عقیل سیستانی مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه صنایع‌دستی در یادداشتی نوشت: حشمت معروف‌ترین و متداول‌ترین طرح فرشینه و قالی، منطقه سیرجان است که به مناطق همجوار نیز راه یافته است، ساختار اصلی این طرح، به نوعی لچک‌ترنج و موتیف اصلی آن، نقشی به نام ترنج حشمت یا گُل حشمت در مرکز دستبافته قرار دارد، این ترنج اغلب حالت شش‌ضلعی دارد و پرنقش و نگار است و اغلب در قالب طرح و نقش گردان با رنگ‌های متنوعی در قالی گذشته بیشتر با زمینه لاکی بافته شده و در چهار گوشه این طرح، گلدان یا گل بوته‌هایی به‌عنوان لچک قرار گرفته که به پَرگُل حشمت معروف‌اند و همین عناصر یا اصطلاحاً پَرگُل‌ها یکی از وجوه تمایز آن طرح با طرح‌های دیگر لچک‌ترنج است. 

طرح حشمت را فردی به نام میرزاسلیمان‌خان سعیدی ملقب به حشمت‌السلطان یا حشمت الدوله، یکی از خوانین معروف قدیم منطقه نصرت‌آباد سیرجان، به بافنده‌ای به نام ماه‌بی‌بی از ایل بچاقچی در منطقه بلورد سیرجان سفارش داده و ایشان این طرح را برای اولین بار قالی بافت؛ به همین دلیل آن طرح به‌مروردر منطقه سیرجان به نام طرح حشمت معروف شده است. 

همان‌طور که پیشتر نیزگفته شد شاکله این طرح، لچک‌ترنج است، لچک‌ترنج از زمان‌های خیلی‌دوریکی از طرح‌های قالی عشایری، روستایی و شهری منطقه کرمان و دیگرمناطق بافنده فرش کشور بوده، گرچه ساختار طرح حشمت، نوعی لچک‌ترنج است (شباهتی بین طرح حشمت با طرح‌های لچک‌ترنج مناطق دیگر وجود دارد)، ولی این طرح را نقوش کاراکترهایی، نسبت به نمونه آن در قالی به‌کار رفته است؛ ازجمله به حشمت محرابی و حشمت پنج‌ترنج، حشمت دوترنج و حشمت تلفیقی یا ترکیبی (با طرح‌های بخیه و سه‌کله و…) می‌توان اشاره کرد. 

طرح حشمت در گذشته در بسیاری از مناطق سیرجان بافته شده، اما مهم‌ترین منطقه بافت این طرح، بلورد بوده است، این طرح، که قدیم در منطقه سیرجان مورد استفاده داشته، به مرور در مناطق دیگر عشایری و روستایی استان کرمان چون بافت، اُرزئیه، بردسیر، رابُر و… نیز راه یافته و به شکل‌های مختلف بافته شد. 

طرح حشمت در دستبافته عشایری و روستایی سیرجان، علاوه بر طوایف ایل بچاقچی در میان ایلات افشار، رائینی، خراسانی، قرائی خواجوئی و طوایف پراکنده در مناطق سعادت‌آباد، محمودآباد، زیدآباد، و… مورد توجه بوده است. 

 درچنددهه اخیر بافت چنین طرحی در گلیم شیریکی‌پیچ، به دلیل حاکم شدن نگاه تجاری به آن، نسب به قالی، رونق بیشتری داشته و به دلیل حاکمیت فضای شهرنشینی و فرش شهری، با داشتن عناصر بومی وشناخته شده، گاهی تحت تاثیر عناصر و فرم‌های فرش شهری و نقوش گردان نیز قرار گرفته است، همچنین رنگ‌های لاکی طرح حشمت، که همواره جز شناسه صوری این طرح در قالی عشایری بوده، در گلیمینه کمرنگ و بیشتر رنگ‌های روشن جایگزین و با دیگر نقوش رایج منطقه ترکیب شده اند، همین ویژگی سبب شکل دادن ماهیت جدید طرح حشمت در گلیم عشایری و روستایی شده که با فضای امروزی بافندگان نیز تطابق بیشتری پیدا کرده است. 

خوشه انگوری؛ یکی دیگر از طرح‌های بافته شده در بین عشایر بافندگان منطقه سیرجان و مناطق همجوار است، پیشینه آن مشخص نیست، ولی بسیاری از تجار فرش و بافندگان منطقه بر این باورند که طرح فوق بین عشایر و روستایی‌ها اصالت زیادی دارد، ناگفته نماند که این طرح در دستبافته شهری‌باف کرمان نیز به کار رفته است. 

طرح خوشه انگوری در سیرجان به دو صورت گلیم باف و قالی باف (پرزباف و گره‌باف) بافته شده است، این طرح در قالی بیشتر از گلیم به‌کار رفته و شاکله آن مانند نامش مرکب از خوشه‌های انگور است که اغلب به‌صورت واگیره‌ای بر متن دستبافته ایلات و طوایف بافنده منطقه سیرجان بافته شده است. 

 البته نقش خوشه انگوری متفاوت‌تری به صورت زنجیره‌ای در حاشیه دستبافته، بافته شده است، این طرح نشان دهنده تاثیرپذیری بافنده از محیط اطرافش است که با الهام گرفتن از طبیعت خوشه‌های انگور سعی در به تصویر کشیدن طرحی بی‌نظیر برمتن دستبافته خویش دارد. 

این طرح در گذشته در فرشینه اغلب بر زمینه‌های سفید و کرم (اصطلاحاً روشن) در گلیمینه با تکنیک شیریکی‌پیچ (پیچ‌باف) بیشتر به دست بافندگان طایفه‌های اَرشلو اغلب تیره شهسواری و اَنکلو ایل بچاقچی پراکنده در دهستان‌های چهار گنبد، بلورد و طایفه قاسمی ایل رائینی و طایفه شول در دهستان ملک‌آباد و… بافته شده است، طرح مورد اشاره، غیر از سیرجان، در طوایف ایلات افشار بین بافندگان منطقه شهربابک نیز رواج یافته است و امروزه این طرح کمتر در گلیم شیریکی‌پیچ منطقه سیرجان به‌کار می‌رود.

انتهای پیام/