مهسا دلشاد عضو هیات علمی گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان و رئیس مرکز تحقیقات مطالعات بافت‌های تاریخی در یادداشتی نوشت: توجه‌ به‌ حفظ‌ ارزش‌ها و سنت‌ های‌ ملموس و ناملموس مردمان هر سرزمین‌، در جوار نگاه به‌ فرآیند توسعه‌ و پیشرفت‌ آن همواره یکی‌ از چالش‌ها و دغدغه‌های‌ مهم‌ برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران عرصه‌ فرهنگ‌ بوده است‌.

در تقابل‌ و تعامل‌ میان این‌ دو پدیده، حفظ‌ و احیای زیست بناها در بسترهای‌ تاریخی‌ از اهمیت‌ بالایی‌ برخوردار است‌ و گذشته و آینده را به هم پیوند می‌دهد. بناها به دلایل بسیاری در نتیجه تغییرات شیوه‌های زیست اجتماعی و اقتصادی، تغییرات آمار جمعیتی، افزایش هزینه تعمیر و نگهداری بدون استفاده می‌شوند و با گذشت زمان تخریب می‌شوند، از آنجایی‌که یکی از راه‌های تجدید حیات این بناها بروز شدن آن‌ها با نیازهای روز کاربران است، کارکرد پذیری بنا و قوام آن برای نسل آینده امری ضروری به نظر می‌رسد؛ در حالی که اگر این امر محقق نشود، بنا رفته رفته نسبت به عوامل محیطی و غیر محیطی از کارافتاده و در نهایت تخریب می‌شود.

استفاده مجدد از بناهای تاریخی به عمل هدف‌گذاری مجدد بر عملکردهای جدید ساختمان‌های فرسوده یا کم استفاده تاریخی اشاره دارد که در عین حفاظت از میراث‌فرهنگی و هویت جامعه، بستری در تطبیق با نیازهای روز جامعه، فراهم می‌سازد. یک انطباق‌دهی موفق آن است که به ساختمان موجود و بافت تاریخی آن احترام بگذارد و به جای تخریب شخصیت آن، لایه معاصری به ساختمان میراثی اضافه کند. همچنین بازکاربری تطبیقی راهکاری است که در کشورهای در حال توسعه به طور فزاینده‌ای در راستای توسعه پایدار شهرها پدیدار شده‌ است، چرا که عمر ساختمان‌ها را طولانی‌تر، جلوگیری از تولید ضایعات ناشی از تخریب، استفاده مجدد از انرژی نهادینه را تشویق و همچنین منافع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را برای جامعه تامین می‌کند.

یک اســتراتژی مؤثر برای تشویق حفاظت از بناهای خالی از سکنه با زمان تخریب زودرس است که ضمن مرمت ساختمانه‌ای قدیمی با ارائه جایگزین کارکردی مناسب اقتصادی باعث کاهش هزینه ساخت و ساز جدید، در نتیجه ذخیره منابع برای توسعه اقتصادی را به دنبال دارد؛ از این رو می‌توان گفت که مطابق سه بٌعد اصلی توسعه پایدار محیطی دارای مزایای فرهنگی- اجتماعی (دلبستگی به مکان و حفظ فرهنگ و هویت جامعه، امنیت و ایمنی)، منافع اقتصادی (افزایش بهره‌وری، اشتغال زایی و توسعه گردشگری) و مزایای زیست محیطی (کاهش مصرف منابع، کاهش آلاینده های محیطی و حفاظت از منظر) است. هر محیطی در قالب یک ساختار اجتماعی و زیست محیطی به عنوان مبنای زندگی و عاملی موثر برای حفظ پایداری شناخته می‌شود، در این میان یکی از گونه‌های ابنیه تاریخی که دچار غفلت قرار گرفته‌اند و توجه زیادی نسبت به دیگر گونه‌های ابنیه تاریخی به آن ها نمی‌شود بناهای مربوط به میراث صنعتی هستند.

میراث صنعتی شامل آثار به جا مانده از فرهنگ صنعتی است که از ارزش تاریخی، فناورانه، اجتماعی، معمارانه و علمی برخوردار است. مفهوم میراث صنعتی و اهمیت آن برای شهرها یک نوع خاص از میراث جوامع انسانی است که به عنوان یک نماد از صنعتی‌شدن جامعه، ظاهر شده است. میراث‌صنعتی شامل زیرساخت‌ها، ماشین‌آلات، بناها و امکانات عمومی طراحی شده برای کارگران و کاربرانی است که وظیفه اصلی خود را از دست داده‌اند. در ابتدا، مطالعه در حوزه میراث صنعتی تنها برای گروه خاصی مورد توجه بود. به تدریج، ارزش‌گذاری، حفظ و تغییر کاربری این مجموعه‌ها به خصوص به کاربری موزه‌ها و استفاده مجدد جای خود را در ادبیات فنی و در نهایت در ذهن شهروندان و سیاست‌های شهری پیدا کرده‌ است. در سال‌های اخیر، تغییر کاربری آثار متروکه میراث صنعتی در بسیاری از شهرهای جهان مورد توجه قرار گرفته است. امکان تغییر کاربری و استفاده مجدد از ساختمان‌های این مجموعه‌ها در مرکز شهر، با اصول پایداری شهری و توسعه منطقه‌ای نیز همخوانی دارد، بدین ترتیب چنین به نظر می‌رسد که در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار، تغییر کاربری سازگار می تواند جایگزین مناسبی برای تخریب آثار متروکه صنعتی باشد.

علیرغم پیچیدگی، استفاده مجدد از میراث صنعتی متروکه، دارای مزایای واضح و ملموس پایدار است. تجدید کاربری بنای تاریخی صنعتی، با کاهش استفاده از منابع و اثرات مخرب ناشی از ساخت و ساز جدید، پایداری زیست محیطی را به ارمغان می آورد. از آن جا که بسیاری از محدوده های صنعتی قدیمی با تغییر یا تعطیلی صنایع دچار افول و بی‌توجهی شده‌اند، فرایند کارکردپذیری تطبیقی می‌تواند با جذب بازدیدکنندگان به ترویج گردشگری فرهنگی و با تحریک فعالیت‌های اقتصادی نقشی مهم در بازآفرینی اقتصادی مناطق فرسوده و رو به زوال داشته باشد. قابلیت‌ ها و وسعت فضایی میراث‌صنعتی می‌تواند به عنوان بخشی از امکانات گردشگری در فضاهای شهری در نظر گرفته ‌شوند. توسعه گردشگری در این مناطق می‌تواند از یک ساختمان، یک مجموعه از ساختمان‌ها یا حتی مجموعه‌ای از مکان‌ها که یک مسیر گردشگری چند کیلومتری را تشکیل می‌دهد، شکل گیرد.

اثرات توسعه گردشگری میراث صنعتی چندگانه است و افزایش آگاهی از فرآیندهای تاریخی، افزایش جذب گردشگران، تقویت هویت محلی، بهبود تصویر یک شهر یا منطقه و در نتیجه جذب سرمایه‌گذاران جدید، همچنین سازگاری و آماده‌سازی ساختمان‌ها برای مقاصد جدید را در پی خواهد داشت. از این رو به دلیل بحران‌های اقتصادی و انزوای این محدوده‌های شهری، با توجه به ظرفیت گردشگری این محدوده‌ها، شناسایی و بررسی استفاده مجدد از مجتمع‌های میراث صنعتی در هر منطقه‌ای در جهت اهداف گردشگری خلاق ضروری به نظر می‌رسد.

در استان گیلان، میراث صنعتی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا این استان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و دسترسی به منابع طبیعی از پتانسیل‌ تولیدات صنعتی برخوردار بوده است. معادن، کارخانه‌ها، و ساختمان‌های صنعتی در گذشته نقش بسیار مهمی در اقتصاد و توسعه این منطقه داشته‌اند و همچنان اهمیت خود را حفظ می‌کنند. با این وجود، بسیاری از مجموعه‌های میراث صنعتی در گیلان به دلیل عدم توجه و نادیده گرفتن، با تخریب و فراموشی روبه‌رو شده‌اند. احیای این میراث‌ از اهمیت فراوانی برخوردار است زیرا این کار علاوه بر حفظ تاریخ و فرهنگ صنعتی منطقه، به ارتقای گردشگری و اقتصاد منطقه نیز کمک می‌کند. احیای کارخانه‌های تاریخی، کارگاه‌های قدیمی، و ماشین‌آلات در قالب موزه‌های صنعتی می‌تواند گردشگران را به خود جذب و موجب افزایش درآمد و اشتغال در منطقه شود. همچنین احیای این مجموعه‌ها به عنوان یک جزء از توسعه پایدار، می‌تواند منجر به استفاده مجدد از منابع و تجهیزات قدیمی با بهره‌وری بالاتر شود.

در این راستا در جهت‌ دستیابی به‌ اهدف اصلی می‌بایست‌ به‌ مسائلی‌ چون، شناخت‌، معرفی‌ و تقویت‌ نشانه‌های‌ شاخص‌ هویتی‌ در مجموعه‌ در راستای‌ حفاظت‌ از آن، تلاش برای حفظ‌ و احیای‌ خاطره جمعی‌ و بخشی‌ از هویت‌ مردم شهر، توجه‌ به‌ نیازهای‌ ساکنین‌ منطقه‌، برنامه‌ریزی‌ برای احیای‌ تعامل‌ عملکردی‌، اقتصادی‌ و فرهنگی‌، ایجاد بسترهای‌ جلب‌ و جذب مشارکت‌های‌ اجتماعی‌ در راستای‌ حفاظت‌ از فرهنگ‌ بومی‌، حفاظت‌ از مجموعه‌ با اعطای‌ کاربری‌ متناسب‌ برای توانمندسازی‌ بافت‌ مجموعه‌ برای‌ پاسخگویی‌ به‌ بخشی‌ از نیازهای‌ امروز و تقویت‌ پتانسل‌های‌ گردشگری‌ منطقه‌ و... توجه‌ کرد. در نهایت این موضوع قابل تامل است که برای حفظ تعادل مطلوب و دستیابی به توسعه پایدار محیطی در راستای استفاده مجدد سازگار از میراث صنعتی، باید به طور متوازن به شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی توجه کرده و این امر می‌تواند منجر به حفظ و احیای ارزش‌های میراث صنعتی در درازمدت شود.

انتهای پیام/