میراث‌آریا: پل لاتیدان یکی از طولانی‌ترین و قدیمی‌ترین پل‌های ایران است که در روستای نیمه‌کار نزدیکی بندر خمیر قرار دارد. این پل تاریخی در دوران صفویه ساخته‌ شده است تا ارتباط جاده‌ای میان بندرعباس و لار را تسهیل کند. این پل به دلیل هم‌جواری با روستای لاتیدان به این نام شناخته می‌شود و چون بر روی رودخانه کول قرار دارد پل کول نیز معروف است.

پل لاتیدان درواقع بخشی از شبکه ارتباطی و راه‌های کاروانی بود که صفویان به‌منظور رونق تجارت و کنترل بهتر مسیرهای تجاری بین ایران و خلیج‌فارس توسعه دادند. در دوره صفوی برای تقویت اقتصاد ایران و بهره‌برداری از تجارت خارجی، بر توسعه مسیرهای کاروان‌رو و امنیت آن‌ها تمرکز زیادی داشتند.

این پل بر روی رودخانه کل و در نزدیکی بندر خمیر احداث شد، زیرا این مسیر اصلی کاروان‌هایی بود که کالاهای تجاری را بین بندرعباس و سایر بنادر خلیج‌فارس حمل می‌کردند. منطقه لاتیدان به دلیل قرار گرفتن در این مسیر، نقطه‌ای مهم و استراتژیک بود و ساخت پل در این نقطه به عبور و مرور کاروان‌ها کمک زیادی می‌کرد.

صفویان به دلیل اهمیت بالای بنادر خلیج‌فارس در تجارت با سایر کشورها، نیاز به ایجاد راه‌های امن و پایدار بین بنادر و شهرهای داخلی داشتند. پل‌ها از جمله لاتیدان، نقش مهمی در ایجاد این اتصال ایفا کرد.

همچنین پل‌های بزرگ مانند لاتیدان برای جابجایی سریع و کارآمد نیروهای نظامی و تجهیزات از مناطق مختلف، به‌ویژه برای دفاع از مناطق ساحلی و مرزی در برابر تهدیدات خارجی، بسیار مهم بودند و اینکه با ایجاد پل‌ها، مسیرهای کاروانی امن‌تر و قابل‌دسترس‌تر شدند. کاروان‌ها با عبور از این پل‌ها می‌توانستند مسیرهای طولانی را با امنیت و سرعت بیشتری طی کنند، به‌ویژه در زمان‌هایی که عبور از رودخانه‌ها به دلیل جریان‌های شدید آب دشوار بود.

فرایند ساخت پل به کمک مهندسان و معماران خبره آن زمان انجام شد. ساختار آن از سنگ و ساروج ساخته‌ شده و به دلیل طول زیاد و معماری منحصربه‌فردش، یکی از برجسته‌ترین آثار دوره صفوی به شمار می‌آید.

پل لاتیدان در زمان ساخت اولیه‌اش دارای ۲۳۳ دهانه یا چشمه بوده است. باگذشت زمان، بخش‌های زیادی از پل به دلایل مختلف ازجمله فرسایش طبیعی از بین رفته است. در حال حاضر، تنها ۳۳ دهانه از این پل باقی‌مانده است.

این تعداد دهانه‌ها به دلیل طول زیاد پل و نیاز به استحکام بیشتر آن برای عبور از رودخانه و جلوگیری از سیلاب‌ها طراحی‌شده است. هر یک از دهانه‌ها به‌گونه‌ای ساخته‌شده‌اند که جریان آب به‌راحتی از زیر پل عبور کند و پل را از خطر تخریب ناشی از سیلاب‌ها محافظت کند.

معماری پل لاتیدان شباهت‌های زیادی با پل‌های دیگر دوره صفوی دارد، به‌ویژه پل‌هایی که در مسیرهای کاروان‌رو و جاده‌های استراتژیک آن دوران ساخته‌شده‌اند. از نظر سبک معماری، پل لاتیدان را می‌توان به پل‌هایی مانند پل خواجو و پل الله‌وردی‌خان (سی‌وسه‌پل) در اصفهان مرتبط دانست.

این پل‌ها همگی از سبک معماری صفوی بهره می‌بردند که به استفاده از مصالحی چون سنگ، آجر و ملات ساروج معروف است. ویژگی‌های مشترک این پل‌ها داشتن تعداد زیادی چشمه یا دهانه برای مدیریت عبور آب و جلوگیری از تخریب سیلاب، استفاده از قوس‌های نیم‌دایره و تخم‌مرغی برای توزیع بار و استحکام بیشتر، و معماری زیبا و مستحکم با توجه به نیازهای کاروان‌ها و عبور و مرور سنگین است.

به‌طورکلی، پل‌های صفوی به دلیل عملکرد ترکیبی خود، یعنی هم نقش کاربری عبوری و هم نقش معماری زیبایی‌شناسی، شناخته می‌شوند و پل لاتیدان نیز از این قاعده مستثنی نیست.

پل لاتیدان در طول تاریخ بارها تحت تأثیر سیلاب‌های رودخانه قرار گرفته است. یکی از اصلی‌ترین دلایل تخریب بخش‌های زیادی از پل لاتیدان همین سیلاب‌ها و تغییر مسیر رودخانه بوده است.

با توجه به طول زیاد پل و تعداد زیاد دهانه‌ها، این سازه به‌گونه‌ای طراحی‌ شده بود که آب رودخانه بتواند به‌راحتی از زیر آن عبور کند و از تخریب جلوگیری شود. بااین‌حال، سیلاب‌های شدید و طولانی‌مدت در طول سالیان متمادی، به‌ویژه پس از کاهش توجه و نگهداری از پل، باعث فرسایش و خرابی آن شد. تغییر مسیر رودخانه و سیلاب‌های مکرر از عوامل اصلی بودند که باعث مدفون شدن بخش‌هایی از پل زیر گل‌ولای شدند و پل به‌مرورزمان از دید پنهان ماند. تا آنکه سیلابی که زمین‌های پیرامون روستای لاتیدان را در اوایل دهه 1370 درنوردید، پل لاتیدان را از دل خاک‌های چند سده‌ای نمایان کرد. ازآن‌پس بود که پژوهش و شناخت کارکردهای پل آغاز و آشکار شد و تاریخ آن روشنی گرفت  در سال 1377 به شماره 2005 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

در دهه 1390 مطالعات، استحکام‌بخشی و مرمت بخش‌هایی از پل لاتیدان توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان انجام شد. بعدازآن به دلیل کمبود اعتبارات هیچ‌گونه عملیات مرمتی بر روی این پل انجام نشد اما با پیگیری‌های انجام‌شده توسط اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان در حال حاضر برنامه‌ای جامع برای احیا و مرمت پل تاریخی لاتیدان با حمایت استاندار و نمایندگان مجلس و همراهی صنایع غرب استان هرمزگان کلید خورده است.

گزارش: صدیقه غلامی

انتهای پیام/