گزارش میراث  آریا: در این جشن، اکثر خانواده‌های ایرانی با هر دین و مذهب، در پرتو نور (آتش یا شمع یا نور چراغ) به شادی می‎پردازند و سفره‌ای گسترده می‎کنند و خوراکی‌های ویژه‏‎ای بر آن می‌نهند. این خوراکی‌ها را در بیشتر نواحی «شب‌چَره» می‏ نامند و معمولا شامل هفت نوع میوه و آجیل هفت مغز است. البته گاهی شمار آن‌ها از هفت نوع بیشتر می‌شود و افزون بر آن، انواع شیرینی سنتی و غیرسنتی نیز تهیه می‌شود. شور و شوق مردم برای خرید خوراکی‌های ویژه‌ شب یلدا را از چند روز زودتر به ویژه در روزهای ۲۹ و ۳۰ آذرماه (۲۰ و ۲۱ دسامبر)، در بازارها و فروشگاه‌های میوه و آجیل می توان دید.

از سنت‌های رایج شب یلدا در همدان گردهم آمدن کوچک‌ترها در منزل بزرگان خانواده، شب‌نشینی و شب‌چره و انجام بازی‌های بومی، فال سوزن، مهره انداختن و خوردن تنقلات دست ساخت کدبانوهای خانه (مادربزرگ‌ها و مادران) بود. پنجه خوراکی از رسم‌های این شب همدانی‌ها بود.

بانوان همدانی با چیدن هندوانه، کدو، انار و کشمش، هنر خود را به نمایش می‌گذاشتند تا سفره‌های چشم‌نواز و رنگارنگ را روی کرسی‌های شب چله آماده کنند. کرسی‌هایی که روانداز آن لحاف چِهل‌تکه و پشتی‌هایی با پشم دست‌ریس هنر همین مادران بود.

یلدا در همدان

بنیان زندگی مردم همدان در گذشته بر کشاورزی و تجارت استوار بود و تنقلات شب‌چله را از بازار تهیه نمی‌کردند. خانواده‌ها این شب و روز فرخنده را با آیین‌های خاص پاس‌ می‌داشتند. از سنت‌های رایج این شب در همدان گرد هم آمدن کوچک‌ترها در منزل بزرگان خانواده، شب‌نشینی و شب‌چره و انجام بازی‌های بومی و فال به دیوان حافظ همراه با خوردن تنقلات دست‌ساخت کدبانوهای خانه (مادربزرگ‌ها و مادران) بود. پنجه خوراکی مرسوم این شب همدانی‌ها بود. بانوان همدانی با پایان برداشت هندوانه، کدو، طالبی و خربزه هنر خود را به نمایش می‌گذاشتند تا سفره‌های چشم‌نواز و رنگارنگ را روی کرسی‌های شب چله آماده کنند.

کرسی‌هایی که روانداز آن لحاف چِهل‌تکه و پشتی‌هایی با پشم دست‌ریس هنر همین مادران بود. کدبانوهای همدانی تخمه این صیفی‌ها را دور نمی‌ریختند بلکه تخمه‌ها را شسته و از صافی رد می‌کردند تا بعد از چشیدن گرمای خورشید پاییزی کاملاً خشک شوند. آن‌وقت نوبت بو دادن تخمه‌های صیفی‌ها می‌رسید. ابزار دست بانوان همدانی برای این کار، تابه یا دیگچه مسی کوچک، مقداری آب و نمک و حرارت اجاق هیزمی و بعضاً بخاری‌های چوبی بود. اندکی حرارت بیشتر تخمه‌ها را برای شب یلدا آماده می‌کرد. البته مردمانی که توان مالی بیشتر داشتند هندوانه و قِیسی (زردآلوی خشک) هم مزین‌کننده سفره آنان بود. 

در گذشته‌های نه چندان دور با فرارسیدن شب یلدا در همدان و تدارک «شام محبت» که به طور خاص کله و پاچه بود فامیل‌ها گردهم می‌آمدند و با رفع کدورت‌ها بلندترین شب سال را جشن می‌گرفتند.

میوه‌های یلدایی

هندوانه‌ها را با آغاز پاییز زیر کاه و در انباری خانه نگه می‌داشتند تا برای شب یلدا مهیا باشد. قِیسی از زردآلوی تازه به ۲ صورت خشک و خیسانده استفاده می‌شد. به‌ندرت کدبانوی برخی خانه‌ها میوه‌هایی مانند سیب، گلابی و بهِ را در زیرزمین و یا شاه‌نشین‌ها، داخل خاک سرخ نرم و الک شده می‌چیدند و در این موقع از مهمانان با آن پذیرایی می‌کردند. 

اما رایج‌ترین خوراکی‌های شب یلدا در خانه‌های مردم همدان به‌غیر از شام شب که به‌دلخواه و برابر با توان صاحب‌خانه تدارک دیده می‌شد، سنجد، مویز و توت خشک و انگورهای به بَند کشیده شده بود. صاحب‌خانه با هنرمندی تمام شب‌چره‌ها را در بشقاب‌های سفالی یا مسی می‌ریخت و با آن از مهمانان خود پذیرایی می‌کرد. 

شِوچَره یلدا در ملایر

این آیین «شب یلدای» ملایری‌هاست که در فرهنگ این شهر به «شِوچِله» موسوم است و طولانی‌ترین شب سال را با «شِوچَرِه» در کنار خانواده، اقوام، دوستان و آشنایان سپری می‌کنند، شِوچَره‌هایشان هم همان نخودچی و کشمش، تخمه بوداده هندوانه، لَبو و «قوت خشک» است که بیشتر مادربزرگ‌ها برای این شب به یادماندنی درست می‌کردند، معجونی که مجموعه شِوچَرِه را تشکیل می‌داد و مخلوطی از کوبیده‌های بادام، گردو، گشنیز، انواع تخمه‌ها، شاهدانه، فندق، هسته زردآلو همراه با شیره عسلی است که این مخلوط را به شکل گلوله در آورده و شب یلدا استفاده می‌کردند و اضافه آن را داخل آرد می‌گذاشتند برای وقت‌هایی که مهمانی می‌آید.

طبق سنت‌های کهن زود خوابیدن در این شب جایز نبود، انواع تنقلات و میوه‌ها تهیه و به خانه برده می‌شود و ساعاتی پس از صرف شام، اعضای خانواده گِرد تنقلاتی که بانوی خانه به طرز خاصی آن را در سینی یا وسط خانه یا روی میز و یا کرسی چیده، جمع می‌شوند، اگرچه سختی‌ها و شرایط اقتصادی کنونی مانعی برای گرم نگه داشتن شب یلدا در خانه‌های ایرانی نیست و حتی با چند قلم تنقلات این شب کهن ایرانی زنده نگه داشته می‌شود.

تفأل به حافظ نیز یکی از رسوم شب چله همدانی‌هاست که در این شب در حین خوردن خوراکی‌های مخصوص این شب، بزرگتر جمع اقدام به حافظ‌خوانی و یا تفأل به حافظ می‌کند که همین تا نیمه‌های شب همه را دور هم نگه می‌دارد.

یکی دیگر از رسوم شب یلدا، بردن شب چله‌ای برای تازه عروس‌هاست، اگر عروس عقد کرده و هنوز به خانه بخت نرفته از طرف خانواده داماد و اگر به خانه بخت رفته از سوی خانواده خود، هدایا و خوراکی‌های شب چله را دریافت می‌کند.

اما با همه این تفاسیر و فرهنگی که بسیار اصیل و دوست داشتنی است، این روزها دور هم شدن خانواده‌ها بسیار سخت شده و هر کسی سرش گرم دنیای مجازی است و دنیای حقیقی مفهوم آنچنانی ندارد.

در پایان باید گفت شب چله همچنان در فرهنگ ما می‌ماند اگر گرمای دور هم بودن‌ها را فدای دنیای سرد مجازی نکرده و قدر لحظات گرم خانواده‌ها را در نخستین شب آخرین فصل سال بدانیم.

انتهای پیام/