میراث‌آریا: در ایران آب‌انبارها، با توجه به نقش مهمی که در زندگی روزمره مردم داشته‌اند، از موقعیت خاصی در فرهنگ این سرزمین برخوردار بوده‌اند تا جایی که جنبه نیمه تقدس یافته‌اند. حرمت گذاشتن به آب و خودداری از هدر دادن و آلوده ساختن آن از دوران‌های بسیار کهن در فرهنگ مردم سرزمین ما ریشه‌ای عمیق داشته که برای بزرگداشت او نیایشگاه‌های فراوان ساخته‌اند. پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت، تا جایی که جای خود را به مصلی‌های شکوهمند خارج شهرها دادند که مردم برای دعای باران در آن محل جمع می‌شدند.
نقش آب‌انبارها در بافت حاشیه شهرها چنان چشمگیر است که در بسیاری از آبادی‌ها و شهرها و محله‌های مختلف شهرهای بزرگ، آب‌انبارها قلب آبادی و شهر و محله را تشکیل می‌دهند و در بسیاری از محله‌ها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می‌روند تا جایی که دیگر بناهای همگانی محل را زیر نفوذ خود قرار داده‌اند. آب‌انبارها را در شهرها و روستاها به طور معمول از آب قنات‌ها و رودخانه‌ها پر می‌کنند؛ گاه نیز در برخی مناطق کم‌آب مانند جنوب ایران و حاشیه کویر از آب باران نیز استفاده می‌کنند. بیشتر آب‌انبارهای کنار راه‌ها از سیلاب‌های بهاری رودخانه‌های نزدیک پر می‌گردد. برای این کار خاکریز موربی در بستر رودخانه ایجاد کرده، آب را به مجرایی که به آب‌انبار می‌پیوندد، هدایت می‌کنند.
بُرکه
در جنوب ایران آب‌انبار را بُرکه می‌نامند. شهرستان بندرلنگه به برکه‌ها یا آب‌انبارها مشهور است و برکه‌ها از جاذبه‌های گردشگری و مکان‌های دیدنی بندرلنگه محسوب می‌شوند. مصالح به کار رفته در برکه‌های شهرستان بندرلنگه از سنگ، ساروج و آهک است. از تفاوت‌های آب‌انبارهای استان‌های جنوبی کشور این است که علی‌رغم استفاده از بادگیر در خانه‌ها، بادگیری در برکه‌ها مشاهده نمی‌شود در حالی که در آب‌انبارهای مناطق کویری و مرکزی کشور در این بناها بادگیر نیز ساخته شده است.
تعداد دقیق برکه‌های شهرستان بندرلنگه دقیقا مشخص نیست اما اکثر این برکه‌ها همانند برکه حاج ابراهیم از نوع دستی می‌باشند یعنی با سطل، آب برداشته می‌شود و فاقد پاشیر هستند. روی گنبدهای برکه‌های جنوب کشور به خصوص در روستاها و شهر بندرلنگه، گل مخصوصی به رنگ طوسی متمایل به سفید می‌کشند. این گل مقاومت خوبی در مقابل رطوبت هوا و محیط دارد. همچنین به جهت رنگ روشن این گل و انعکاس تابش نور خورشید از سقف گنبد برکه‌ها، از گرم شدن بیش از حد آب داخل مخزن برکه‌ها جلوگیری می‌کند. در گذشته هرچند سال یک‌بار خیری از افراد محل، سفید کردن برکه‌ها را به عهده می‌گرفت.
برکه دریا دولت
برکه‌ای قدیمی در کناره شهر کنگ از توابع بخش مرکزی شهرستان بندرلنگه و از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است با دهانه‌ای به قطر ۲۸ متر و عمق ۱۴ متر. برکه‌ی دریا دولت محل جمع‌آوری آب باران بوده است. به‌دلیل بزرگی برکه، نیمی از آن را سقف پوشانده است و نیمی دیگر سقف ندارد و اصطلاحاً نیم‌سقف است. به خاطر بزرگی غیرقابل تصور این برکه «دریا دولت» نامیده شده است. بعد از آب‌انبار کل در گراش استان فارس و آب‌انبار سردار در محله راه ری شهر قزوین، سومین آب‌انبار بزرگ ایران به‌شمار می‌رود. این اثر مربوط به اواخر دوره قاجار است و در ابتدای جاده‌ی لار- بندرکنگ، مجاور پایانه بار واقع شده و در تاریخ ۱۱ دی ۱۳۸۰ با شماره‌ی ثبت ۴۵۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مجموعه برکه‌های بشاری
مجموعه برکه‌های بشاری در شهر تاریخی بندرلنگه واقع شده است. مصالح به کار رفته در این برکه‌ها مثل همه برکه‌های شهرستان بندرلنگه از سنگ، ملات ساروج (که از آهک، خاکستر، خاک رس و کود حیوانی تشکیل شده) و گچ است. پلان به کار رفته در این برکه‌ها، استوانه‌ی شکل است که پوشش گنبدی در روی آنها قرار دارد. آنچه از شکل و شمایل مجموعه برکه‌های بشاری پیداست از رنگ کردن آنها خبری نیست. در برخی از این برکه‌ها رنگ سفید محو شده است و به صورت لکه در آنها دیده می‌شود.
برکه حاجی ابراهیم
برکه حاجی ابراهیم بندرلنگه با شماره ۱۱۴۷۴ در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. وجه تسمیه آن نیز متاثر از نام بانی این برکه است. قدمت این برکه به دوره‌ی پهلوی دوم می‌رسد. این بنای تاریخی از لحاظ سازه کاملاً سالم مانده است. مالکیت این بنا وقفی است و با مصالح آجر، خشت، سنگ، ملات گل و گچ و ساروج ساخته شده است.
سایر برکه‌ها
برکه بنگله بستکی آب‌انباری تاریخی مربوط به دوره قاجاریه در شهر بندرلنگه است. این اثر در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۸۵ با شماره ثبت ۱۵۳۹۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از دیگر برکه‌های شهرستان بندرلنگه می‌توان پنج برکه، برکه شکری، می ریزی و مش شائو در دوره‌های صفویه و قاجاریه در شهر بندرکنگ و سه برکه خلیفه در شهر بندرلنگه متعلق به دوره قاجاریه ـ پهلوی نام برد که از آثار میراث فرهنگی هستند.
گزارش: ابراهیم اسماعیلی
انتهای پیام/
نظر شما