به گزارش میراث‌آریا، فریده مجیدی خامنه، عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی گفت: دولت‌ها برای نیل به اهداف خود،  نیاز به ساختار دیوانی کارا دارند. در تاریخ ایران اساس دیوان‌سالاری  بر ۲ رکن «درگاه» و «دیوان» قرار داشت. منظور از «درگاه» ساختار دربار  و «دیوان»  متشکل از سازمان اداری و مالی بود. دیوان‌سالاری به یاری کارمندان بومی و بر مبنای رسم‌های حکومتی، ساختار دیوان و نظام اداری تنظیم می‌شد. در دوره‌های گوناگون دیوان، شامل مواردی مانند: «مالیات»، «خراج»، «انشاء»، «استیفا»، «اشراف»، «عرض» و ... بود. دستگاه عظیم اخذ مالیات با یاری انواع کارگزاران و متصدیان گردانده می‌شد.

او افزود: پژوهش حاضر به مطالعه میراث‌فرهنگی دیوان‌سالاری در ادوار گوناگون تا قبل از دوران معاصر می‌پردازد و نمونه موردی نظام مالیاتی ایران است. برای رعایت محدوده پژوهش با نگاهی به  برخی از دیوان‌های مهم، اصطلاحات، مراسم و آیین‌ها و شیوه‌های اخذ مالیات، مشاغل و سلسله مراتب سازمان‌های دیوانی و تاثیر مالیات بر آداب و رسوم مناطق مختلف بر اساس کتب و اسناد و مدارک موجود مورد مطالعه قرار گرفته و دانش‌های بومی مانند مساحی و گاه‌شماری ریشه‌یابی می‌شود.

مجیدی خامنه با بیان اینکه گمرک و شاه‌بندران به‌عنوان مدیران میانی سازمان مالیات از نمونه‌های پژوهش محسوب می‌شوند ابراز امیدواری کرد: این تحقیق زمینه‌ساز پژوهش‌های عمیق‌تر در خصوص نظام اداری- مالی شود. ابعاد این مطالعه شامل: تاریخچه کوتاه از ۲۵ قرن نظام دیوان‌سالاری و به‌ویژه دیوان مالیات در ایران تا قبل از دوران معاصر، معرفی فرهنگ دیوان‌سالاری و مالیاتی یا میراث زبانی مالیات، مشاغل (به عنوان نمونه شاه‌بندران) و ... ، آیین‌ها (زنه زر، مرده سورانه)، تاثیرات فرهنگی و اجتماعی شیوه‌های دیوان‌سالاری و به خصوص اخذ مالیات در عامه مردم ایران است که این موارد، وجوه تمایز پژوهش حاضر از سایر پژوهش‌ها محسوب می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم‌شناسی با اشاره به اینکه علاوه بر میراث ناملموس دیوان‌سالاری در ایران، جنبه‌های میراث ملموس مالیات و نظام‌های اداری، مانند سنگ‌نبشته‌ها، فرمان‌های مکتوب به پیوست در قالب اسناد تصویری ارائه شده است، اظهارکرد: این پژوهش با رویکرد تاریخی و با روشی اسنادی انجام شده است. نظریه‌هایی مانند نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده، نظریه کنش علی یا رفتار هدفمند، نظریه بوروکراسی ماکس وبر و نظریه مبادله هومنز برای ایجاد حساسیت نظری و بحث و استنباط نظری مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

مجری طرح تصریح‌ کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در این خصوص مطالعات مردم‌شناسی تاریخی صورت نگرفته است و دستاوردهای تحقیق به همراه مطالعه اجمالی تاریخ مالیات در ایران، خواننده را با فرهنگ شفاهی و اصطلاحات دیوان مالیات و میراث زبانی دیوان‌سالاری آشنا می‌سازد و برخی آیین‌ها کمتر شناخته شده مانند زنه‌زرو مرده‌سورانه را معرفی می‌کند. آشنایی اجمالی با میراث ملموس و ناملموس مالیات در ایران بخش دیگری از نتایج است.

او با بیان اینکه، در این گزارش با چگونگی شکل‌گیری برخی دانش بومی مانند تکنیک‌های مساحی، قوانین و نحوه اداره امور دیوان مالی براساس شرایط جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی آشنا می‌شویم گفت: این پژوهش به بررسی رفتارهای مالیاتی عامه مردم و سواد مالیاتی ایشان در دوره‌های تاریخی می‌پردازد. داده‌های به‌دست آمده بیانگر ناآگاهی توده مردم در خصوص حقوق مالیاتی و سوءاستفاده ماموران دولت به‌ویژه مدیران میانی از ترس و ناآگاهی مردم و اخذ مالیات‌های خودسرانه است که در برخی موارد به جان آمدن آنها از ظلم و ستم مالیاتی شورش‌های مردم را در پی داشته است.