میراث آریا: عمارت کلاه‌فرنگی قزوین تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه طهماسب است که در دوره قاجاریه توسط محمد باقر سعدالسلطنه فرماندار وقت قزوین بازسازی شد و چهلستون نام گرفت.
این بنای باشکوه تاریخی که توانسته در گذر ۵ قرن برقرار بماند به‌شکل هشت ضلعی و در دو طبقه به مساحت ۵۰۰ مترمربع بنا شده‌است. نقشه‌ی بنا دارای طرحی با محورهای چلیپایی و برون‌گراست، سقف طبقه همکف پوشیده از مقرنس با طرح‌های بدیع و سقف طبقه فوقانی آن خنچه‌پوش است.
عمارت کلاه فرنگی در دوره پهلوی با تغییر کاربری به‌عنوان فرمانداری مورد استفاده قرار گرفت و در دوره پهلوی دوم به موزه اشیای تاریخی تغییر کاربری داد. در سال ۱۳۸۳ هم‌زمان با کنگره بین‌المللی میرعماد سیفی قزوینی این مکان به موزه خوشنویسی اختصاص داده شد و در حال حاضر به‌عنوان تنها موزه خوشنویسی در قزوین، پایتخت خوشنویسی ایران در همه ایام سال میزبان بازدیدکنندگان و گردشگران است.
بخش‌های مختلف کاخ چهلستون قزوین
ورودی‌های عمارت:
یکی از بخش‌های زیبای عمارت چهلستون، چندین ورودی آجری آن است که هرکدام به کاشی‌های سرامیکی، با نقش گل و بته و تصاویر سنتی ایرانی مزین شده‌اند. در گذشته آب قنات اقبال از قسمت شمالی باغ صفوی وارد این کوشک و از سمت جنوبی از حوضی که در پشت این کاخ قرار دارد خارج می‌شد و به وسیله جوی‌های آبی که در باغ مشجر صفوی قرار داشت تمام باغ را سیراب می‌کرد.
طبقه اول عمارت و نقاشی‌های دیواری چشم‌نواز
کاخ چهلستون قزوین صرفا به لحاظ معماری و تاریخچه‌اش شناخته نمی‌شود و نقاشی‌های طبقه اول آن شهرت جهانی دارد. شاه طهماسب صفوی، پادشاهی هنردوست بود و این موضوع را می‌توان به‌خوبی در ساخت و جزییات عمارت کلاه‌فرنگی مشاهده کرد. نقاشی‌های دیواری طبقه اول، شکلی عالی از هنر نگارگری مکتب قزوین را به تصویر می‌کشند.
روی دیوارهای این بنا سه لایه نقاشی وجود دارد که لایه اول و دوم مربوط به دوره صفوی و لایه سوم مربوط به دوره قاجار است. در دوره صفوی در نقاشی‌ها از آب رنگ استفاده می‌کردند و رنگ‌ها ملایم‌تر بود؛ اما در دوره قاجار به‌سراغ رنگ‌های گیاهی رفتند و رنگ‌ها کمی تندتر شد. این تصاویر متاثر از تغییر و تحولات سیاسی معاصر خود بودند، به‌نحوی که حتی اثری از ظهور نادرشاه افشار و مکتب افشاریه در آن‌ها دیده می‌شود. تعداد نقاشی‌ها مشخص نیست؛ هرچند گفته می‌شود که آن‌ها روی دیواری از آب طلا کشیده شده بودند.
نقاشی‌های دوره صفوی در طبقه اول، مینیاتور بودند و شامل خطوط نرمی از پیچ‌وخم انحنای بدن مردان و زنان می‌شدند. هنرمندان در این دوره در ترسیم مناظر عاشقانه بسیار چیره‌دست بودند.
طبقه اول عمارت که مربوط به دوره صفویه بوده، دارای سالن وسیعی است که در چهار طرف آن چهار اتاق با طراحی متفاوت از یکدیگر قرار گرفته‌اند. چهار ایوان در این بنا به چشم می‌خورد که در گذشته باز بودند و جریان هوا از آن‌ها عبور می‌کرد که به خنکی مطبوع فضای داخلی می‌انجامید، اما امروزه برای حفاظت از بنا و تزئینات آن با پنجره بسته شده‌اند. ضمن اینکه شیب در ورودی موجب می‌شد که هوا از بیرون به مرکز سازه هدایت شود و عمل تهویه را به‌خوبی انجام دهد.
در مرکز، شمال و جنوب طبقه نخست حوض‌هایی وجود داشت که به‌واسطه جریان آب آن‌ها، بر خنکای هوای داخل بنا اضافه می‌شد و صدای آن آرامش را برای ساکنان عمارت به ارمغان می‌آورد. درحال حاضر، فقط حوض مرکزی و جنوبی باقی مانده و مرمت شده‌اند. جریان آب نیز برای جلوگیری از رطوبت قطع شده است.
رواقی با ستون‌های آجری و قوس‌های نیم‌دایره گرداگرد این طبقه را در بر گرفته‌اند. سقف طبقه اول مقرنس‌های زیبایی دارد که هنر والای سازندگان آن را نشان می‌دهد. کف عمارت در گذشته پوششی از آجر داشت که اکنون با سفال پوشانده است.
طبقه دوم عمارت و رقص نور و رنگ
دسترسی طبقه پایین و بالا در گذشته از طریق راه‌پله شرقی انجام می‌شد که امروزه مسدود شده و عبور و مرور از راه‌پله شمالی انجام می‌شود. این راه‌پله نیز در گذشته آجرفرش بود؛ ولی امروزه با سنگ مرمر مرمت شده‌است.
با گذر از پله‌ها وارد یکی از اتاق‌های گوشواره‌های کاخ می‌شویم. از این اتاق به سالنی بزرگ و نورگیرمی رسیم که در چهار طرف این سالن، چهار اتاق گوشواره به‌چشم می‌خورد که تنها یکی از آن‌ها راه ارتباطی سالن پایین به سالن بالا است. اتاق‌های گوشواره متعلق به معماری دوره قاجاریه هستند و در پلان اولیه بنا وجود نداشتند.
طبقه دوم در دوره قاجار تغییرات بسیاری داشته است. ارسی‌های آن از چهار جهت نور و رنگ را به فضای داخلی عمارت می‌آورند. شیشه‌های این ارسی‌ها بازگوکننده چهارفصل بهار (سبز)، قرمز (تابستان)، زرد (پاییز) و آبی (زمستان) هستند. آیات و کلمات قرآنی بر زیبایی ارسی‌ها افزوده‌اند. در گذشته نقاشی‌هایی نیز زینت‌بخش این بخش از عمارت بودند.
در نمای بیرونی طبقه دوم و در اطراف تالار بزرگ آن، غلام‌گردشی (راهروی اطراف تالار) ساخته‌اند که در دوره قاجار به‌وسیله ستون‌های چوبی ظریف و صافی تزیین شده‌اند.
تزئینات منحصربه‌فرد کاخ چهلستون
از دیگر نقش‌های موجود در دیوارنگاره‌ها می‌توان به نقش پرندگانی همچون سینه سرخ، گنجشک، مرغابی، قرقاول و... اشاره کرد. طرح کلی پرندگان و دقّتی که برای رسم آن‌ها به‌کار گرفته شده، با آثار نامدارانی چون رضای عباسی، شفیع عباسی و دیگر هنرمندان این دوره قابل مقایسه است.
در تابلوی جبهه شمالی کوشک، نقشی از یک جشن وجود دارد و شامل منظره‌ای از باغ با درختان پرگل و جویبار می‌شود. تابلوی ایوان شرقی، از نظر درخشندگی و استفاده از رنگ جزو بهترین آثار کاخ به‌شمار می‌رود. در این اثر از رنگ‌های طلایی، آبی، مغز پسته‌ای، فرم متنوع لباس‌ها و حالت‌های مختلف بدن با نرمشی خاص استفاده شده است.
عبدی‌بیگ شیرازی، شاعر و مورخ معاصر شاه‌طهماسب،در اشعار خود عمارت کلاه‌فرنگی را به‌خوبی ترسیم می‌کند؛ اما از معماران آن نامی نبرده است. او نقاشی‌های کاخ چهلستون را هنر دست میرزاعلی نقاش، مظفرعلی نقاش، علی‌اصغر نقاش، عبدالجواد استرآبادی و رضا عباسی می‌داند.
از دیگر تزئینات شاخص عمارت کلاه‌فرنگی در دوران اوج می‌توان به درهای خاتم‌کاری کاشی‌کاری‌های منحصربه‌فرد و طلاکاری‌ها اشاره کرد که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کردند. نقوش تزیینی و گردش‌های اسلیمی و خطایی که به‌شکل لایه‌چینی و با استفاده از ترکیب لاجورد و طلا به‌وجود آمده بودند، زیبایی مضاعفی به بنا می‌بخشیدند.
این بنای زیبا و منحصربه‌فرد تاریخی در بهمن‌ماه سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار تاریخی کشورمان به‌ثبت رسیده‌است. کاخ چهلستون قزوین از سال ۱۳۸۳ هم‌زمان با کنگره بین‌المللی میرعماد به میزبانی قزوین به‌عنوان تنها موزه خوشنویسی در پایتخت خوشنویسی ایران فعالیت دارد و آثار خوشنویسان به نام قزوینی و ایران در آن به نمایش گذاشته شده و بازدید از این کاخ‌موزه فرصتی استثنایی برای گردشگران علاقه‌مند به آثار ارزشمند تاریخی و هنر خوشنویسی را فراهم کرده است.
کاخ موزه چهلستون قزوین در خیابان سبزه‌میدان و بخشی از بافت تاریخی این شهر واقع شده که در تمامی ایام سال (در نیمه اول سال از ۹ تا ۱۸ و در نیمه دوم سال از ۹ الی ۱۷ ) میزبان بازدیدکنندگان است. هزینه بلیت ورودی برای بازدید از کاخ موزه معادل ۳۰ هززار تومان است.
همچنین بازدید معلولان، سالمندان و افراد دارای مشکلات حرکتی از کاخ چهلستون تنها در طبقه اول عمارت امکان‌پذیر است.
انتهای پیام/
نظر شما