حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشت: طبیعت و عناصر چهارگانه آن از دیرباز جایگاه والایی در نزد اقوام پیشین داشته است و در این میان آب به‌عنوان عنصری حیاتی برای ادامه زندگی براساس نگرش مردم از دیرباز موجودیتی مقدس داشته و برای بشر در همه احوال تمدن‌ساز و فرهنگ‌ساز بوده که در نوروز نیز نقش آب بسیار ویژه است.
اگر به این نکته توجه داشته باشیم که نقش آب در شکل‌گیری نخستین زیستگاه‌های انسانی پاسخی به یک نیاز زیستی بوده است، در برهه‌ای از زمان و در مواقع خشک‌سالی کمبود آن حرمت ویژه‌ای به آب را در میان مردم ایران در دوران باستان به وجود آورده و به‌مرور بافرهنگ مردم پیوند زده است.
چنانکه در فرهنگ ملی و دینی ما، مردم آب را مظهر روشنایی و نماد پاکی می‌دانند و از این رو گاهی در پیوند با آن آیین و آدابی عناصر رفتاری شکل می‌گیرد که نمونه‌های زیادی از آن را می‌توان به اجرای مراسمی به مناسبت‌های مختلف مانند طلب باران، جشن آب‌پاشان، آیین‌های چهارشنبه آخر سال و... اشاره کرد.
از جمله مراسم معتبر و مشهوری که به نوروز منتسب است رسم شست‌وشو، غسل کردن و آب پاشیدن مردم به یکدیگر هست که امروزه هرچند رد پای آن را کمتر شاهد هستیم اما در پاره‌ای روستاها از چند روز قبل از آغاز مراسم چهارشنبه آخر سال توسط جوانان اجرا می‌شود.
معلی بن خنیس روایت کرده صبح روز نوروز به خدمت شریف ابی‌عبدالله صلوات الله علیه سرافرازی یافتم، او درباره شرف نوروز اظهار کرد: «روزی مردمی در اثر طاعون بمردند و دورشان دیواری کشیدند، مدت‌ها گذشت و یکی از انبیای را گذر بر آن مقام افتاد، توده‌های استخوان دید و از حضرت واهب ارواح، احیای او را مسئلت کرد، خطاب آمد که در فلان روز که روز نوروز بود آب بر استخوان‌های پوسیده ریز و از روی تضرع دعا کن تا از خانه به خانه قدرت خلعت حیات بر ایشان پوشانیم، آن نبی در آن روز که نوروز باشد به‌موجب وحی یزدان عمل کرد، همه زنده شدند و به این جهت آن روز را نوروز گفتند و پاشیدن آب در روز نوروز سنت شده است.
قلقشندی نقل کرده است که نخستین بامداد از نوروز، مردم بر سر چاه‌ها و چشمه‌ها رفته و خود را شست‌وشو با آب می‌کردند و برای ابراز شادمانی به یکدیگر آب می‌پاشیدند، در سرزمین هند و پاکستان هم جشن‌های ایرانی به‌ویژه از دوران سلاطین غزنوی، رسم آب‌پاشی در ایام نوروز در دربارهای دهلی و پادشاهان تیموری از شکوه خاصی برخوردار بود.
شیعیان پاکستان هم نزدیک به تحویل سال پای سفره نوروزی می‌نشینند، کاسه‌ای پر از آب در یک سینی می‌گذارند که در آن گلاب و عطر می‌ریزند، پس از تحویل سال و خواندن ادعیه وارده، بزرگ خانواده شادباش گویان دست درون قدح آب معطر کرده و آب را به سروصورت حاضران پاشیده و بقیه را در گوشه‌ای از حیاط خانه در باغچه می‌پاشد.
آدام اوله آریوس هم در دوران صفویه، زمان شاه صفی از پاشیدن آب که مقارن با آیین‌های چهارشنبه آخر سال بوده یاد می‌کند، در دوره صفویه شاه‌عباس هم به برگزاری این جشن توجه زیادی داشت،علاقه‌ی شاه به این جشن به حدی بود که گاهی شخصاً در مراسم آن شرکت می‌کرد.
براساس باورهای گذشته رسم آب‌پاشان در بیشتر روستاهای آذربایجان غربی هنوز هم از چند روز مانده به چهارشنبه آخر سال انجام می‌شود، برخی خانواده‌ها در جوار رودخانه‌ها و چشمه‌سارها دورهم گردآمده و به‌محض تحویل سال و تبریک گفتن مقداری آب با نیت سعادت و روشنایی بر روی‌هم می‌پاشند، برخی هم ظروفی را پر از آب کرده و در مسیر بازگشت به روستا هرکسی را ببینند، بر روی او نیز آب می‌پاشند.
در باورهای مردمی مفهوم پاشیدن آب چشم‌روشنی و سعادت و خوشبختی برای فرد به همراه داشته و از آن به‌عنوان «آیدینلیق aydinlig» یاد می‌کنند، به همین سبب در برخی روستاها قبل از فرارسیدن چهارشنبه آخر سال هر موقع از روز تحویل سال اگر بتوانند، بر روی‌هم آب می‌پاشند تا بر اساس باورهای خود در سال جدید سعادتمند و خوشبخت شوند چنین امری را می‌توان حاکی از این دانست که چون اغلب آیین‌های نوروزی با آب پیوند دارد بر اساس سنت‌های گذشته می‌توان آن را به‌منزله تطهیر از گناهان و تغسیل و آینده‌ای بهتر دانست.
به‌این‌ترتیب با وجود این همه عناصر فرهنگی داستان احترام و تقدس به آب تاریخی به درازای عمر بشر دارد و هر آن مردم نیازمندش شکرگزار آن هستند و گاهی جشن‌ها برایش می‌گیرند و زمانی دست به دعا برمی‌دارند برای جرعه آبی که لب‌های تشنه اتراق کنندگان را سیراب سازد.
شاید نوروز از جمله مراسمی باشد که بیشترین پیوند را با آب داشته باشد، از عناصر چهارگانه طبیعت گرفته تا برداشتن آب از نهرها پریدن از روی نهرها و چشمه‌های جاری در صبح روز چهارشنبه آخر سال، پر کردن کوزه‌های نو از آب تازه و پاشیدن آن بر کنج اتاق‌ها، وضو گرفتن و نیت کردن برای برآورد شدن حاجات خود بنا به باورهای مردمی که در تحویل سال آب‌ها بند می‌آیند.
انتهای پیام/
نظر شما