امید علیپور، کارشناس ارشد مرمت و میراث‌فرهنگی در یادداشتی نوشت: پیشینه پل‌سازی بر اساس نیاز انسان به عبور از رودخانه‌ها بسیار کهن و به‌ احتمال‌ زیاد به دوره ایلامیان در ایران می‌رسد، بر همین اساس و بر مبنای منابع تاریخی قدیمی، یکی از قدیمی‌ترین پل‌های ایران‌زمین بر روی رودخانه اولای (کرخه) بنا شده است، لذا از این‌ رو ساخت پل در دوره‌های بعدی ازجمله دوره های مادها، اشکانیان و ساسانیان و سپس در دوران اسلامی نیز در ایران ادامه می‌یابد.

در دوران صفوی پس‌ ازآنکه اصفهان به‌عنوان تختگاه شاهنشاهان صفوی انتخاب شد، بناهای بسیاری ازجمله پل‌های خواجو، سی‌وسه‌پل، پل جویی و پل مارنان در این شهر بنا شد. اما پل شهرستان یا پل جی، پلی است بر روی رودخانه زاینده‌رود که از سوی مشرق، اولین پل اصفهان بوده و تاریخ احداث آن با توجه به برخی مستندات تاریخی به دوران هخامنشیان و بعضی بنای آن را به دوران ساسانی نسبت می‌دهند، با این وصف تنها هم‌آوردهای این پل تاریخی، پل دژپیل (دزفول) و پل بند شادروان شوشتر است. در ادوار مختلف تاریخی به دلیل آسیب‌های وارده، به‌ویژه در دوران دیلمیان و سلجوقیان اقداماتی به‌منظور ساماندهی آن انجام شد و ناگفته پیداست که این ساخته دست انسان، نظاره‌گر بسیاری از وقایع تاریخی بوده است.

پل شهرستان دارای ۱۰۵ متر طول و دوازده پایه سنگی است که بر روی بستر صلب سنگ‌های رودخانه با ساخت مایه سنگ، آجر، ساروج و ملات‌های آب‌بند سنتی ساخته‌شده است، بااین‌حال ساختمان پل در سال ۱۳۴۸ و به شماره ۸۸۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است‌.

پل جی در گذشته‌های دور دستخوش آسیب‌های فراوان انسانی ازجمله عبور و مرور وسایل نقلیه سنگین و مداخلات غیراصولی و همچنین مداخلات طبیعی ازجمله سیل و زلزله و یخبندان، دچار فرسایش شده است، لیکن در اواخر دوره پهلوی به‌منظور استحکام‌بخشی و مرمت آن، در بستر پل بتن‌ریزی انجام‌شد، اما در این یادداشت درست یا غلط بودن بخش یا تمامی آن عملیات مورد بحث نیست و قضاوت در این خصوص را به تاریخ خواهیم سپرد و لذا آنچه در حال حاضر حائز اهمیت است وضعیت فعلی و چرایی انجام عملیات بازپیرایی و مرمتی اخیر بر روی این پل است که در ادامه دلایل آن را خواهیم گفت، از این‌ها گذشته شاید بتوان از جمله مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در اقدامات انجام شده تعویض کف فرش پل، هدایت آب‌های سطحی با شیب بندی و همچنین عایق‌بندی کف عرشه آن را مطرح کرد که این مهم با برچیدن بستر سنگفرش نامناسب قبلی پل و انجام زیرسازی و آب‌بندی کردن بستر پل در دستور کار بوده و از اواخر شهریورماه سال جاری به اجرا درآمد.

چگونگی اجرای عملیات مرمت پل شهرستان

الف- اصلاح مسیر تردد پیاده و معضلات کف فرش پیشین

وضعیت پل قبل از آغاز عملیات مرمت به نحوی بود که قطعات سنگ لاشه ناهموار و مالات های استفاده شده به عمق ۱۲ تا ۱۵ سانتیمتر عبور و مرود عابرین را دشوار کرده بود.

ب- لزوم هدایت آب‌های سطحی بستر پل در حین بارندگی

علاوه بر مشکل عبور و مرور بر روی پل، سطح پل دارای شیب بندی مناسبی نبود و بنابراین آب های حاصل از بارندگی از روی پل تخلیه نشده و متاسفانه به داخل جداره ها و بدنه های جانبی و همچنین دهانه های پل نفوذ کرده که موجب فرسایش مصالح، آجرها و فرسایش بندهای پل شده بود.

ج- سبک‌سازی نه به معنای مداخله در تقسیم نیروهای وارد بر پل

با توجه به ارائه دستورکار کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به مرمتگران این پل تاریخی، پس از برچیدن سنگفرش نامناسب قبلی به ضخامت ۱۵ سانتیمتر، عملیات سنگ فرش و آجر چینی پل با ضخامتی نزدیک به ۸ سانتیمتر با در نظر گرفتن تقسیم نیروهای وارده بر پل و سبک سازی انجام شد.

د- اجرای لایه عایق‌بندی قیر و چتایی زیر کف‌سازی

پس از عملیات برچیدن کف فرش های پل، به منظور عایق بندی، هدایت آب های حاصل از بارش و در نهایت رفع نشت رطوب به منظور کف سازی نهایی، یک لایه پوشش قیر و گونی اجرا می شود که از خصوصیات این عایق می توان به برگشت پذیری آن اشاره کرد که عملی متداول است.

هـ- ملات آهکی و ابهامات موجود

در انجام عملیات مرمت این پل تاریخی پیشنهادهایی مبنی بر استفاده از ملات های سنتی مبتنی بر آهک مطرح شد که باید در ابتدا به این نکته توجه شود که این گونه ملات ها بسته به نوع کاربرد، انواع گوناگی دارند. البته شاید ملات های غیر هوازی مانند شفته و یا ساروج که در ساختمان های پل های تاریخی در گذشته مورد استفاده قرار گرفته مورد پیشنهاد بود که به دلایلی همچون مدت زمان طولانی مورد نیاز برای گیرش و نیز مشخص نبودن کیفیت نهایی آن، استفاده از این ملات مورد تردید بود. همچنین مصالح استفاده شده در گذشته برای سنگفرش پل از سیمان و یا ملات باتارد بوده که تفاوت چندانی در جذب و دفع رطوبت پل یا به اصطلاح تنفس آن نداشته است. لذا با توجه به نقش حبس کنندگی رطوبت توسط ملات های سیمانی، این نکته نیز حائز اهمیت است که هیچ گونه یافته تخصصی در خصوص ارجحیت استفاده از ملات سنتی غیر هوازی مانند ساروج به جای سیمان و یا باتارد در ساخت مایه بناهای تاریخی تا کنون ارائه نشده است.

در پایان این نوشتار امیدوارم تا با همکاری تمامی دوستداران میراث فرهنگی در زمینه مرمت و حفاظت از بناهای فاخر تاریخی استان اصفهان، بتوانیم این میراث را به آیندگان انتقال داده و همچنان سرفراز بمانیم.

انتهای پیام/