حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: رمضان ماه نیایش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن، ماه رحمت خداوندی و شناخت انسان و معبودش است که از آن به «بهترین ماه‌ها» یاد می‌شود، آنچه که به‌طور مجمل از منظر مردم شناختی موضوع می‌توان برای چنین ماهی اذعان کرد در نگاه اول از منظر اعمال دینی مشغول شدن مردم به ادعیه‌خوانی و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی و انسان‌دوستانه مانند خیرات و احسان برای اقوام و مستمندان است که همین امر نشان از صله‌رحم و تلاش برای پرهیز از گناه، همدل شدن اشخاص و توجه به حال و هوای مؤمنان و درک یکدیگر از چگونگی تحکیم و وفاق روابط انسان‌دوستانه، اجتماعی، رفتارهای مذهبی و تزکیه نفس و عبادت و... است.
اما آنچه که در رمضان مطرح است علاوه بر جنبه‌های فردی آن در تکلیف امر الهی برای خودشناسی و تزکیه نفس از منظر انسان‌شناسی باید اهمیت آن را در مناسک اجتماعی هم دید.
موضوعی که کارکرد آن‌ها در عرصه جمعی و فردی از جمله نکات قابل توجه برای پژوهشگران علوم اجتماعی از جمله انسان و جامعه‌شناسان دین متصور است.
موضوعی که از دیدگاه گیرتز از یک‌سو شرایطی را فراهم می‌کنند که هم موجب حفظ عقاید و باورهای دینی و انسجام جامعه می‌شوند و از دیگر سو زمینه تحول فرد و ایجاد لحظه مقدسی برای او را فراهم می‌آورند.
فراگیر بودن این مناسک دینی- آیینی در گستره جمعی مسلمانان و در یک ماه خود نشانگر درک یکدیگر و تلاش برای تغییر است، لبیکی که در اوج صعود زندگی خود به‌یک‌باره در یک مسیر الهی قرار می‌گیرند تا با تدقیق در کتاب الهی همدیگر را از غنی تا فقیر درک کنند.
اگر مؤلفه‌های این ماه را این‌گونه بسنجیم که تابع بخشی از سنت‌های اجتماعی، فرهنگی و عرفی است از قبیل به پیشواز این ماه رفتن از چند روز قبل، یک‌صدا شدن مردم، احسان، خیرات و پهن کردن سفره‌های افطاری در دستگیری فقرا و صله‌رحم، یک‌دل شدن با کتاب آسمانی، شب‌زنده‌داری کردن خصوصاً در شب‌های احیا و مهم‌تر از همه وفاق و حرکت جمعی مسلمان در برگزاری نماز روز عید و هم‌چنین سایر مراسم وابسته به آن در زیارت اهل قبور و دید و بازدیدهای بین اقوام خویشان و... تنها اجرای تک الف دینی و مذهبی نیست بلکه در این عرصه، مناسکی اجرا می‌شود که دارای کارکردهایی است.
کارکردی که تنها حکایت از مهمانی خدا، تغییر و تحول در زندگی فرد یا جمعی نیست، بلکه طی این مراسم و به لحاظ مناسک بودن آن شبکه‌ای از نقش‌ها و روابط اجتماعی را تبیین می‌کند که علاوه بر یک‌دل بودن مسلمانان به لحاظ مستتر بودن حس همبستگی و تقویت اجتماعی مسلمانان، راهی است برای تجدید افکار در حرکت به‌سوی آموزه‌های دینی.
رمضان و آیین‌های‌های آن چه از منظر دینی و چه از منظر فرهنگی و ... مناسکی هستند که می‌توان صورت گفتمانی به آن داد، گفتمانی که دارای یک شبکه معنایی یک‌دست و فراگیر بوده و در کل از شخص فردی به یک برساخته ذهن جمعی تغییر می‌یابد که دارای ثبات بوده و همه اعمال معطوف به خداوند است.
در نهایت اجرای این‌گونه مراسم و مناسک همراه با عناصر ساختارمند خود به لحاظ وجود باورها، آیین‌ها و رفتارها علاوه بر دارا بودن کارکردهای نمادی و هویتی فرایند انسجام و پیوستگی اجتماعی در تقرب به درگاه الهی و پیوند بین‌نسلی در بُعد اجتماعی را به دنبال داشته و از سویی می‌تواند زمینه‌ساز گفتمان فرهنگی جهانی رمضان را کارسازی کند.
انتهای پیام/
نظر شما