زنجان به عنوان قرارگاه اقوام ترکان از جمله اوغوزها و پئچه‌نک‌ها، بیات‌ها، افشارها، قارا پاپاق‌ها و غیره مطرح است که این اقوام هر کدام با هنرمندان و اوزانها و عاشیق‌ها و سازهای خود در رشد محیط موسیقی این دیار تاثیر به سزایی گذاشته‌اند. در حال حاضر آشیق‌های زنجان با نغمه‌ها و ترانه‌های دلکش و داستان سرایی‌های خود رونق بخش محفل‌ها و جشن‌های مردم استان هستند.

موسیقی آذری

موسیقی آذری یکی از شاخه‌های فرهنگ آذربایجان و افراد ترک‌زبان در ایران است. سبک آذری دربرگیرنده شادی، شجاعت، عرفان و یا سوز دل است که با گوش‌کردن به این موسیقی‌ها احساسات افراد به هر شکل ممکن، در وجود آن‌ها پیدا می‌شود. موسیقی آذری شامل نوآوری محتوای هیجانی و خلاقیت است. موسیقی آذری با موسیقی‌های کلاسیک بسیار فرق دارد. ذات موسیقی آشیقی هنری است که به هر کس اجازه ورود به این هنر را نمی‌دهد و با زیبایی‌هایی که دارد در ذهن و قلب علاقمندان خود نفوذ کرده و آن‌ها را مجذوب خود می‌کند. 

«آشیقی» موسیقی بومی استان زنجان از گنجینة موسیقی فولکلوریک و کلاسیک آذری تأثیر گرفته و هنر این موسیقی قدمتی هفت هزارساله دارد. موسیقی آذری آشیقی که بازتاب کننده جوانب زندگی مردم است، مفاهیم اجتماعی، عرفانی، اخلاقی و دنیوی را مورد تاکید قرار می‌دهد و احوالات مختلف احساسات، غم و شادی، وصال یار و قهرمانی‌ها از طریق این موسیقی به شنونده منتقل می‌شود. پایه و اساس موسیقی عاشیقی: تعلیم و تربیت انسان و آشنایی او با حقایق زندگی در این جهان و جهان آخرت است. این آوازها برگرفته از تفکرات دینی و سیاسی هر سرزمینی است. آشیق دردهای اجتماعی را نیز از طریق این ساز به شنونده منتقل می‌کند. 

هر موسیقی آذری و هنر آشیقی، داستانی پشت سر دارد

افسانه‌های آشیقی در زنجان نیز با عناوین طاهر میرزا، کلبی، شیرین بیرچک و بهرام و گول خندان نقل شده است. از قدیمی‌ترین آشیق‌های این دیار می‌توان به آشیق شیرین که خالق داستان «شیرین ایله بیرچک خانیم» است اشاره کرد که ۴۰۰ الی ۵۰۰ سال قبل زندگی می‌کرده است. از دیگر استادان این صنعت که در رشد این هنر مردمی در این منطقه نقش به سزایی داشته، آشیق یوسف جمال است که خالق داستان «طوطی شیرین سخن و یوسف جمال» است. در اجرای عاشیق‌های این حوزه در کنار ظرافت قهرمانان ترک، فریاد جوانمردان، صدای نعل اسبان و ضرب شمشیرها، صوفیگری و ایمان «مخدوم قلی» نیز دیده می‌شود. 
در هر یک از بایاتی‌ها که از ۲۸ واج تشکیل شده می‌توان یک حادثه تاریخی یا یک داستان به یاد ماندنی را به طور مختصر و خلاصه بیان کرد. حوزه آشیقی زنجان دارای بیش از ۵۰ داستان و حکایت است. در حوزه زنجان گوشه‌های (هاوالار) موسیقی آشیغی با دیگر نواحی ترک‌نشین تفاوت‌هایی دارد. 

سازهای آشیقی در زنجان

ساز آشیق همواره رو به آسمان است. او الهام خود را از خدای آسمان می‌گیرد. تمامی سروده‌های آشیق‌ها ۳.۵، ۷ بند (خانه) است. به اعتقاد آشیق‌ها فرد بودن این خانه‌ها بر یگانه بودن خداوند تاکید دارد.  آشیق‌های زنجان در اجرای موسیقی خود از ۳ آلت موسیقی (ساز «قوپوز»، بالابان و قاوال) بهره می‌جویند. خوانندگان این سازها در عین نواختن ساز، آواز می‌خوانند و داستان نقل می‌کنند. ساز «قوپوز» عاشیق‌ها دارای ۲۰ پرده می‌باشد و از ۹ سیم تشکیل می‌گردد. در این آلت موسیقی هفت پرده اصلی و پنج نیم پرده وجود دارد. بالابان که از چوب درخت توت، گردو یا زردآلو ساخته می‌شود، از سازهای بادی است. طول این ساز ۲۸۰ الی ۳۲۰ میلی متر است. این ساز ۹ سوراخ، یک سوراخ در قسمت زیرین ساز و هشت سوراخ در قسمت بالای ساز دارد. قاوال که از سازهای ضربی است از کشیدن پوست ماهی/ بز/ تلق بر روی دایره چوبی تشکیل می‌شود. در هنگام اجرای موسیقی، آشیق در سمت راست، قاوال‌چی در سمت چپ و نوازنده بالابان در میان این دو قرار می‌گیرد و نحوه استقرار نوازندگان حالت یک هلال ماه است. 

اکبر کریمی در طی ۳۰ ماه داستان‌های آشیقی زنجان را با همکاری، سیاوش عربخانی، منوچهر نجفی، حمیدرضا بازرگانی، سیامک عربخانی و احمد کریمی، علی چراغی، محسن سیدین و محمود ابراهیم‌خانی و با همراهی آشیق ذوالفقار عیسی‌بیگلو و رحمان محرم‌زاده، با حضور اساتید آشیق‌های داستان‌گوی حوزه جغرافیایی زنجان به نام‌های آشیق گلاب‌داوود بیگلو، آشیق ستار خدایی، آشیق حسین ابراهیمی، آشیق محمد نجفی، آشیق یارمحمد عیسی‌بیگلو تدوین و به ثبت ملی رسانده است. در روز ۲۲ دی ماه سال ۱۳۸۸ موسیقی آشیقی استان زنجان به شماره پرونده ۸۰ به ثبت ملی رسیده است.قدمت این هنر موجب شده است تا مجسمه‌ای از یک هنرمند آشیقی در موزه فرانسه به نمایش درآید که همین مساله اصالت این هنر آذری را متذکر می‌شود.

انتهای پیام/