رضا مظاهری، کارشناس ارشد باستان‌شناسی در یادداشتی نوشت: سرزمین ایران عهد تمدن‌های با شکوهی بوده که آثار آن در قرون متمادی با وجود آسیب‌های زمانه هنوز پا برجا ایستاده و حکایت از عظمت گذشته و تاریخ و تمدن مردمان این سرزمین دارد.

از جمله آثار به جای مانده سکه‌ها هستند. سکه‌ها از معتبرترین منابع تاریخی محسوب می‌شوند و نقوش و کتیبه‌های حک شده برآنها حاوی اطلاعات ارزشمندی است. سکه نمایانگر اوضاع سیاسی، هنری، اقتصادی و نگرش‌های مذهبی است و می‌توان بخش مهمی از شاخصه‌های فرهنگ و تمدن یک جامعه را از آنها دریافت کرد.

در واقع یکی از شاخصه‌های مهم باستان‌شناسی علم سکه شناسی است و همه سکه‌ها نه تنها از لحاظ علمی مهم هستند و گویای بسیاری از حقایق زندگی بشری است بلکه شناخت و آگاهی به آن منش‌های گوناگونی را می‌طلبد. سکه‌ها در دوره ساسانیان تابلوی تمام نمای ایده‌ها و اندیشه‌های حکومت برای انتقال و ارائه به مردم بوده است.

سکه عبارت از یک قطعه فلز به وزن معین است که روی آن علامت رسمی دولت یا حکومتی که عیار و وزن آن را نشان می‌دهد نقش بسته است. سکه از فلزات مختلف، مانند طلا، نقره و آلیاژهایی، مانند برنز ساخته شده که اصول اولیه آن هنوز پس از بیست و هفت قرن همچنان بر جای و استوار است.

هرودت، مورخ بزرگ یونانی می‌گوید: بطوری‌که مشهور است لیدیها اولین مردمی هستند که سکه نقره و طلا ضرب زده‌اند. دانشمندان سکه شانس بیشتر نظر هرودت را قبول دارند.

کثرت ثروت و فراوانی نقره و طلای پادشاهان لیدی نیز ممکن است عامل مهم اختراع سکه باشد.

شاهنشاهی ساسانی و یا ساسانیان نام دودمانی ایرانی است که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی (۴۲۷ سال) بر ایران فرمانروایی کردند؛ بنیان این شاهنشاهی یکپارچه را اردشیر یا ارتخشتره بنا کرد.

دودمان ساسانی آخرین دودمان پیش از دوره اسلامی در ایران بودند. شاهنشاهان ساسانی که ریشه‌شان از استان پارس بود، بر پهنه بزرگی از آسیای باختری چیرگی یافته، گستره فرمانروایی خود، کشور ایران را برای نخستین بار پس از هخامنشیان، یکپارچه ساخته و زیر فرمان تنها یک دولت شاهنشاهی آوردند. پایتخت ایران در این دوره، شهر تیسفون در نزدیکی بغداد در عراق امروزی بود.

جامعه ساسانی به گونه طبقاتی اداره می‌شد. جامعه به چهار طبقه موبدان - جنگاوران - دبیران و پیشه وران تقسیم می‌شد. دین رسمی نیز زرتشتی بود و اوستا و زند منابع اصلی حقوقی و دینی حکومت ساسانی محسوب می‌شدند.

پشت سکه اردشیر نقش آتشدانی دیده می‌شود  که دارای سه پایه است، اما از زمان  شاپور اول شکل آتشدان تغییر یافته  و عبارت است از تصویر ستونی با سر ستون و پایه ستون به شکل چند قطعه راست گوشه و زبانه‌های آتش و دردو سوی  آتشدان تصویر شاه و سر پادشاه و ولیعهد پادشاه و اهورامزدا یا یکی از ایزدان (مثل مهر و اناهیتا) دیده می‌شود، اما در تصویر آتشدان که شعله‌های آتش بر روی پایه اصلی و ستونی بلند به زبانه می‌کشد و پایه جانبی آتشدان در دو طرف به شکل پنجه‌های شیر بر روی دو مجسمه قرار گرفته است.

اطراف آن کلماتی به خط پهلوی به معنای (آتش اردشیر) نقر شده است. واسط دوره ساسانی به بعد در طرفین آتشدان تصویر دو موبد حک شده است. در ادامه به معرفی سکه‌های شاهان معروف ساسانی می‌پردازیم.

سکه های اردشیر اول

از اردشیر اول سکه هایی در اوزان های مختلف شامل درهم، چهار درهم، نیم درهم و کوچکتر از آن بدست آمده است.

سکه های اردشیر اول غالبا از جنس نقره بوده و طلا، مس یا برنز نیز سکه ضرب می شده است.چهار درهم هایی از جنس پتن ( آلیاژ سرب و برنز) از اردشیر اول به جا مانده که به نظر می رسد این سکه ها بر روی سکه های چهار درهمی های اواخر اشکانیان دوباره ضرب شده است. بنابراین برخی نمادها برروی سکه های ساسانی از زمان اردشیر اول آغاز شده و در دوره‌های بعدی نیز نمادهایی برآن افزوده شده است.

سکه های شاپور اول

بر روی سکه‌های شاپور اول نیز نمادهای ماه و ستاره با حلقه روبان دار و دربرخی سکه‌ها تاج با سر شاهین نقش شده است. در روی سکه‌های شاپور چهره شاه را با تاج‌های متفاوت می‌بینیم. سکه‌های شاپور را بر اساس تنوع در شکل دیهیم می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد.

1. سکه‌های با تاج کنگره‌دار حجاب بزرگ در بالای آن

 ۲. سکه‌های با تاج به شکل سر و گردن شاهین

 در پشت سکه‌های شاپور مراسم تاج گذاری درکنار آتش به تصویر درآمده است و در دو طرف آتش در کنار پیکره‌های ایستاده سمت راست پیکره اهدا کننده حلقه قدرت نام مالک آتش به عنوان گاه‌شماری به پهلوی نوشته شده است.

سکه‌های بهرام دوم

سکه‌های بهرام دوم دارای گوناگونی بسیاری است که براساس تغییرات نقوش در رو و پشت سکه از همدیگر باز شناخته می‌شوند. تاج بالدا (بال شاهین یا ستاره) به جهت یاری جستن از ایزد بهرام بر تارک شاه جای گرفته است. به تصویر کشیدن نقش چهره ملکه و ولیعهد بر سکه‌های بهرام دوم به تقلید از سکه‌های رومی انجام شده است.

از بهرام دوم سکه‌هایی با نقش چهره شاه به تنهایی و نقش چهره شاه و ملکه، چهره شاه و ولیعهد و نیز شاه در کنار ملکه که چهره ولیعهد در برابر ان نقش شده است به تعداد یافت شده است.

نوشتار بر روی تعداد کمی از سکه‌های شاپور به طور کامل او را به عنوان شاه ایران و غیر ایران از نژاد ایزدان معرفی می‌کند. در سایر سکه‌ها از او تنها به عنوان شاه ایران و یا شاه ایران و غیر ایران یاد می‌کند.

 سکه‌های شاپور دوم

نوشتار بر پشت سکه های شاپور دوم معمولا به صورت نورازی شهپوهری بوده و در مواردی واژه آتوریا آتوری نیز به جای نورا بکار رفته است. بر روی ستون آتش دان در برخی موارد واژه راست به معنای دادگر نوشته شده است.

 طرح پشت و روی سکه‌های شاپوردوم به بیش از چهار نوع تقسیم بندی می‌شود و عمده تفاوت طرح روی سکه‌ها با یکدیگر، شکل دیهیم شاهی شاپور است. از شاپور دوم سکه‌های بسیاری از جنس طلا، نقره، برنز و مس و آلیاژی از سرب در اندازه‌های مختلف به دست آمده است.

سکه‌های یزدگرد

بر روی یک نمونه ازسکه‌های یزدگرد، همانند برخی از سکه‌های شاپور دوم و کتیبه‌های دوره میانه چنین نوشته شده است.

 مزدیسن اولهیا کدی یزدگرتی                 Mazdayasn olhia kadi yazdkarti

 به معنای مزداپرست خدایگان، بزرگ، یزدگرد.

 برپشت سکه یزدگرد دوم نوشتارهای  Yazdkarti hanaki   به معنای پرستنده یزدگرد نوشته شده است و در برخی دیگر واژه آتش حک شده است. نام ضرابخانه‌های متعددی بر پشت برخی از سکه‌های یزدگرد دیده می‌شود.

انتهای پیام/