میراث آریا: مجموعه و یا قلعه عبدالله‌آباد در ابعاد تقریبی ۲۸۰ در ۲۸۰ متر در فاصله تقریبی ۱۲۰۰ متری مدخل شمالی شهر ساوه در استان مرکزی واقع شده است. روند بی‌رویه توسعه شهری موجب تخریب بخش عمده‌ای از محدوده مورد نظر شده است. چنین به نظر می‌رسد که این مجموعه از نظر شهری دارای ساختار مستقلی بوده که نیازها را در درون خود و بدون نیاز به مجموعه شهری ساوه حل کرده است. این احتمال وجود دارد که این جا صرفا یک قلعه نبوده و با توجه به تعداد ابنیه مسکونی واقع در آن، بعید به نظر نمی‌رسد که با یک شهر تدافعی – راهداری کوچک مواجه باشیم که در جوار شهر اصلی بنا شده است.
این بنا در نخستین سال‌های قرن نهم هجری قمری توسط سلسله خاندان خلج ساوه بر روی آثار بنای قدیمی‌تری احداث شده و مدت‌ها به عنوان دارالحکومه ساوه و زرندیه مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت. عمارت حاکم به عنوان یک بنای کوشک با قدمت تیموری و معماری ایلخانی به عنوان قدیمی‌ترین بنای قلعه عبدالله آباد محسوب می‌شود.
با توجه به تعدد بناهای موجود به نظر می‌رسد محلی برای اسکان خوانین امیر حسینی از ایل خلج بوده است. از جمله بناهای باقیمانده در حال حاضر می‌توان به آب انبار، مجموعه عمارت‌های اربابی از جمله دیوان‌خانه یا خانه اربابی، کوشک یا عمارت حاکم و باقیمانده حصار و باروی قلعه اشاره کرد که در بخش غربی و جنوب غربی مجموعه باقی مانده است.
آب انبار مجموعه عبدالله آباد ملقب به آب انبار کلبعلی خان خلج که به شماره ۲۳۱۱۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده از آثار دوره قاجار است که در حال حاضر در حد فاصل خیابان کشی‌های امروزی واقع شده و احتمالا در مجاورت دیواره نهایی ارگ یا قلعه قرار داشته است و از آنجا که معمولا آب انبارها مجاور مساجد جامع قرار دارند، در محل فعلی مسجد امروزی، مسجد قدیمی محله قرار داشته است.
مخزن آب انبار از نوع مکعب مستطیل با ابعاد داخلی ۱۲.۵ در ۱۲.۵ متر و ارتفاع حدود ۱۳ متر است که از سطح زمین ۱۱.۵ متر پایین‌تر است و برای پوشش آن یک ستون در ابعاد ۲۷۵ در ۲۷۵ سانتی متر در مرکز فضا قرار دارد و برای پوشش نیز از چهار چشمه طاق گنبدی(چهار بخشی) استفاده شده است. از دیگر بخش‌های این مجموعه خانه اربابی است؛ در مورد تاریخ ساخت این بخش از مجموعه سند مکتوب وجود ندارد و تنها بر اساس مقایسه تطبیقی با عمارت‌های مشابه، به احتمال زیاد بنا متعلق به دوران قاجاریه است.
در مدخل ورودی مجموعه و در ابتدای راه دسترسی به درون مجموعه به منزل اربابی و یا امروزه تحت عنوان خانه امیرحسینی برمی‌خوریم. ظاهرا این منزل سکونت‌گاه حاکم و یا مقر فرماندهی او بوده است. منزل در زمینی به مساحت ۶۵۵ مترمربع واقع شده و دارای یک میانسرا (حیاط مرکزی) و بخش مسکونی آن در حدود ۱۹۰ مترمربع (در دو طبقه) است و بخش میانسرا نیز فضایی در حدود ۳۷۰ مترمربع را اشغال کرده است. بزرگترین اتاق‌ها با ۳۲ مترمربع در طبقات بالا و به عنوان سه‌دری در منتهی الیه ضلع غربی قرار دارد و کوچک‌ترین آن با ۹ مترمربع به عنوان بروار در مجاورت فضای سه‌دری طبقه پایین واقع شده است.
از جمله تزئینات به کار رفته در بنا می‌توان به کاربندی مدخل ورودی بنا، طارمی‌های چوبی به کار رفته در تراس، گچبری زیبای شومینه طبقه اول، گره چینی‌های رنگی کتیبه بازشوها، گل‌انداز و نقش‌سازی با آجر در ازاره‌ها و ... می‌توان اشاره کرد. عمارت حاکم بخش اصلی این مجموعه است که شامل کوشک مرکزی، یک فضای الحاقی در راستای محور اصلی بنا و یک حجم ساده با سه فضای مجزا را شامل شده است. کوشک در زمینی به ابعاد ۴۳۶ مترمربع در دو طبقه شکل گرفته است و دو ایوان با مساحت تقریبی ۲۴ مترمربع در دو ضلع شمالی و جنوبی بنا قرار دارد.
انتساب بنا به دوران تاریخی خاص مستلزم مطالعات باستان‌شناسی است. ولیکن با مقایسه تطبیقی بنا با کوشک‌های دیگر از این دست مانند کوشک باغ فین تعلق بنا را به دوران صفوی پررنگ‌تر می‌کند و از سوی دیگر پلان بنا بی‌شباهت به معماری و سبک آن دوران نیست. در مرکز حیاط عمارت حمامی اختصاصی ساخته شده است که آب مورد به احتمال زیاد از نهری که در قلعه جریان داشته تامین می‌شده است. از جمله تزئینات به کار رفته در ایوان جنوبی و گوشواره ضلع شرقی آن، مقرنس‌های گچی زیبایی است که متاسفانه به دلیل از بین رفتن اتصالات بنا قسمت‌هایی از آن از بین رفته است.
همچنین می‌توان به کاربندی فضای میانی، گل اندازو نقش سازی با آجر در کتیبه‌های بالای سردر ایوان اشاره کرد. بنای مجاور کوشک در زمینی به مساحت ۱۳۱ مترمربع در ضلع شرقی کوشک ساخته شده است و از نظر ساختاری شباهت زیادی به بنای اصلی کوشک دارد. بنای شماره ۳ در واقع بنایی با جداره ممتد می‌باشد که شامل سه اتاق است. مرمت و احیای کوشک حاکم از سال ۱۳۹۳ خورشیدی به همت مجتبی امیرحسینی شروع شد. وی با خرید این بنا از سایر وارث‌ها و زمین‌های اطراف آن و صرفا با هزینه شخصی، این بنای اجدادی خود را احیا کرد. محمد حسین محبعلی، استاد و مرمتگر پیشکوست، کار تعمیر و مرمت این بنا را بر عهده داشت.
عبدالله آباد شامل بناهای متعددی بوده که در حال حاضر ساختمان کوشک یا عمارت حاکم، دیوان‌خانه، مسجد، آب‌انبار، عمارت بیرونی و اندرونی، بخش‌هایی از برج و باروی قلعه در قسمت‌های غربی و جنوب غربی باقی مانده است. از بناهای باقیمانده در مجموعه عبدالله آباد تنها آب‌انبار قاجاری آن، که به نام آب‌انبار عبدل آباد شهرت دارد. کاربری بنا و تاریخ دقیق عبدالله آباد مشخص نیست.
عمارت عبدالله آباد در حال حاضر به اقامتگاه سنتی عمارت حاکم با ۱۱ باب اتاق تبدیل شده است که درمجموع امکان اسکان و پذیرایی از حداکثر ۳۱ گردشگر را دارد. تعدادی از اتاق‌های آن مجهز به سرویس بهداشتی (توالت فرنگی) و حمام اختصاصی هستند و مابقی اتاق‌ها سرویس بهداشتی (توالت ایرانی و توالت فرنگی) و حمام مشترک دارند.
در رستوران اقامتگاه سنتی عمارت حاکم انواع غذاهای سنتی و محلی نظیر آبگوشت، قیمه، قرمه، کباب، مرغ و جوجه طبخ می‌شود. از دیگر امکانات این اقامتگاه تاریخی می‌توان به پارکینگ اختصاصی غیرمسقف، سیستم گرمایش کرسی، بخاری برقی، شوفاژ سیستم سرمایش کولر آبی و کولر گازی و راهنمای محلی اشاره کرد.
گزارش از زهرا رنجبر آزاد کارشناس ارشد مرمت ابنیه و بافت‌های تاریخی
انتهای پیام/
نظر شما