حسن سپهرفر، مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی در یادداشتی نوشته است: هنر تعزیه پیوندی عمیق و درونی بین مخاطب و هنرمند برقرار می‌کند، هنرمندان با اجرای نمایش‌های نمادین آن، صحنه کربلا را به تصویر کشیده و با کلام و حرکات و رفتارهایی موزون آن را جان می‌بخشند، سادگی پیام را با زبانی پرراز و رمز به مخاطبان عاشورایی منتقل کرده و شیوه حسینی زیستن و آزادگی و آزادمردی را در تحقق عدل الهی با عشق و اشک بیان می‌کنند.
تعزیه در لغت به معنی اظهار هم‌دردی، سوگواری و تسلیت بوده و پیدایش هنر تعزیه‌خوانی و شبیه‌گردانی ریشه در باورها و اعتقادات مردم دارد.
در آغاز تکوین این هنر بسیاری با آن مخالف بوده و ایفای نقش امامان را گناه می‌پنداشتند، پس از گذشت سنواتی از عمر تعزیه در ایران به جهت اینکه نمایش تعزیه شور و هیجان در مردم ایجاد می‌کرد و مردم را به دستگاه مذهبی نزدیک‌ترمی‌ساخت، مخالفت با این هنر، شیوه عزاداری را اندک اندک کم‌رنگ‌تر ساخت و تعزیه با رعایت برخی شرایط مجاز اعلام شده و معمول شد.
به طوری که بعدها سیاحانی در قرن 16 میلادی که از ایران دیدن کرده بودند شاهد برگزاری تعزیه ایام ماه محرم بوده وگزارش‌های مفصلی نیز در این ارتباط ارائه داده‌اند.
شبیه( نمایشی کردن ) در مراسم سوگواری عاشورا و در زمینه تحولات اجتماعی پدید آمده در جامعه ایران، در گذشته‌ای که بر ارزش‌های سنتی حاکم متکی بود، موقعیتی مهم تا امروز به دست آورد که در فرهنگ ملی و دینی ایران از جایگاهی مهم برخوردارشده است.
تعزیه یا شبیه حاصل تجاربی است که از تفکر مذهبی نشأت گرفته و به تدریج دارای محتوای مذهبی می‌شود، به گونه‌ای که حمایت دولت و مشارکت مردم و همکاری افراد در ارائه آن در طول تاریخ به آن حیات بخشیده است.
یکی از کانون‌های مهم این مراسم در شهر ارومیه مقابل «مسجد مهدی القدم» است، مکانی که به لحاظ قدمگاه بودن آن، از دو قرن پیش شهرتی در میان مردم و دسته‌جات عزاداری داشته چنانکه علاوه بر حضور حاجت‌مندان برای رفع نیاز خود، با فرا رسیدن محرم بیشتر دسته‌جات عزاداری باید برای عرض ارادت در مقابل این مکان لحظاتی را به عزاداری و زنجیرزنی بپردازند.
از چند دهه پیش طی روز عاشورا نمایش‌های تعزیه و شبیه‌خوانی اجرا شده و دوست‌داران اهل بیت(ع) از قبل روز تاسوعا فضای اصلی، آزاد و باز مقابل مسجد را برای اجرای این نمایش در خیابان سرداران 2 با برپایی چند خیمه مختص نیروهای دشمن با رنگ سرخ و تعدادی خیمه سبزرنگ به نماد خیمه‌های امام وحضرت زینب، رودخانه فرات و نیزارها و... آماده می‌کنند.
ترکیب تعزیه‌خوان‌ها و شبیه‌خوانان از افراد نسبتاً مسن و میان‌سال با همراهی تعدادی جوان و کودک تشکیل یافته و هر یک نقش و وظیفه خاصی را در گروه شبیه‌خوانی ایفا می‌کنند.
تمامی اجراگنندگان نقش‌ها مردان هستند که به دو گروه مخالف‌خوان( اصحاب یزید بن معاویه) و موافق‌خوان و(یاران و اصحاب امام حسین) تقسیم شده و در این میان نوع پوشش، سلاح‌ها و لحن کلام هر دسته نشان‌دهنده هر یک از دو گروه است.
در یک گروه تعزیه و شبیه‌خوانی افراد نقش‌ها و وظایف خاصی را به شرح زیر ایفا می‌کنند:
- خردسالان: نقش کودکان واقعه عاشورا بر عهده دارند که به افراد این گروه، بچه‌خوان گفته می‌شود.
- رجزخوان: قرائت اشعار و مدایح از طرف افراد مقابل‌خوان و موافق‌خوان که با صدایی درشت و رسا همراه است.
- سکینه‌خوان: مردی که در تعزیه‌خوانی به عنوان نقش زن انجام وظیفه می‌کند.
- گفت‌وگوی دو مخالف‌خوان: که معمولا از سپاهیان و فرستادگان دو طرف هستند.
- مصرع‌خوان: فردی است که از روی نوشته، اشعار و جملاتی را به طرف مقابل می‌خواند که با حرکات و اشارات خاص انجام می‌گیرد.
اجرای نمایش پس از برگزاری نماز جماعت ظهر در محوطه و فضای باز خیابان با نواختن مارش عزا و جنگ شروع می‌شود، دو گروه رو در روی هم و در دو سو ایستاده و ابتدا با سخنان خود و دعوت به بیعت و نهایتاً با حمله اشقیا جنگ آغاز می‌شود و ... .
«آیین و مراسم تعزیه و شبیه قتل امام» در سال 1388 با شماره 73 در فهرست میراث ناملموس در گستره استانی و در سال 1389 با عنوان هنر آیینی نمایشی تعزیه در فهرست ملی و در 16 نوامبر 2010 در فهرست جهانی به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
نظر شما