بهروز خان‌محمدی، باستان‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: اسلامتپه روستایی است که در حدود ۲۵ کیلومتری شمال غرب این شهرستان از توابع شهرستان میاندوآب در جنوب آذریایجان غربی قرار گرفته که دارای آثار دستکند صخره‌ای شامل دخمه، برشهای صخره‌ای و از همه مهمتر تونل یا مغاره‌ای دستکند به عمق حدود ۴۰ متر با ۷۹ پله است که به صورت مورب در دل صخره امتداد می‌یابد.
این تونل دارای کارکردهای احتمالی پیشنهادی همچون مخفیگاه، گریزگاه، محل مقدس عبادت، مدفن، محل تامین آب و غیره بوده و تاریخ نسبی ساخت آن به هزاره اول قبل از میلاد برمی‌گردد.
تراشهای صخره‌ای سطحی
در غرب تپه تاریخی مشرف به روستا و در بخشی که قسمت عمده آن را بستر صخره‌ای تشکیل می‌دهد، آثار برش، پلهها و کندهکاری صخره‌ای به چشم می‌خورد که این تراشهای انجام شده انسجام و ترتیب خاصی ندارند و ابعاد مشخصی در آن دیده نمی‌شود.
با این وجود به نظر می‌رسد تراش‌کاران این مجموعه قصد تراش دادن، بریدن و جدا کردن قطعات و انتقال آنها به مقصدی را داشته‌اند، آثار چکش به روی برخی از سنگ‌ها هنوز برجای مانده است.
برشهای صخره‌ای دیگری نیز در ضلع جنوبی و شرقی برجای مانده است اما به لحاظ تخریب‌های صورت گرفته و رانش این بخش و نیز عبور جاده منتهی به قبرستان، این آثار از بین رفته‌اند.
تونل صخره‌ای پلهدار
در بخش جنوبی تپه و مشرف به زمین‌های زراعی، بستر صخره‌ای واقع شده که بلندترین قسمت تپه محسوب می‌شود، هنرمندان حجار، در این ضلع تونل مکعب مستطیلی عمیقی در دل صخره تراشیده‌اند که به صورت اوریب با شیب نسبتاً تند و با جهت شمالی-جنوبی به سمت زمین امتداد می‌یابد.
این محل به دلیل تعدد پلهها در نزد اهالی منطقه به «چهل پله» نیز معروف است، عمق این تونل در حدود ۴۰ متر است و احداث آن با استفاده از ۷۹ پله سنگی است که به‌صورت یکپارچه از صخره تراشیده شده و هرچه به سمت انتهایی و عمیق‌تر تونل نزدیکتر می‌شویم ابعاد پلهها اندکی افزایش می‌یابد، به‌طوری‌که در بخش‌های تحتانی طول پلهها به ۱۸۵ تا ۱۹۰ سانتی‌متر، عرض ۳۵ و بلندی آنها به ۴۰ تا ۴۵ سانتی‌متر می‌رسد.
سقف کل تونل به صورت اوریب و تخت، کندهکاری شده، اما در برخی قسمت‌ها انحنای طاق مانندی در آن ایجاد شده و بخش‌هایی از آن در زمان‌های نامشخصی (احتمالا بر اثر زلزله یا فرسایش) تخریب شده و سنگ‌های ناشی از آن به درون تونل افتاده‌اند، این ویرانی خود باعث شکسته شدن سطح عمده‌ای از پلهها به ویژه در قسمت‌های میانی شده است.
نتیجه‌گیری
منطقه شمال غرب کشور در هزاره اول قبل از میلاد جایگاه تلاقی چند فرهنگ مهم همچون اورارتوها، مادها و ماناها بوده است، آثار مادی زیادی از این حکومت‌ها در منطقه برجای مانده است که از این میان تراش‌ها، پلهها و اتاقک‌های صخره‌ای همچون گوردخمه فخریکای مهاباد، دخمه‌های بی‌بی‌کند شاهین‌دژ، ایوان فرهاد ماکو، گوردخمه ورهرام، شدی پلدشت، چیر قره‌ضیاالدین، هدر و قارنی یارخ ملحم و روستای تمر سلماس، قلعه اسماعیلآقا، مقابر سدوک ارومیه و خان درسی دره قاسملو و تل تخت ناناس و غیره را می‌توان نام برد که البته عمده‌ترین آنها توسط اورارتوها ایجاد شده است.
از طرف دیگر، مهمترین اثر تاریخی اسلامتپه تونل صخره‌ای ضلع جنوبی آن است، وجود تونلهای صخره‌ای پلکانی در چند نمونه از قلعه‌های اورارتویی قابل مشاهده است که غالباً با استفاده از شکاف‌های طبیعی صخره در پیچ‌وخم‌ها به پایین هدایت شده‌اند.
به طور مثال در شمال غرب ایران تونل پلکانی صخره‌ای قلعه حیدری واقع در نزدیکی روستای خضرلو در ۶ کیلومتری جنوب غرب چالدران قابل ذکر بوده در نواحی مرکزی ایران نیز نمونه چنین تونل‌هایی به دست آمده است.
در کاوش کف تالار ستون‌دار نوشی جان ملایر بقایای تونلی شناسایی شد که حدود ۲۵ متر طول داشته و با شیب ۳۰ درجه درون پشته صخره‌ای کنده شده بود.
تونلهای پلهدار در برخی محوطههای دیگر اورارتویی خارج از ایران به‌ویژه در شرق ترکیه نیز گزارش شده است، بیشتر این تونلها به چشمهها یا کنار رودخانهها منتهی شده و وظیفه تامین آب قلعه محفوظ از دید دشمن را به عهده داشتند.
منبع آب، انباری، آرامگاه، گریزگاه و مخفیگاه پیشنهادات مطرح شده دیگر برای کاربری این تونلها هستند، ماحصل سخن اینکه تراشهای صخره‌ای اسلام تپه، بردکنته، قلعه بردینه، قلعه اسماعیلآقا و تونلهای اسلامتپه و قلعه حیدری و دیگر محوطههای مشابه مناطق اطراف همچون تونل نوشیجان، به لحاظ ساختاری تشابه قابل ملاحظه ای با یکدیگر دارند و چه بسا هنرمندان سنگ تراش در احداث آنها از منبع و سرچشمه واحدی الهام میگرفته‌اند.
بر این اساس، به نظر می‌رسد این آثار صخره‌ای با تاثیرپذیری از سبک معماری اورارتویی، در شمال غرب ایران ایجاد شده است.
پله‌های ورودی تونل صخره‌ای
نمای ورودی تونل
نمای درونی و سقف تونل اسلام تپه
برشهای صخره‌ای ضلع شمال غربی تپه
انتهای پیام/
نظر شما