میراث آریا: غارها از پتانسیل‌های طبیعی استان در زمینه جذب گردشگران داخلی و خارجی هستند که هر کدام با شرایط و ویژگی‌های خاص خود موقعیت مناسبی در جذب توریست در منطقه فراهم کرده‌اند.

از ویژگی‌های اصلی غارهای استان این است که بعضی از این غارها دارای چند دهانه و برخی فقط دارای یک دهانه هستند و داخل آن‌ها یک یا چند حوضچه برای تجمع آب وجود دارد، تعدادی از غارهای موجود در یزد افسانه‌ای، تعدادی تاریخی و تعدادی زمین‌شناسی هستند که درواقع از لحاظ بلورها و قندیل‌های موجود در آن‌ها اهمیت و زیبایی فوق‌العاده‌ای دارند.

غار گودبونگاه یکی از غارهایی است که به سبب واقع‌شدن در ارتفاعات و نیز دوری از مسیرهای معمول کوهنوردی استان، چندان شناخته‌شده نیست و بیشتر مردم محلی و محیط‌بانان از وجود آن اطلاع دارند. بدین ترتیب این غار تاکنون از گزند هجمه‌ی انسان‌ها تا حدود زیادی در امان مانده و تزئینات و غارنهشته های آن دست‌نخورده باقی‌مانده است.

این اثر در ۱۱ کیلومتری غرب محدوده منطقه شکار ممنوع مروَر میبد واقع‌شده است.

قدمت اثر:

با توجه به مطالعات صورت گرفته و بررسی نقشه‌های زمین‌شناسی این منطقه مربوط به پرکامبرین تا کرتاسه و گسل های ایجادشده در همین دوره است. شکل‌گیری این اثر عموماً مربوط به دوران چهارم زمین‌شناسی بوده است.

دهانه این غار دایره‌ای با قطر تقریبی ۹ متر است که به چاه ورودی غار را تشکیل می‌دهد. این چاه طولی حدوداً ۱۵ متر داشته و با شیب بیش از ۵۰ درصد به تالار اصلی غار منتهی می‌شود.

در این بخش از غار آثار حضور پرندگانی چون کبوتر مشاهده می‌شود.

پس از قدم نهادن بر کف غار پس از صعود پر چالش، نفس تازه کردن و از آن پس بهت و حیرتی است که آدمی را از آنچه به چشم می‌بیند، در برمی‌گیرد. تالاری بسیار بزرگ (طول، عرض و ارتفاع زیاد) که آدمی در پهنه آن جنبنده‌ای حقیر بیش نمی‌نماید؛ کف غار پوشیده از خاکی پفکی و نرم و چسبنده است و استالاگمیت‌هایی بسیار بزرگ و مرتفع از کف آن سر برافراشته‌اند.

تالار اصلی غار، فضایی مستطیل شکل به ابعاد متوسط ۱۸*۳۵ متر است. این تالار تقریباً یک تکه بوده و در جای‌جای آن سقف، جداره‌ها و کف پوشیده از انواع غارنهشته ها چون استالاگمیت های غول‌پیکر، فلواستونها، گل‌کلمی، استلاکتیک های کوچک و بزرگ، دراپری (پرده‌های سنگی) و ... است.

در این غار آب وجود ندارد ولی قطرات آبی که با وجود خشک‌سالی‌های پیاپی و خشکی منطقه، در پیکر استالاگمیت ها دیده می‌شود نشان از زنده بوده و نفس کشیدن این پدیده زیبا و شگرف است.

در کف تالار اصلی تعدادی استالاگمیت با ابعاد و شکل‌های مختلف ولی همگی بزرگ شکل‌گرفته‌اند که مهم‌ترین و زیباترین آن در مرکز غار و با ارتفاع حدود ۵ متر شکل‌گرفته است. در بخش های انتهایی غار ستون‌های سنگی بزرگ و قطور شکل‌گرفته که از کف تا سقف غار را در برمی‌گیرد. علاوه بر آن تزئینات سفیدرنگی وجود دارد که غالباً به سبب دوری از ورودی غار و عدم جریان هوا در آن قسمت تمیز و شفاف مانده و به شکل زیبایی خودنمایی می‌کنند. از طرفی وجود برخی کانی‌ها نظیر آهن و مس سبب تغییر رنگ این رسوبات شده است.

وضعیت زیستی اثر:

اکوسیستم‌ها و مناطق ویژه زیستی: اغلب زیستگاه‌های موجود در این محدوده، تپه ماهورها و کوه‌های کم ارتفاع هستند.

وجود گونه‌های پستاندار و پرنده قابل شکار حمایت‌شده نظیر قوچ و میش، کل و بز، کبک، تیهو، وجود گونه‌های حمایت‌شده پرندگان مثل عقاب، این محدوده را از نظر تنوع گونه‌ای و زیستگاهی دارای ارزش کرده است. زیستگاه‌های حیات وحش اغلب اراضی حاشیه‌ای (کوهستانی یا دشتی) شکننده‌ای را در برمی‌گیرد که مطلوب‌ترین استفاده آن‌ها همان بهره‌برداری زیستگاهی برای آن‌ها است.

دو نوع اکوسیستم کلی در منطقه می‌توان مشاهده کرد که عبارت‌اند از:

الف- اکوسیستم‌های مرتعی: درصد پوشش گیاهی در سطح محدوده پایین بوده و مراتع عمدتاً در ۶ رویشگاه تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از رس و دشت‌های رسوبی، ماسه‌ای، مختلط، سنگلاخی و سنگی.

ب- اکوسیستم‌های کوهستانی: ارتفاعات موجود در محدوده مطالعاتی دارای گونه‌های بادام کوهی، انجیر کوهی و بنه است. گونه‌های عمده حیات وحش موجود در این منطقه قوچ و میش، کل و بز، و پرندگان شکار گر و کبک می‌باشند، سابقاً زیستگاه پلنگ، کل و بز بوده است.

ارزش گونه‌ای غار گودبونگاه:

این پدیده یکی از غارهای زیبا و جاذبه‌های استان یزد به شمار می‌رود که در فاصله حدود ۱۷ کیلومتری شمال شهر ندوشن و در نزدیکی روستای هفتهر واقع‌شده است. این غار از لحاظ بهره‌گیری از تزئینات غارنهشته بسیار غنی و جالب‌توجه است. وجود تعداد زیادی استالاگمیتو استالاکتسک بر کف غار، که گاهی تشکیل ستون‌های سنگی داده‌اند، فضای بسیار جالب و بدیع به وجود آورده است. در این غار، اگرچه منبع آبی وجود ندارد ولیکن در بسیاری از مواقع سال قطرات آب از سر بلورهای گل‌کلمی جداره‌ها ریزش می‌کند و نشان‌دهنده این واقعیت است که پس از میلیون‌ها سال هنوز این غار فعال است.

اراضی اطراف این غار به جز بیرون‌زدگی‌ها که غالباً فاقد پوشش گیاهی هستند، اراضی دشتی جز مراتع کم تراکم و ضعیف استان یزد دسته‌بندی می‌شوند، با این وجود گونه‌های مختلفی از حیات وحش در آن‌ها دیده می‌شود.

مهم‌ترین گونه‌های جانوری منطقه شامل:

پستانداران: قوچ و میش، کل و بز، کاراکال، روباه معمولی، شغال، گرگ، کفتار، خرگوش، خارپشت و...

پرندگان: کبک، تیهو، عقاب طلایی، سارگپه، دلیجه، شاهین، باقرقره شکم سیاه، سبزقبا، زنبور خوار، هدهد، چکاوک کاکلی، چک چک دم سرخ، چکاوک بیابانی و شاخ‌دار، انواعی از سوسک‌ها، کوکوی معمولی و...

خزندگان: لاک‌پشت مهمیز دار، مار جعفری، مار شاخ‌دار، آگامای صخره زی فلس درشت، آگامای استپی چابک، سوسمار بیابانی، دم‌دراز ایرانی و... را نام برد.

علاوه بر آن این محدوده محل زندگی انواع مارها به ویژه مار جعفری بوده و سالانه موارد متعددی از مارگزیدگی انسان‌ها و دام‌ها در منطقه گزارش‌ شده است.

پوشش گیاهی:

بررسی به‌عمل‌آمده نشان داد که در منطقه موردمطالعه ۲۵۵ گونه گیاهی، متعلق به ۱۶۸ جنس و ۴۴ خانواده وجود دارد. بیش‌ترین تعداد آن‌ها متعلق به خانواده Asteraceae با ۴۱ گونه که ۱۶درصد کل گونه‌ها را شامل می‌شود است. خانواده‌های Papilionaceae و Brassicaceae هر کدام با ۲۶ گونه، Poaceae با ۲۲ گونه، Lamiaceae با ۲۱ گونه، Chenopodiaceae با ۲۰ گونه، Apiaceae و Apiaceae با ۱۰ گونه، Boraginaceae با ۹ گونه و Boraginaceae با شش گونه در مراتب بعدی قرار می‌گیرند.

از نظر شکل زیستی، ۳۸درصد گونه‌ها (۹۴ گونه) همیکریپتوفیت، ۲۴درصد تروفیت، ۱۸درصد کامفیت، ۱۰درصد فانروفیت و ۱۰درصد ژئوفیت هستند.

از ۲۵۵ گونه شناسایی‌شده، ۴۴ گونه انحصاری ایران است که دو گونه‌ davisianumHelichrysum و yazdianusHymenocrater تنها در یزد رویش می‌یابد.

از ۲۵۵ گونه شناسایی‌شده در منطقه، ۱۷۵ گونه صرفاً متعلق به ناحیه ایران و تورانی است.

به‌طور مشخص در پهنه‌های اطراف این غار پوشش گیاهی شامل گیاهان بوته‌ای زمینی مانند گون، درمنه در قسمت‌های دشتی و درختچه‌های بادام کوهی با تراکم کمتر و پراکندگی بیشتر در دامنه کوه‌ها و ارتفاعات منطقه است. پهنه درونی غار به سبب عدم وجود نور خورشید فاقد پوشش گیاهی است.

عوامل منفی تأثیرگذار:

این غار به سبب موقعیت قرارگیری آن در ارتفاعی بالاتر از محدوده فعالیت‌های انسانی، چندان از ناحیه آلودگی‌های محیطی (آب و خاک) مورد تهدید واقع نشده، تنها تغییرات اقلیمی که منجر به کاهش نزولات جوی و در نتیجه کاستن از دبی چشمه‌های موجود در کوه می‌شوند، می‌تواند بر روی این غار تأثیرات منفی بگذارد.

معروفیت این غار و جاذبه آن برای گردشگران به ویژه طبیعت گردان می‌تواند چونان شمشیر دو لبه‌ای برای منطقه و غار عمل کند؛ چراکه علیرغم توسعه و رونقی که گردشگران با خود به جامعه میزبان می‌آورند، حضور آن‌ها می‌تواند به‌شدت محیط طبیعی به ویژه محیط‌های حساس و شکننده‌ای چون غارها را تهدیدکننده باشد.

تخریب تزئینات داخلی غار، پراکندن زباله، آثار برافروختن آتش در درون غار، تخریب و کثیف نمودن دیواره‌های غار با نگارش یادگاری بر بدنه آن و حفاری کف غار در طلب یافتن گنج ازجمله مهم‌ترین تهدیدهای حاصل از حضور گردشگران در منطقه است. از طرفی پوشش گیاهی فقیر و آسیب‌پذیر منطقه نیز می‌تواند دست‌خوش تخریب به واسطه آیند و روند گردشگران شود.

عوامل مؤثر در حفاظت:

مهم‌ترین دلایل حفاظت از این اثر منحصربه‌فرد بودن این غار از لحاظ ویژگی‌های فرمی و شکلی، وجود برخی گونه گیاهی و جانوری در معرض خطر در محدوده اثر، داشتن چشم‌اندازها و منظره‌های زیبا و متنوع در اطراف، عدم برخورداری از فضای حفاظتی مناسب و امکان آسیب به اکوسیستم منطقه در اثر ایجاد برخی فعالیت‌های معدنی است.

غار گودبودنگاه به تازگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

نجمه میثاق، کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد

انتهای پیام/