل‌های تاریخی تک‌چشمه و هشت‌چشمه روستای سرخده شهرستان ساوه از جمله این سازه‌های آبی می‌باشند. روستای سرخده در حدود ۳۹ کیلومتری جنوب ساوه و در جبهه جنوبی رودخانه قره چای قرار گرفته است. در شمال غرب این روستا دو پل قدیمی متعلق به دوره صفوی قرار دارد که به پل تک‌چشمه و پل هشت‌چشمه مشهور می‌باشند و به شماره ۱۱۸۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. پل تک چشمه که از بقایای یک پل چند چشمه بزرگ بوده است در شمال غرب و بفاصله ۱۰۰ متری از پل هشت‌چشمه قرار گرفته و امتداد آن شمال شرقی–جنوب غربی می‌باشد. به احتمال زیاد در اثر تخریب سد ساوه در سالهای گذشته، مسیر رودخانه قره‌چای تغییر وضعیت پیدا نموده و تعدادی از چشمه‌های پل را ویران نموده است. این پل با وجود سادگی یکی ازشاهکارهای معماری و به احتمال زیاد متعلق به زمان شاه اسماعیل صفوی می‌باشد.

طول دهانه پل در حدود ۲۵/۷ متر و عرض پل ۵/۵ متر و ضخامت پایه ها ۶۰/۳ متر است. ساختار آن با مصالح آجر و ملاتی سخت مانند گل آهک و یا ساروج بوده که امروزه از این چشمه فقط قسمتی از طاق و پایه‌های آن باقی مانده است و چون بستر رودخانه با گذشت سالیان متمادی بالا آمده است به ظاهر از ارتفاع پل به مقدار زیادی کاسته شده است. پس از خراب شدن پل قدیمی ترکه تنها یک چشمه از آن باقی مانده است، در جبهه جنوبی رودخانه و مجاور روستای سرخده اقدام به ساخت یک پل هشت‌چشمه نموده‌اند که این سازه نیز از آثار دوره صفوی بوده و در محل به نام پل شاه عباسی معروف می‌باشد. با توجه به اینکه این سازه ، پس از تخریب پل قبلی ساخته شده است به احتمال زیاد از آثار مربوط به اواخر دوره شاه عباس و یا دوره های بعد از وی می‌باشد. امتداد این پل  شمالی – جنوبی می‌باشد که بر خلاف پل قبلی که دهانه آن پهن و عرض آن کم بود، هر چشمه پل جدید طول دهانه‌ای در حدود ۷۵/۱۲ متر و عرض ۵/۵ متر و ضخامت پایه‌هایی در حدود ۵/۴ متر دارد. ساختار پل تا ارتفاع یک متر با بلوکهای سنگ و ملاط سخت ساخته شده و بقیه دیواره پایه‌ها، قوسها و ... با آجر اجرا شده و روی پل را با سنگهای رودخانه‌ای مفروش ساخته‌اند.

پل‌های خارج شهری مانند پل‌های شهری افقی نیستند و سطح آنها شیبدار ساخته می‌شدند. پل هشت‌چشمه نیز از این قاعده مستثنی نبوده و شیب دو انتهای پل از دو چشمه اول و آخر آغاز می‌شود. همچنین جهت جلوگیری از برخورد شدید آب و تخریب، در جهت مخالف جریان آب، پایه‌های پل را موج‌شکن و به شکل هلالی ساخته و با ساروج بندکشی نموده اند.

ملات ساروج از جمله  ملات‌های سنتی و در زمره‌ی ملات‌های آبی به شمار می‌آید که به خاطر نفوذ ناپذیری بالا در برابر رطوبت در گذشته مورد توجه بسیار بوده و در سازه‌های آبی مانند سدها، آب‌ انبارها، حوض‌ها، پل‌ها، حمام‌ها  و... مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در مورد پل‌های سرخده نیز می‌توان گفت، خشک شدن رودخانه قره‌چای، تحت تأثیر خشک سالی‌های طبیعی و حذف آب رودخانه در سالیان اخیر و همچنین تاثیر عوامل محیطی و انسانی از جمله دلایلی است که باعث بروز آسیب و تخریب در بخشهای مختلف سازه این دو پل تاریخی شده است.

در سالهای اخیر بخشهای تخریب شده و آسیب دیده سازه پل هشت‌چشمه از جمله پایه‌ها، بدنه و قوسهای آجری دهانه‌های پل توسط اداره میراث فرهنگی شهرستان ساوه مرمت و کف‌فرش روی پل نیز با استفاده ازسنگهای رودخانه‌ای ، بازسازی شده است .

انتهای پیام/