رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در یادداشتی نوشت: نخستین گواهی‌های تاریخی که به پایتخت مادان اشاره دارد، منابع آشوری و گزارش­ لشکرکشی شمشی ادد پنجم (حدود ۸۲۰ پ.م) و دست نبشت‌ه­ای از دوران پادشاهی تیگلات پیله سر سوم (۷۳۰ پ.م) به شهرشاهی با نام ساگ بیت است. در میان آشورشناسان و مادپژوهان بر تطبیق این نام با هگمتانه هخامنشی و اکباتان اشکانی اتفاق نظر است. نام سپسین این شهر، هگمتانه است که برای نخستین بار در کتیبه نبونئید پادشاه بابلی (۵۵۰ پ.م) به آن اشاره می‌شود و داریوش هخامنشی نیز در کتیبه سترگ بیستون خویش، حاکم شورشی هگمتانه را به بند می‌کشد.

کتزیاس مورخ و پزشک دربار هخامنشی بنیان­گذار این شهر را سمیرامیس می‌داند. مورخان یونانی و رومی زیادی همزمان با دوره هخامنشی و سلوکی و اشکانی اشارات زیادی به هگمتانه و مناطق پیرامونی آن کرده‌­اند. یکی از قدیمی‌ترین آنان هرودت است. او توصیف مشهوری در باب هگمتانه مبنی بر این که بنیانگذار آن دیوکس (دیااِکو) بوده و در آن دژی ایجاد می‌کند با هفت دیوار که هر کدام را به رنگی خاص مزین می‌سازد.

اسکندر و سلوکیان تقسیم امپراتوری خویش به شهربان نشین‌های متعدد را که در دوره هخامنشیان مرسوم بود حفظ کردند. شهربان نشین‌های ایرانی تحت حکومت نایب‌السلطنه قرار داده شدند، یعنی کسی که «مشرف بر تمام شهربان نشین‌ها» بود و در اکباتان اقامت داشت. ضرابخانه اکباتان در زمان اسکندر نیز فعال بوده و پیشینه‌ای کهن دارد.

در دوره اشکانی، اکباتان یکی از ایالت‌­های ماد به شمار می‌­آمده و در مسیر شاهراه خراسان بزرگ قرار داشته است. اشکانیان وقتی به قدرت رسیدند، سلوکیان را از ایران راندند و اکباتان را مانند هخامنشیان پایتخت تابستانی خود قرار دادند و آنچه را که آنتیوخوس سوم در سال ۲۱۱ پ. م  در حمله به هگمتانه ویران کرده بود از نو مرمت کردند.

 فعالیت ضرابخانه همدان در دوره اشکانی از زمان مهرداد اول شروع شد مهمترین شهری که تا اواخر دوران اشکانی به ضرب سکه‌های درهم اقدام نمود، شهر هگمتانه(همدان) است. این ضرابخانه بیشترین ضرب خود را در دوره مهرداد دوم (۱۲۲-۸۸ ق. م)، فرهاد سوم (۷۰-۵۰ ق. م) و ارد دوم (۵۷– ۳۸ ق. م) داشت که به ضرب همه نوع سکه پرداخت. ضرابخانه اکباتان در زمره ضرابخانه‌هایی قرار می‌گیرد که ۳۵ دوره حکومت شاهان اشکانی به ضرب سکه پرداخته است. این نکته نشانگر اهمیت و جایگاه بالای شهر اکباتان به‌عنوان یکی از پایتخت‌های اصلی شاهنشاهی اشکانی است.

نخستین بار ژاک دمرگان در سال‌های پایانی قرن ۱۹ م. کاوش مختصری در هگمتانه با هدف کشف فلزات و آثار گرانبها انجام داد. پس از او شارل فسه یکی از اعضای هیئت دمرگان در سال ۱۹۱۳ به مدت شش ماه در چند نقطه همدان به کاوش پرداخت. پس از آن در ۱۳۵۴و ۱۳۵۵ دو فصل کاوش توسط دکتر آذرنوش در سنگ شیر همدان صورت گرفت. از سه محوطه اصلی همدان (سنگ شیر، تپه مصلی، تپه هگمتانه)، تپه هگمتانه بعدها بیشتر مورد توجه مطالعات علمی قرار گرفت. تپه هگمتانه از بزرگترین محوطه‌های باستانی غرب ایران محسوب می‌شود که توسعه شهر همدان آسیب زیادی بر پیکره آن وارد ساخته است. کاوش در تپه هگمتانه به سرپرستی دکتر صراف از شهریور ۱۳۶۲ آغاز و تا سال ۱۳۷۹ به صورت متوالی و تناوبی در یازده فصل کاوش و یک فصل گمانه‌زنی تعیین حریم به طول انجامید. دکتر مسعود آذرنوش نیز طی دو فصل در سال های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۴ به کاوش‌های لایه‌نگاری در هگمتانه پرداخت. چند فصل کاوش نیز به سرپرستی دکتر یعقوب محمدی‌فر و دکتر مهرداد ملکزاده با اهداف مختلف انجام گرفته است. تا امروز همچنان اختلاف نظرهایی میان باستان شناسان بزرگ ایرانی و خارجی در مورد تاریخ‌گذاری تپه‌های هگمتانه وجود دارد.

تپه‌های هگمتانه نمادی از پیشینه کهن شهر همدان هستند و عرصه واقعی این شهر کهن به امانت در لایه‌های زیرین شهر امروزی همدان آرمیده است. امید است با ثبت جهانی تپه‌های هگمتانه توجه بیشتری به پژوهش‌های علمی هدفمند باستان‌شناسان  و مورخان بر این محوطه عظیم و سترگ میراثی ایران صورت گیرد.

انتهای پیام/