حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناسی، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشته است: براساس اشاره کتب و فرهنگ لغات، یلدا در اصل از زبان سریانی به معنی تولد و ولادت گرفته‌شده که در زبان عربی هم به‌صورت‌های مختلفی مانند: میلاد، مولود یا ولد به‌کاربرده می‌شود.

دهخدا نیز به سریانی بودن واژه یلدا اشاره داشته و از آن به میلاد عربی یاد کرده، یلدا مراسمی است که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال بر پا می‌شود و شب زایش و تولد خورشید/مهر و میترا است[شب آخر پاییز(قوس) و اول جدی= تحویل آفتاب] که رومیان آن را ناتالیس آنویکتوس یعنی روز تولد مهر شکست‌ناپذیر نامند.

در برخی از منابع اشاره‌شده است هنوز در زمان ابوریحان بیرونی( 440- 362 ه . ق) به دی‌ماه «خور ماه/خورشید روز» نیز می‌گفتند، که با نخستین روز خرمش پس از فروردین پرآیین‌ترین ماه ایرانی بوده است، زیرا از این روز است که خورشید دوباره پا به رشد می‌گذارد و زندگی روستاییان که پیوندی با طبیعت دارد از نو، نو می‌شود.

از لحاظ آیینی در حوزه جغرافیایی آذربایجان غربی و شهرها و روستاها در این شب کوچک‌ترها پای یک سفره و در منزل بزرگ‌ترهای فامیل خصوصاً والدین یا ریش‌سفیدان گرد هم آمده و تا پاسی از شب به هم‌نشینی و صحبت می‌نشینند، طبق رسوم برجای‌مانده از پیشینیان چاشنی شب چله در میان خانواده‌های آذربایجانی هندوانه است که از آن به چیلله قارپزی«čilla qârpize» یاد می‌شود.

اما یکی از سنت‌های دیرین در میان خانواده‌های آذربایجانی که تا امروز زنده مانده فرستادن هدایایی به منزل نوعروسان و دختران تازه نامزد کرده است که از آن به چیللهَ پایی(هدیه‌ی شب چله) یاد می‌شود، این هدایا اغلب شامل: خوراکی‌ها و تنقلات شب چلله مانند حلوای محلی و خانگی به نام «داش حالوا» یا حلوای گردو و حلوای هویچ، قاووت و هندوانه بوده و در صورت استطاعت مالی خانواده‌ها طلاجاتی هم مانند: انگشتری یا النگو و روسری و خلعتی (پارچه‌ای برای دوختن پیراهن) هم در نظر گرفته می‌شود.

گذاشتن سینی پر از خوراکی‌هایی مانند: قاوورقا(ترکیبی از گندم و شاهدانه بوداده)، باسلوق، ایده ida(سنجد)، میلاخ milax (آونگ)، سوجوق، مغز گردو و بادام همراه با کشمش، قاووت و مقداری پشمک و حلوای هویچ و گردو و شیرینی گؤلی قند بر روی کرسی خانواده‌ها که شیرینی بخش شب یلدای آذربایجانی‌ها بوده از دیگر اقلام است. 

در صورت امکان هم گذاشتن چند دانه سیب و انار در جوار هندوانه همراه با روایت و نَقل بخش‌هایی از داستان‌های حماسی و رزمی محلی مانند: داستان کوراوغلی، اصلی و کرم، کَلبی، ضرب‌المثل‌ها، چیستان‌ها و... توسط ریش‌سفیدان و نقالان در سال‌های گذشته برگرمی و رونق مجلس می‌افزود.

در مجموع سرزمین ایران با وجود اقوام و مذاهب و زبان‌های مختلف از دیرباز مهد تمدن‌های مختلف بوده است که یکی از نکات مهم ما در همبستگی‌های ملی شناخت همین عناصر فرهنگی مشترک مانند نوروز، جشن یلدا، آیین‌های ماه محرم و دیگر صورت‌های آیینی و رفتاری مابین اقوام است که جلوه‌هایی از آن‌ها از گذشته تا به امروز به ما به ارث رسیده لذا جشن‌هایی مانند چیلله گئجه‌سی(شب چلله) از منظر کارکردهای، فرهنگی و اجتماعی و نقشی که دارد علاوه بر جنبه‌های نشاط و شادی آن و گرد هم‌آیی خانواده‌ها و پای یک سفره نشستن برای تقویت صله‌رحم و ارتباطات خانوادگی، در آگاهی از حال‌وروز همدیگر، تقویت بن‌مایه‌های ادبیات شفاهی در نقل داستان‌های محلی و حفظ سینه‌به‌سینه آن و پیوند نسلی خصوصاً در کنار پدر و مادربزرگ‌ها و ... می‌تواند موجب حفظ هویت‌های فرهنگی در گستره‌های محلی و منطقه‌ای و ملی شود. 

این مراسم در تاریخ ۹ آذر ۱۴۰۱ برابر با ۳ نوامبر ۲۰۲۲ در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/