به گزارش میراث‌آریا، کوروش محمدخانی عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی روز دوشنبه ۷ خردادماه ۱۴۰۳، در نشست تخصصی به بررسی «زیرساخت‌های هیدرولیکی در قلب شاهنشاهی هخامنشی (فارس) بر پایه پژوهش‌های جدید» پرداخت و گفت: سرزمین فارس به عنوان قلب دنیای هخامنشیان، دارای خاک حاصلخیر و منابع آبی متعدد و به‌­ تبع، زمین­‌های کشاورزی حاصلخیزی است، که باعث شده این سرزمین از دوران پیش از تاریخ تاکنون مورد توجه قرار گیرد و استقرارهای متعدد و گوناگونی در دوره‌­‌های مختلف در آن شکل بگیرد. در این میان دشت مرغاب و دشت مرودشت به عنوان مناطقی که دو مرکز حکومتی مهم هخامنشی یعنی محوطه‌های پاسارگاد و تخت­ جمشید در آن­‌ها شکل گرفته، از اهمیت خاصی برخوردارند.

 او افزود: وجود منابع آبی و زیرساخت ­‌های هیدرولیکی در این مناطق، باعث شده که مسأله مدیریت آب در این دشت ­‌ها حائز اهمیت فراوان شود. مطالعه درباره منابع آبی دوره هخامنشی و ساختارهای آبی وابسته و زیرساخت­‌های هیدرولیکی آن‌ها از جمله موضوعات پژوهشی است که در تحقیقات گذشته کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. در طی پژوهش‌های باستان­‌شناختی نوین چند ساله گذشته در دشت مرغاب و پیرامون محوطه پاسارگاد و در دشت مرودشت و قلمرو تخت­ جمشید، دانسته‌­‌های جدیدی درباره منابع آبی، زیر ساخت­‌های هیدرولیکی و مدیریت آب در این مناطق به دست آمده، که در این سخنرانی بدان پرداخته شده است.

«پژوهشی در زمینه کارکرد، ویژگی‌های ساختاری و اصول هیدرولیکی حاکم بر طراحی سازه آبی شترگلو» دیگر موضوعی بود که در ادامه توسط فائزه فیروزی‌نژاد مطرح و مورد بررسی قرار گرفت.

او در این‌باره گفت: با توجه به اقلیم نیمه‌خشک ایران از گذشته تا کنون روش‌های گوناگونی برای بهره‌گیری از منابع آب سطحی و زیرزمینی و سازه‌های گوناگونی برای توزیع، انتقال و مدیریت آب به کار گرفته شده است. یکی از این سازه‌های آبی ساده و کارآمد شترگلو بوده که در مسیر انتقال آب در موقعیت‌های گوناگونی مورد استفاده قرار گرفته است. هدف کلی این پژوهش شناسایی سازه شترگلو و شناخت نقش و اهمیت آن در نظام‌های توزیع آب در تاریخ ایران است. اهداف دیگر نیز عبارتند از «تبیین ویژگی‌های ساختاری و اصول هیدرولیکی حاکم بر طراحی سازه آبی شترگلو»، «بررسی اهداف ساخت و کارکردهای شترگلو»، «مطالعة شواهد مادی استفاده از شترگلو و طبقه‌بندی آن‌ها».

فیروزی‌نژاد افزود: نتایج پژوهش حاکی از آن است که شترگلو در حالت ساده طراحی، یک شاخه U شکل است که برای عبور آب از زیر سطح بستر در مواقعی که انتقال مستقیم آب ممکن نباشد، تعبیه می‌شود. این سازه نوع خاصی از سیفون معکوس بوده و اصول هیدرولیکی حاکم بر هر دو یکسان است. مهم‌ترین نکته در طراحی این سازه با توجه به اصل پایستگی انرژی در سیالات، رعایت اختلاف ارتفاع ورودی و خروجی متناسب با افت فشار در مسیر است. در حالت‌های پیچیده‌تر طراحی سازه‌های دیگری مانند دریچة تهویه ممکن است به آن اضافه گردد. سه کارکرد اصلی شترگلو انتقال آب از زیر بستر رودها و دره‌ها (نمونه‌های جندی‌شاپور، لام‌کشان و خرانق)، عبور دادن آب از خندق‌های اطراف ارگ یا شهر (نمونه‌های بم، فردوس و تهران) و ایجاد فواره به منظور گردش آب در باغ‌های ایرانی (نمونه‌های ماهان و باغ عباس‌آباد بهشهر) است.

در ادامه سعیده پورعابدینی به تبیین «نقش آب در هویت خیابان‌های دارالخلافه تهران عصر ناصری» پرداخت و گفت: خیابان‌های شهر برونداد واقعیت‌های جامعه است که از سوی باشندگان فضاهای شهر همواره بازتولید می‌شود. به‌دیگرسخن، خیابان‌ها جریان‌ساز حیات جمعی انسانی است که در آن زیست می‌کنند و پیوسته منظر شهر را خوانش می‌کند و در این‌بین آب به‌مثابه اساسی‌ترین بن‌مایه طبیعت از دیروز تا امروز در کالبد قنات و در فضاهایی همچون آسیاب‌ها، حمام‌ها، سقاخانه‌ها، باغ‌ها، کاروان‌سراها، بازارها، مسجدها و خانه‌ها نمود پیدا کرده‌است. بنابراین، آب محرک تعامل انسان و پدیده شهر به‌موجب منظر شهری پیوسته در معرض دید و قضاوت ناظران قرار می‌گیرد.

او افزود: در این پژوهش تلاش شده با استفاده از تئوری نحو فضا، نقش آب در خلق خیابان، به‌مثابه فضای اجتماعی در بافت تاریخی تهران در دوره قاجار (ناصری) واکاوی شود. پرسش پژوهش اینست که متغیر آب (قنات) چه تأثیری و نقشی بر نظام شبکه ارتباطی بافت تاریخی تهران (دارالخلافه) در عصر قاجار داشته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خلق خیابان (گذار) در آغاز تحولات شهری بافت تاریخی تهران دارای هویت معنادار است. بدین‌معنی که ردپای عامل انسانی درحرکت طبیعی شهر (شاخص هم‌پیوندی)، هم‌ارز با مسیر قنات سبب گشته تاگذار و معابر به‌مثابه فضاهای اجتماعی؛ زیست جمعی مردمان تهران عصری ناصری را بازنمایی کنند. بدین سبب گذر به شکل فضایی خالی که عابر را تنها از درون خود عبور می‌دهد نیست؛ بلکه تبلور هویت و ارتباط فضاها با عملکردها و نیازهای متفاوت ساکنان شهر بوده است.

«سومین همایش دوسالانه بین‌المللی انجمن علمی باستان‌شناسی ایران؛ آب و حکمرانی آب در فرهنگ و تمدن ایران و سرزمین‌های همجوار» توسط انجمن علمی باستان‌شناسی ایران با همکاری پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری ۷ و ۶ خردادماه سال ۱۴۰۳ در باغ‌شهر تاریخی نطنز با ۵ پنل علمی در حال برگزاری است و این برنامه بصورت همزمان از تلویزیون اینترنتی پژوهشگاه به آدرس tv. richt.ir پخش می‌شود.

انتهای پیام/