به گزارش میراث‌آریا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، ۲۸ آذرماه ۱۴۰۲در این نشست اهمیت زیست بوم انسانی در پژوهش‌های طرح‌های استعلامی پرتوهایی بر دشت ماینکوهی پیرانشر پژوهش مشترک فرشید مصدقی امینی و بابک شیخ بیکلو ارائه شد.

بابک شیخ بیکلو اسلام پژوهشگر مطالعات دیرین اقلیم در این ارائه گفت: زیست‌بوم‌شناسی انسانی و باستان‌شناسی محیطی رویکردهایی میان‌رشته‌ای برای بررسی، تحلیل و تفسیر برهمکنش‌های ‌متقابل انسان و محیط پیرامون او در چارچوب جستارهای همزمانی ودرزمانی هستند.درواقع، نگرش سیستمی به ارتباط نظام‌مند انسان و زیست‌بوم باعث نفی جدایی فرهنگ ازمحیط ، توجه به مجموعه روابط مؤثردر برهمکنش‌های فرهنگی-اجتماعی و توضیح زمینه‌ها وعوامل دخیل در تغییرات فرهنگی شده‌ است.

او افزود: این دستاورد باستان‌شناسی نو شناسایی بهتر متغیرهای زیست‌بومی و نسبت آنها با رفتارهای فرهنگی را به‌دنبال دارد. آنچه‌از رهگذر مرور پژوهشهای باستان‌شناسی در قلمرو موسوم به «حوضۀ سدکانی‌سیب» و درستتر «دشت میانکوهی پیرانشهر» مغفول، به‌جانیامده و بر زمین‌مانده به‌نظر می‌رسد،تفحصهای زیست‌بوم شناختی وجستارهای محیطی واستفاده ازنتایج بکرآنها درمعرفی‌های نوآورانه وپردازش‌های جامع‌تر تقسیر در باب یافته‌های میدانی زیرسطحی است.

شیخ بیکلو اظهارکرد: با چنین دیدگاهی این مقاله بدون وجه تأکیدی بر محوطه، دوره یا فرهنگ باستان‌شناسی خاصی در پی تبیین ارزشها، تأثیرها و معنادهی‌های رویکرد زیست‌بوم‌شناسی (انسانی یا فرهنگی) به ویژه در چارچوب و ساختار پژوهشهای باستان‌شناختی پیشنهاد برای سیدگی به استعلام‌های عمرانی خصوصا گونه‌های بزرگ مقیاس مصوب در پهنههای زیست بوم گسترده است تا بانی لحاظ چنین نگرشی و مروج استفاده از چنان نتایجی در نوشتارهای گزارش یا مقاله‌ای سپسین شود.بخش مکمل نوشتار حاضر به تابش شعاع‌ها و طرح چشم‌اندازهایی از وضعیت معاصر دشت میانکوهی پیرانشهرو پاره به آبگیر تبدیل شده آن می‌پردازد و درپرتوی تبیینها و برداشتهای کلی زیست‌بوم شناختی- باستان‌شناختی به ترسیم کلیتی برای جزئیات سپسین می‌نشیند.

در ادامه علیرضا سرداری به ارائه  بخشی از پروژه برسی باستان‌شناسی مخزن سد کانی سیب که توسط رضا حیدری صورت گرفته پرداخت و گفت: مطالعات نجات­‌بخشی در محوطه کانی‌­سیب پیرانشهر از اواخر سال ۹۵ آغاز شد، براین اساس کاوش‌های نجات‌بخشی، محوطه کانی‌­سیب که در فهرست آثار ملی جای دارد آغاز شد. دست‌­­آوردهای فصل نخست این مطالعات موید وجود ساختارهای معماری و آثارسفالی مربوط به عصر آهن در این محوطه تاریخی بود، با توجه به نتایج این پژوهش و با توجه به وجود بخش­های باقی مانده کاوش مقرر شد ادامه این مطالعات در بهار سال ۹۶ ادامه یابد که با انفجار بخش‌های باقی مانده محوطه کانی سیب، برای همیشه نابود شد.

او افزود: در پائیز همین سال بررسی باستان‌­شناسی در حوضه آبگیر سد کانی سیب با صدور مجوز رسمی از سوی پژوهشکده باستان­‌شناسی توسط رضا حیدری به انجام رسید. در این بررسی بیش از ۳۰ محوطه باستان شناسی در مخزن سد کانی‌سیب و حوضه‌­های مرتبط همجوار محدوده آب­گیری که پس از ساخت و آب­گیری آن  تحت تاثیر قرار می­‌گرفت به انضمام محدوده ساخت رسوب گیر شناسایی شد. این محوطه‌ها از دوران کالکولتیک( مس و سنگ) تا دوران اسلامی را دربرمی‌­گیرد.

علی صدرایی استادیار پژوهشکده باستان شناسی در ادامه این نشست به ارائه نتایج بررسی باستان‌شناسی سامانه انتقال آب سد کانی‌سیب به دریاچه ارومیه پرداخت و گفت:حیات تمدن ها به آب بستگی دارد و طبعا شکل‌گیری آنها نیز در کنار رودخانه ها و چشمه‌های دائمی صورت پذیرفته است. یکی از مراکز مهم تمدنی در کنار رودخانه‌ها ، حوضه رودخانه زاب در شهرستان پیرانشهر به شمار می‌آید. این رودخانه از کوه‌های مرزی زرد کوه و سیاه کوه سرچشمه گرفته و بعد از طی مسافت های طولانی در داخل ایران از کشور خارج و در کشور عراق به مسیر خود ادامه می‌دهد .

او افزود: در سال‌های اخیر در منتهی الیه غربی این رودخانه که به سرباز مشهور است سد سیلوه را احداث کرده اند و سپس در پایین دست آن در نزدیکی شهرستان پیرانشهر سد کانی سیب ساخته شده است که از کنار دریاچه آن با حفر تونلی آب این سد را از ریک آباد به بیگم قلعه در دشت سولدوز رسانده و سپس با کانال روباز به سمت دریاچه ارومیه انتقال داده می شود ، این پروژه  علاوه بر صرف هزینه هنگفت و تخریب زیست محیطی و تغییر اکوسیستم منطقه، غرقآب یکی از مهم ترین مراکز تمدنی و تاریخی حوزه زاب را نیز شده است.

این باستان‌شناس تصریح‌کرد: در راستای انجام این پروژه ، هیات پژوهش باستان شناسی مطالعات فرهنگی – تاریخی محور انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه ارومیه به سرپرستی نگارنده در دو فاز مطالعاتی به بررسی باستان شناختی این محور از ریک آباد پیرانشهر تا بیگم قلعه و سپس از بیگم قلعه تا دریاچه ارومیه را مورد پژوهش قرار داد و در طی این پژوهش ۴۲ اثر تاریخی – فرهنگی مورد بررسی و شناسایی قرار گرفت که ابتدا بصورت گزارش و سپس بصورت کتاب و مقاله حاصل نتایج این پژوهش منتشر شد.

سپیده جمشیدی یگانه نیز در فایل صوتی ارائه شده به این همایش به تشریح فصل اول کاوش باستان‌شناسی گورستان بلاچاک پرداخت و تصریح‌کرد: شیوه تدفین برگرفته از عقاید و آیین مردمان هر دوره بوده که با مطالعه گورستان­ها علاوه بر شناخت شاخصه­‌های مواد فرهنگی، می­توان به آیین­ها و اعتقادات مردمان گذشته دست یافت. طی پژوهش­های باستان­‌شناسی صورت گرفته در شمال‌غرب ایران گورستان­های متعددی از هزاره دوم پ.م، مرتبط به محوطه‌­های استقراری و یا بدون ارتباط با محوطه‌­های استقراری شناسایی و برخی کاوش شده­‌اند.

او افزود: در پی ساخت سد کانی‌­سیب نیز محوطه کانی­‌سیب شناسایی و تحت عنوان محوطه بلاچاک ۱ ثبت شد. طی کاوش نجاتبخشی، توسط نگارنده مشخص شد که این محوطه گورستانی از هزاره دوم پ.م است. در این مقاله سعی برآن است تا به معرفی نتایج کاوش، جهت شناخت بهتر فرهنگ­های حوزه فرهنگی شمال‌غرب ایران پرداخته شود که با توجه به هدف فوق سوالات این پژوهش عبارتند از گورستان بلاچاک مربوط به چه دوره­ای است؟ شاخصه­‌های فرهنگی آن چیست؟ جهت گاهنگاری گورستان سفال­های آن با دیگر محوطه‌­های کاوش شده مقایسه شد که در نتیجه سفال گورهای مختلف با دوره‌­های حسنلو شش تا چهار قابل مقایسه است؛ بنابراین می‌­توان گفت که این گورستان در برهه زمانی زیادی جهت دفن مورد استفاده بوده که جهت دفن الگوهای متفاوتی برای ساخت گور، شیوه تدفین، تعداد و تنوع هدایای گور وجود داشته است.

یوسف حسن‌زاده نیز در این نشست در خصوص کاوش باستان‌شناسی محوطه خره خانالی جنوبی گفت: محوطه خانالی در پشت سد کانی‌سیب، در شهرستان پیرانشهر، در آبان ۱۴۰۰ به مدت یک فصل کاوش نجات‌بخشی شد. ازاین محوطه دوفاز بقایای معماری دوره عصر آهن پایانی(فرهگ مانایی) و یک فاز استقراری اشکانی گزارش شد.سفالهای مکشوفه از این محوطه نیز در این دو فاز استقراری در خانالی جنوبی را تأیید می‌کنند.این محوطه در دشت میانکوهی پیرانشهر و در ۱۷ کیلومتر دروازه مرزی تمرچین/حاجی عمران وسنور سرزمین مانا و در خط مقدم تماس با آشوری‌ها قرار داشته است.

در ادامه این نشست گزارش کاوش باستان‌شناسی تپه برکمران پژوهش مشترک لیلا افشاری و وحید عزیزی آبی ارائه شد. لیلا افشاری دراینباره گفت: سد کانی سیب در ۱۵ کیلومتر یشهرستان پیرانشهر در جنوب استان آذربایجان غربی و در ۱۲۰کیلومتری جنوب شهر ارومیه واقع شده است.یکی از محوطه‌هایی که در محدوده حوزه آبگیر سد کانی سیب قرار داشت تپه برکمران است.

او افزود: نتایج کاوش و لایه‌نگاری محوطه برکمران شناخت ۴لایه فرهگی/استقراری مربوط به عصر مفرغ، همراه با شواهد اندک و پراکنده‌ای احتمالا مربوط به یک مرحله استقراری اواخر دوره مس و سنگ جدید، همچنین یک گورستان احتمالا مربوط به اوایل دوره اسلامی و بقایای یک استقرار فصلی متعلق به سده اخیر با معماری ساخته شده از لاشه سنگ به روش خشکه چین بود.

بهروز خان‌محمدی در پایان این نشست به ارائه گزارش کاوش باستان‌شناسی محوطه سوغانلو۱ پرداخت و تصریح‌کرد: محوطه سوغانلو یکی از این محوطه­‌های مهم تاریخیِ شهرستان پیرانشهر است که در سال ۱۳۹۶ طی فاز اول بررسی و شناسایی حوضه سد کانی سِو(­سیب) تحت عنوان « گورستان سوغانلو» با کد بررسی KAN-۲۰۱۷-۱۵  مورد شناساییِ هیئت بررسی و شناسایی محوطه­‌های در معرض استغراق سد کانی­‌سیب پیرانشهر قرار گرفت.

او افزود:در فاز دوم مطالعات نجات بخشی این حوضه کاوش چندین محوطۀ در معرض استغراق، در دستور کار قرار گرفت که محوطه سوغانلو یکی از این محوطه‌­ها بود. فصول اول تا سوم کاوش نجات بخشی این محوطه طبق مجوز پژوهشکده باستان شناسی به ترتیب در سال ۱۳۹۷ ، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به انجام رسید. جمع بندی نتایج کاوش نشان می‌دهد، سوغانلو یکی از محوطه ای مهم تاریخی در هزاره اول و دوران اشکانی در شمال غرب کشور و منطقه پیرانشهر بوده است.

این باستان‌شناس اظهارکرد: این محوطه و بناهای مورد کاوش قرار گرفته، به ویژه بنای اصلی چهارگوش دارای پی­های مستحکم و سازه ای بادوام بوده و دارای دو دوره ساختمانی است  که با مصالح سنگی و ملات گلی ولی متفاوت از یکدیگر ساخته شده و هر دو نسبتاً خوب و پابرجا مانده است. دوره اول به اواخر عصر آهن ۳ تعلق دارد یعنی زمانی که ساختمان اصلی پایه گذاری شده و دوره اصلی بنای محوطه فوق محسوب می شود.

او گفت: مدارک  و شواهد موجود نشان می‌دهد این محوطه در زمان احداث و آبادانی از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. در دوره دوم که به اوایل دوره اشکانی تعلق دارد بنا پس از دوره رکود و ویرانی مجدداً مورد بازسازی قرار گرفته و با تغییر کاربری در فضای داخلی  برای مدتی مورد استفاده قرار گرفته است.

انتهای پیام/