میثم نوائیان، مسئول امور موزه‌های استان گیلان در یادداشتی نوشت: کشتی‌­های محلی در گیلان ریشه‌­ای کهن دارد و هنوز شمال کشور قطب اصلی این کشتی در کشور است. دست مایه این کشتی مقابله فردی و رزمی است، کشتی با نیایش و احترام به تماشاچیان که از صفات مردانگی و پهلوانی است آغاز می‌شود.

کشتی گیله‌مردی از ورزش‌­های محبوب و پرطرفدار در میان گیلانی‌ها اعم از زن و مرد است. در کتب تاریخی مانند تاریخ گیلان و دیلمستان ظهیرالدین مرعشی که حدود ۷۰۰ سال پیش نگاشته شده از این کشتی نام برده شده است. از ویژگی‌های مهم این کشتی، آیین نیایش پیش از کشتی و اَمان خواستن در میانه کشتی است. در زمان تعیین شده، پهلوانان سرشناس از اطراف و اکناف، توسط ریش سفیدان و بزرگان منطقه، دعوت می‌­شوند و سُرنا نوازان و نقاره­‌چی‌ها پهلوانان را همراهی می‌­کنند. کشتی‌گیران به ترتیب سن و توانمندی، وارد محوطه می‌­شوند و مراسم نیایش را انجام می‌­دهند. در این کشتی، کشتی‌گیران نوجوان را تنگوله و به کشتی‌گیران جوان نوچه می‌گویند.

کشتی گیله‌­مردی، از معدود ورزش‌­هایی است که قبل از به میدان رفتن حریفان، می‌­بایست حتما مراسم نیایش به‌جای آورند. در نیایش، پهلوان بالا تنه را برهنه کرده و در بدو ورود، زمین کشتی را می‌بوسد و سپس سه بار به سمت شرق، یعنی خاستگاه خورشید و بارگاه امام رضا(ع) می­‌جهد و بدون پشت کردن به جهت شرق به عقب می‌­آید و سه بار نیز به سمت جنوب می­‌پرد، در انتها زمین را می­‌بوسد و به جایگاه مشخص شده بر می­‌گردد. پهلوانان در مراسم نیایش ابتدا شروع به پرش (واز) می‌کنند و هرکس با توجه به شناخت و نحوه پرش، به جسارت و توان کشتی‌گیر پی می‌برد و سپس با زدن دو دست به هم (چک، چگال، چاپلا)، برای کشتی گرفتن اعلام آمادگی می‌کنند.

در کشتی گیله‌­مردی ضربه زدن به چشم، ضربه به ساق پا، ضربه به پشت، ضربه در هنگامی که به یکدیگر پیچیده‌­اند، ناخن کشیدن، جلوی دهان و بینی را گرفتن و ضربه با مشت به صورت حریف به صورت عمودی از خطاها به‌شمار می‌­روند، در این نوع کشتی، داوری مسابقه با پیشکسوتان و کشتی­‌گیران قدیمی است.

برای شروع کشتی، پس از آنکه حریف‌ها مشخص شدند ۲ کشتی‌گیر به وسط میدان آمده و با یکدیگر روبوسی می‌کنند و شروع به حرکات رقصِ پا و حواله کردن مشت به سمت حریف می‌کنند که فنون خاص خود مانند پَس گام ، کله جیر ... را دارد. به غیر از ۲ کف پا هر جای بدن کشی‌گیر به زمین بخورد بازنده محسوب می‌شود. در مواردی که دو کشتی گیر با هم زمین بخورند داور هَر دُوکَت اعلام می‌کند یعنی مساوی. در وسط کشتی اگر کشتی‌گیری دو کف دستش را به هم بزند، یعنی امان خواستن و قطع کشتی به صورت موقت که این عمل، یادآور آیین‌­های پهلوانی است.

لباس کشتی­‌گیران نیز بدون پیراهن و با شلوار بلند است که در امتداد مچ پا تنگ می­‌شود و روی آن گلدوزی و تزئین شده است که به آن لاسپاره می­‌گویند. در زمان برگزاری کشتی، از موسیقی ساز سرنا و موسیقی سنتی کُشتی نما استفاده می‌­شود. مراسم کشتی گیله مردی هر ساله در هنگام اعیاد و عروسی‌­ها و از اواخر خرداد تا پایان شهریور، بعد از فراغت از کشت برنج انجام می­‌گیرد و امروزه در جشنواره‌­هایی مانند جشن خرمن برگزار می‌­شود. سنت کشتی گرفتن و آیین پهلوانی، در همه سرزمین­‌های حوزه فرهنگی ایران، پیشینه‌­ای کهن دارد و در هرجا با نام و شیوه­ای خاص اجرا می‌شود، کشتی چوخه خراسان، لوچوی مازندران، بائوج تالش از جمله انواع این کشتی‌­هاست.

تماشای مسابقات کشتی­ گیله­‌مردی در شمار تفریحات عامه مردم از رسم‌­ها و آیین‌های سنتی و نمایشی گیلان است که به مناسبت‌های مختلف در روستاها و شهرهای کوچک و بزرگ برگزار می‌­شود و تماشاگران بسیار دارد.

نکتۀ جالب در کشتی‌­های محلی شمال کشور جایزه یا پیشکش (بَرَم) است، برم از فعل بردن می‌­آید، یعنی هم پیروزی و هم جایزۀ تعیین شده را به خانه بردن‌؛ و برم چوبی است که در میدان مسابقه به صورت عمودی فرو کرده و جوایز را به آن وصل می‌کردند. به سرپهلوان گاو زنده یا همان ورزا می­‌دهند و این جایزه غیر از پولی است که بعد از هر دفعه پیروزی، تماشاچیان به او می­‌دهند (دوران). در شمال کشور به علت کثرت، انواع کشتی‌­ها با نام‌­های گوناگون ذکر می‌­شوند که در اصل از یک قانون همراه با آداب آن پیروی می­‌کنند ولی در جزئیات با یکدیگر اختلاف دارد.

کشتی‌­های محلی در کشور، ورزشی است که با قداست و احترام فوق‌العاده‌­ای همراه است. شمالی­‌ها از زمان‌های بسیار دور این ورزش را انجام می‌­دادند تا روحیۀ دلیری و پهلوانی خود را حفظ کنند. در این کشتی چند نکتۀ اسطوره‌ای دیده می‌شود، به این صورت که کشتی‌گیران در قسمت بالاتنه برهنه هستند که شبیه به کشتی‌گرفتن آسمانی میان خورشید و ایزد مهر است، در نیایش نیز سه بار به سمت طلوع خورشید پرش می‌­کنند که به نوعی نیرو گرفتن از خورشید و مهر است. برم یا جایزه سرپهلوان، ورزاست. 

این کشتی‌­ بیشتر در مراسم خاص مانند نوروزبل (گیلان)، ۲۶ نوروزماه (مازندران)... برگزار می‌­شود. کشتی گیله مردی به خاطر اهمیت آن در فرهنگ گیلان و ایران به شماره ۴۱۴ و آیین شکرگزاری (نیایش) کشتی گیله‌مردی به شماره ۵۵۷ در سال ۹۶ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسید.

انتهای پیام/