میراث آریا: همه ساله با فرا رسیدن ماه محرم مردم در سراسر استان های کشور، به سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) می پردازند. حال این سوگواری ها در هر نقطه و مکانی متفاوت از سایر مناطق است و هر استان با توجه به فرهنگ و اقلیمی که دارد مراسم متفاوتی از سایر مناطق برگزار می کند، البته که برخی مراسم ها در برخی استان ها نیز مشترک است.

در این گزارش به استان یزد رفته و مراسم های خاص این استان در ماه محرم را مرور می کنیم.

تمامی این مراسم ها حین دسته های سینه زنی و عزاداری شکل می گیرد و به عبارتی بخشی از این مراسم سینه زنی است.

نخل گردانی رسم دیرینه برای اجتماعی همدل

این مراسم یاد آور حمل اسرای کربلا با کجاوه حکومت یزید است. جنس نخل از چوب بوده و به این دلیل که کجاوه حمل اسرای کربلا از چوب درخت خرما بوده، نخل نام گرفته است. همانطور که می بینید شکل ظاهری نخل به صورت یک جناغ قوسی شکل است و عموما بیش از یک تن وزن دارد. نخل‌ گردانی یا نخل ‌برداری، حمل تابوت چوبی عظیم و نمادی از سوگواری محرم در ایران است و نشانه همبستگی و همدلی مردم در محرم است. در دهه اول ماه محرم، تابوت درحالی ‌که توسط پارچه‌های مشکی و سبز پوشانده شده، توسط عزاداران حمل می‌شود.

در اجرای این مراسم تقسیم کار جالبی وجود دارد به گونه‌ای که بلند کردن هر پایه نخل برای طایفه خاصی بوده و کسی حق سرپیچی از آن موازین را ندارد و معمولا این حق موروثی است.

تعزیه خوانی؛ بازسازی وقایع عاشورا

مراسم تعزیه‌خوانی در یزد درست در صبح روز عاشورا برگزار می‌شود. در این مراسم برخی از وقایع عاشورا برای عزاداران و تماشاگران بازسازی می‌شود. تمامی گفتگوهای بین تعزیه خوان‌ها با شعر رد و بدل می‌شود و صحنه‌هایی از رشادت‌های امام حسین در کنار ظلم و ستم‌هایی که به او و یارانش شد، برای حضار اجرا می‌شود.

معروف ترین نذری یزد چیست؟

در میان این عزاداری ها مهم‌ترین نذری که در ماه محرم و صفر در یزد پخته می‌شود، آش امام حسین است که شباهت زیادی به آش گندم دارد. درست کردن این آش حدود ۱۷ ساعت زمان نیاز دارد و معمولا ظهر روز قبل از اربعین پخته می‌شود و اذان روز بعد بین مردم و عزاداران توزیع می‌شود.

کُتل بستن و تزئین اسبی سفید با پارچه و شال

در این مراسم اسب سفیدی را با پارچه های سبز و قرمز ابریشمی تزئین می‌کنند. این اسب در برخی مراسمات به چند شال سرخ و چوب که به نشانه تیر و زخمی شدن است و آیینه و قرآن و کبوتر سرخ رنگ نیز تزیین می شود. اسب را در جلو صف عزاداران به حرکت در می‌آورند و به این مراسم کتل بستن می‌گویند.

در برخی مناطق یک پارچه سفید خون‌آلود بر پشت اسب قرار می‌دهند و چند چوب به نشانه تیر در پارچه فرو می‌کنند. در این مراسم چندین کبوتر را با رنگ قرمز آغشته می‌کنند و پشت اسب می‌گذارند. سپس یک نفر همراه با این اسب در سمت جلو حرکت می‌کند و دسته سینه زن ها پشت آن عزاداری می‌کنند.

چاووش خوانی ندای شروع ماه عزا

«چاووش خوانی» از آداب و رسوم یزدی‌ها در ایام محرم است. طبق این آیین فردی به بالای یک بلندی می‌رود و با صدای بلند شروع به روضه‌خوانی و خواندن اشعاری در وصف امام حسین (ع) می‌کند. هدف از این رسم آگاه کردن مردم از شروع ماه محرم است.

دسته سقا و حضور پررنگ نوجوان ها در مراسم سوگواری محرم

این مراسم مخصوص نوجوان ها است که در آن گروهی از نوجوانان لباس سیاه می‌پوشند و لنگ قرمز به کمر می‌بندند. سپس یک مشک به دست می‌گیرند و بازوبندی از قرآن به دست خود می‌بندند. بازوبندی که با پولک و برگ‌های فلزی نقره‌ای تزیین شده و جلوه‌ای خاص دارد.

در انتهای دسته عزاداری، نوجوان ها همراه با کوزه‌ای حرکت کرده و به عزاداران آب تعارف می‌کنند.

پرسه زنی در تاسوعا و جمع آوری نذری

در مراسم پرسه زنی که در روز تاسوعا برگزار می شود، عزاداران در هیئتی جمع شده و سپس یک سید به همراه شخص علمدار جلو قرار گرفته و عزاداران با سینه زنی و زنجیرزنی پشت آن‌ها حرکت می‌کنند و از یک حسینیه به سمت حسینیه دیگر می‌روند. همچنین در این مراسم مردمی که صدای عزاداران را می‌شوند، نذورات و مواد غذایی مثل برنج و قند به عزاداران داده که از این نذورات برای تهیه غذای هیئت استفاده می‌شود.

جوش دوره آئینی قدیمی در یزد

جوش دوره نیز مراسمی است که در شب عاشورا برگزار می‌شود. در مراسم جوش دوره ابتدا چند نفر در وسط جمعیت شروع به نوحه‌خوانی کرده و سپس عزاداران دور تا دور حسینیه به صورت دایره‌ای حلقه زده و دست هم را می‌گیرند. سپس شروع به حرکت دایره‌ای در حسینیه می‌کنند و نوحه را تکرار می‌کنند و بر سر و سینه و صورت خود می‌زنند. این مراسم بیشتر از ۱۵۰ سال قدمت دارد و بیشتر در محله‌های قدیمی یزد برگزار می‌شود.

جغجغه زنی؛ مراسمی برای عزاداران میانسال

در این مراسم ابتدا گروهی ۷۰ تا ۸۰ نفره از عزاداران تشکیل شده و بیشتر این عزاداران میانسال هستند و بعد از نوحه‌خوانی و زنجیرزنی دور هم جمع می‌شوند و دو سنگ یا چوبی خاص را که برای مراسم جغجغه‌زنی آماده کرده‌اند در دست می‌گیرند و آن‌ها را به هم می‌کوبند و روضه‌هایی را با هم زمزمه می‌کنند.

اجغه زنی همراه مرثیه سرایی  

اجغه به معنی به هم زدن چوب ها است. دو قطعه چوب تراشیده است که به اندازه کف دست و گِرد تراشیده می‌شود و دارای دو زائده با دو فرو رفتگی است که برای در دست گرفتن ایجاد شده و در مراسم عزاداری به هم زده می‌شود و صدایی شبیه به هم خوردن سنگ تولید می‌کند. اجغه زنی به شیوه خاصی انجام می‌شود به ویژه قدیمی‌ترها در حالتی مانند بالا و پایین پریدن، آنها را به هم می‌زنند، یکبار دست راست را از بالا به پایین می‌آورند و دست چپ ثابت می‌ماند و دفعه بعد، عکس این حالت اتفاق می‌افتد. در روستای کهن این نوع عزاداری چون با نوحه سرایی سوزناک و با رسم قدیمی همراه است، مردم هم‌نوا با دسته اجغه زنی، مرثیه سرایی کرده و اشک ماتم می‌ریزند.

از اجغه زنان هیئت‌های عزادار، مرحوم اصغر عابد و مرحوم حاج خلیل کارگران در بافق معروف بوده‌اند.

سیزده محرم و مراسم سوم ابا عبدالله الحسین (ع)

از مهم‌ترین آداب و رسوم مردم یزد در محرم عزاداری مخصوص در روز ۱۳ محرم یا سوم امام حسین است. در این مراسم عزاداری‌های مختلفی مثل نخل برداری، سینه زنی و زنجیرزنی راه اندازی می‌شود. در اکثر شهرها و محله‌های یزد عزاداران از ابتدای صبح تا نماز ظهر ادامه دارد.

انتهای پیام/