میثم نوائیان، مسئول امور موزه‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان در یادداشتی نوشت: نیاز انسان به استفاده از ابزار و وسایل برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی، باعث ساخت ابزارهای مختلفی شد، ابزار و وسایلی که به دلیل سن، زیبایی، نادر بودن، وضعیت، کاربرد و ارتباط عاطفی شخصی، تاریخچه منحصر به فردی دارند و با توجه به طراحی انجام شده، دوره‌ای خاص را نشان می‌دهند، وسایلی که قدمت و تاریخ آن، ارزش هنری زیبایی شناختی و مادی زیادی به آنها بخشیده است، یکی از این ابزارها که جنبه تزئینی نیز داشت، سنجاق قفلی است.
نیاز انسان به زیورآلات و تزئینات مرتبط به البسه و پاسخ به حس ذاتی و درونی خود، باعث تولید انواع مختلف و متفاوت وسایل تزئینی شد. سنجاق‌های قفلی از جمله مهمترین داده‌های باستانشناسی هستند و در هر مکانی که یافت می‌شود مبنایی برای تاریخ‌گذاری آن محوطه یا گورستان یه حساب می‌آیند و از این بٌعد سنجاق‌ها از لحاظ تزئینی و کاربردی مورد توجه پژوهشگران هستند.
منشا این گونه سنجاق قفلی منطقه یونان و مدیترانه در نیمه دوم هزاره دوم ق.م بوده است که در عصر آهن Ⅲ وارد ایران شده‌اند. عصر آهن یکی از مهمترین دوره‌ها در تاریخچه پیدایش ابزارآلات است که مربوط به هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌شود. هنگامی که فلز آهن کشف شد، انسان به ابزارهای باکیفیت‌تر و مستحکمتری دست یافت. در این عصر، آهن به طور گستردهای مورد استفاده قرار گرفت و تغییر و تحولات عظیمی در ابزارآلات، صنعت کشاورزی و بخش‌های دیگر به وجود آمد. یونان، هندوستان و خاور نزیک از اولین سرزمین‌هایی بودند که آهن را مورد استفاده قرار دادند. در نتیجه مطالعه مشخص می‌شود که سنجاق‌های کشف شده در منطقه یونان و مدیترانه، با نمونه‌های عصر آهن Ⅲ مانند نوشیجان، باباجان، گورستان‌های لرستان و پشتکوه، زیویه، حسنلو و سنجاق‌های قفلی دوره آشور نو، مشابهت‌هایی دارند و بر این اساس تاریخ ۸۰۰ ق.م را برای آنها پیشنهاد می‌کنند.
سنجاق‌های قفلی در اوایل عصر آهن ۱۴۰۰ ق. م ابداع و در اواسط این دوره حدود ۸۰۰ ق.م یعنی عصر آهن ۳ حدود ۸۰۰ تا ۵۵۰ ق.م در مناطق مختلف عمومیت پیدا کرده و استفاده از آن در فرهنگ‌های خاورمیانه به شکل‌های متنوع و کاربردهای متفاوت تاکنون تدوام پیدا کرده است.
سنجاق قفلی‌ها برای نگهداشتن قسمتی از لباس، جایگزین سنجاق‌ها و پین‌هایی که قبلا برای این منظور به کار می‌رفته، شده‌اند. در دنیای باستان از این گونه اشیا بیشتر برای بانوان استفاده می‌شد و جزئی از جواهرات آنان بشمار می‌رفت، و در صورتی که به عنوان هدیه استفاده می‌شد، تزئینات زیادی به لحظ تکنیک و کیفیت روی آنها انجام می‌شد. در نقش برجسته‌های آپادانای تخت جمشید می‌توان اینگونه سنجاق‌ها را بر روی لباس‌های نقش برجسته اقوام کاپادوکیه، فریژی‌ها و گاهاً مادی‌ها مشاهده کرد.
در اواخر قرن ۸ ق.م سنجاق‌های قفلی در قالب گونه و زیر گونه‌های مختلف و نیز کاربردهای مشابه در ایران عمومیت پیدا کرد، هرچند نوع فنردار مثلثی شکل آن بیشترین فراوانی را داشته است. سنجاق قفلی آرنجی با تکنیک قالبگیری ساخته شده و قسمت فنری آن به علت انعطاف بوسیله چکش‌کاری گرم جداگانه ساخته و به انتهای کمان متصل می‌شده است. این سنجاق‌های قفلی دارای چهار بخش کمان، سوزن، فنر یا لولا و نیز گیره هستند.
در استان گیلان در حفاری‌های مارلیک و گور شماره ۳۶ سنجاق قفلی آرنجی به دست آمده که مبنایی برای گاه‌نگاری در این گورستان با ارزش است. جنس این سنجاق‌ها از فلز مفرغ بوده و نمونه‌های نیز از جنس نقره یافت شده است. برای ساخت این سنجاق‌ها از قالبگیری ۲ کفه‌ای سفلی استفاده می‌شده است و شکل آنها بصورت مثلثی بوده است. این سنجاق‌ها شبیه به دست انسان است که از قسمت آرنج خم شده است و یک زاویه ۶۸ درجه را تشکیل داده است. فنر این سنجاق در انتهای بالای بازو، پیچ خورده است تا حالت فنری داشته باشد و نوک آن در قسمت کف دست قرار می‌گیرد، پنجه دست به داخل خم شده است تا مانند قالب نوک فنر را نگه دارد.
سنجاق‌های قفلی در فرهنگ مردم‌شناسی ما جایگاه مهمی دارند و برای در امان ماندن از نیروی بد یا چشم زخم، دوری کردن جن و پری، محافظت از زنان باردار و نوزدان کاربرد ویژهای دارد. سنجاق‌های قفلی دارای قدرت جادویی و اعتقاد به قدرت قوی و غنی و ریشه در بازدارندگی در ماهیت فلزات هستند، همچنین مفهوم بازکردن و قفل کردن در تفکر پیشینیان نشانی از بازکردن بخت، خوش شانسی و برعکس بدشانسی انرژی منفی را به ذهن متبادر می‌کند.
انتهای پیام/
نظر شما