فاطمه دانش یزدی، کارشناس ارزیابی عملکرد موزه‌های استان یزد در یادداشتی نوشت: سیدرکن الدین محمد (د:732 ق) صاحب موقوفات فراوان در یزد وسایر شهرهای ایران از جمله اصفهان ، ابرقو ، کازرون ، قم و کاشان بوده که اکنون به جز تعداد انگشت شماری از آنها باقی نمانده است. صورت کامل این وقفیات درکتابی به نام «جامع الخیرات» جمع آوری و تدوین شده است.

 از جمله بناهای معروفی که به دستور سید رکن الدین ساخته شده است علاوه بر « مسجد جامع کبیر یزد»، « مسجد مصلی عتیق»، «مدرسه رکنیه»، رصد خانه ای درمقابل مدرسه موسوم به« وقت و الساعت»  اشاره کرد که درزمان خود  یک نظام کامل آموزشی، علمی و دانشگاهی بوده است.

وی با کمک تنها پسرش؛ سیدشمس الدین، علاوه بر ساخت مدارس، خانقاها، کاروانسراها و ...،  مقرری و صورت وقفیاتی برآنان تعیین کرد تا  بناهای عام المنفعه حفظ بماند.  

 اما آنچه که این یادداشت رقم خورد؛ نگاه اجتماعی محور و انگیزه ساخت آثار بوده که قابل تامل است. زمانی که سید رکن الدین پس از بازگشت از سفر حج به دیدار استاد قرآن خویش "محمدبن یعقوب "  می رود، می بیند؛ که وی با مشقت و سختی  پله های پایاب را طی می نماید تا  از آب قنات زارچ استفاده نماید، بنابراین با جدیت و حمیت بسیار سعی می کند تا آب قنات فراشاه را از داخل خانه استادش که به خانقاه محمدبن یعقوب معروف و امروزه در محله کوشکنو یزد قرار دارد، جاری می سازد. آب این قنات؛ از طرف ابوالعلاء ابن ابی نصر عقیل به قاضی سیدرکن الدین منتقل شده به آب قنات وقف آباد مشهور است

قنات وقف آباد یکی از قنات های فعال کنونی است که از دره ای در جنوب غربی شهرستان تفت آغاز می شود و پس از گذر از دره، وارد روستای فراشاه می شود. چون جریات آب قنات در این روستا به سطح می رسیده است، از باغها و خانه های فراشاه عبور می کرده و به کانال آبی که از پنج رشته قنات دیگر در آن ناحیه حاصل شده بود، می پیوسته است. این پنج رشته قنات به نام قنات اهرستان مشهور شده اند. قنات وقف آباد و قنات اهرستان به صورت یک مجموعه در شهر تفت در سطح زمین جریان می یافتند و نهری به نام «شاه جوی» را تشکیل می دادند. این نهر پس از خروج از تفت بار دیگر وارد کانال زیرزمینی می شده و پس از طی مسافت 15 کیلومتری به باغ خان در نزدیکی یزد می رسیده است سپس در آنجا آب وقف آباد از آب قنات های دیگر جدا و به سمت شهر یزد روان می شده است .

ابتدا از دروازه مهریجرد  وارد دارالشفاء صاحبی واز آنجا از راه بازار بزرگ به طرف مسجد جامع شهر جاری می شود. درمسیر بازار(منظور چهارسوق کنونی و بازار سلطان ابراهیم ) جهت پخت و پز و سایر احتیاجات از آن استفاده می کردند. در راه مسجد جامع کلیه مدارس ازجمله مدرسه وردانروز، مدرسه مجدالدین حسن و مدرسه رکنیه ، بقاع و خانه ها از آن مشروب می گردیدند و از آنجا به راهی که به سرای اتابکی معروف بوده گذشته و آسیاب کوشکنو را فعال و نهایتا به قنات مذویر آباد می ریخته است.

آب قنات وقف آباد در شهر به صورت یک شبکه سطحی جاری بوده و قسمتی از آن صرف مصارف عمومی می شده است. به نظر می رسد تا آن زمان شهر یزد فاقد چنین شبکه ای بوده و مردم یزد برای دسترسی به آب، بایست پله های پایاب و آب انبارها را طی می کردند یا از چاه استفاده می کردند. بنابراین احداث قنات وقف آباد موجب تحولی در شبکه آب رسانی شهر شد و این اقدام در عصر خویش کاری بزرگ برای رفاه اجتماعی به شمار می آمد.

بعدها در عصر قاجار، حسین خان آجودان باشی ـ والی یزدـ  قنات وقف آباد را بازسازی کرد و هشت شبانه روز دیگر آن را از دور شانزده شبانزده روز خریداری و وقف کرد. او اعلام کرد این کار را از روی ارادت به سیدرکن الدین، سازنده اصلی قنات، انجام داده است در سال 1310 شمسی حاکم وقت یزد ـ علی محمدخان اویسی ـ نیز از محل درآمد وقف آباد، 155 جرعه از آب باقی مانده از آن را از سهامداران خریداری و وقف کرد بقیه سهام جزئی باقی مانده از آب قنات  را نیز فرماندار یزد در سال 1336 شمسی خریداری و وقف نمود. بدین ترتیب کل آب قنات وقف آباد شامل سه مرحله وقف در دوره های مختلف زمانی شد.

امروزه گرچه تغییرات اقلیمی و تغییر در زیرساخت های شهر از جمله تأمین آب آشامیدنی از طریق شبکۀ لوله کشی شهری به تدریج نقشِ این قنات را در زندگی مردم و فضای شهری کمرنگ نموده، اما اقدام سیدرکن الدین از این نظر که نخستین شبکه آب شهری را برای تامین نیازهای روزمره اهالی یزد ایجاد می کند و الویت را برای مصارف گرمابه ها، مساجد، مدارس، خانه ها و آشامیدن مردم قرار می دهد،  یک کار ارزشمند اجتماعی است که  در عصر خود در خور ستایش است.

از آنجا که آب و قنات الفبای آبادانی و توسعه اقتصادی و شهری در یزد است، سیدرکن الدین  توانست از امکانات، ظرفیت ها و منابع در اختیار خود برای توسعه زیرساخت های شهری و خدمات فرهنگی بهره برداری نماید.

انتهای پیام/