رائد ناصری‌فر معاون میراث فرهنگی ایلام در یادداشتی نوشت: خوالین یا نمک‌لان نام معادنی است از نمک در یاستان ایلام تپه‌های دور گرمسیر به برکت این سفره‌های نمکین با قدوم بهارآور مردمان این دیار آشناست و هر ساله با آمدن بهار آدم ‌هم و دام‌ها نمک‌گیر این خوان خوالین هستند.

برداشت نمک از این معادن بدلیل سختی‌های فراوان همواره به شکل گروهی انجام می‌شود به همین دلیل در هر سفر جمعیتی از عشایر و دامداران را با همدیگر همراه می‌کند.

امید، همدلی و حفظ و یک‌رنگی همسفران این راه دشوار و آسان و این راه را ناهموار را هموار می‌کند، تهیه نمک به شکل سنتی آن از سخت‌ترین کارهای عشایر منطقه است، اما ضرورت این چاشنی ارزشمند در زندگی تحمل سختی‌ها را توجیه می‌کند و نیاز مبرم عشایر و دام‌ها به نمک ساعت‌ها راهپیمایی برای رسیدن به معدن نمک را بر آنها هموار می‌کند.

راهنمای رسیدن گروه به معادن نمک قندیل‌های بلورین نمک است که به صورت آویزان بر روی معادن نمک است. افراد گروه پس از سپری کردن راه طولانی با سنگ و کلنگ و تیشه و با ضربه‌های محکم صخره نمک را تسلیم توان و شجاعت خود می‌کنند و قطعات نمک از دل کوه کنده شده و در پایه کوه می‌افتند، این نمک به دلیل استخراج از دل معدن با ناخالصی‌هایی همراه است که باید قبل از مصرف و بار کردن آن ناخالصی‌ها جدا شود، حمل و انتقال نمک در مقدار زیاد بدون کمک گرفتن از حیوان غیرممکن است و وجود حیوان این بارگران را آسان می‌کند. اولین نمک استخراج شده در این سفر کام همسفران را شورانگیز می‌کند وغذایی محلی را با آن می‌پزند که بسیار دلچسب است.

برای رسیدن به نمک مصرفی دلخواه قطعات نمک را به روش‌های مختلف خورد می‌کنند و با چوب و تیشه نمک را بر روی گونی و حصیر و امثال آن ریخته و با هاون آن را می‌کوبند و نمک خورد شده را سپس از غربال عبور داده و نمک یک‌دست و اعلاء برای مصارف روزانه به‌دست می‌آید، از جمله دام‌های عشایر از این خوان خوالین مصرف کرده و اشتهایشان زیاد می‌شود و همچنین در تهیه غذا، دوغ، پنیر و ... کاربرد دارد.

نمک علاوه بر مصارف خوراکی در استان ایلام دارای ارزش و صورت خاصی است، با توجه به برکت‌زایی، زدودن دفع شورچشمی و باطل کننده سحر و جادو و نیروهاست، گره‌گشایی مشکلات از قدیم با مردم همراه بوده است، در هنگام عروسی نمک و نان را در پارچه‌ای پوشیده و بر کمر عروس می‌بندند اعتقاد دارند قدم عروس را برای خانواده داماد خیر کند و بلا را نیز از عروس دور می‌کند، علاوه بر این نمک‌گیر کردن و نمک‌گیر شدن توام با برابری است و سوگند به نان و نمک آنقدر ارزشمند است که اگر کسی نان و نمک دست کسی را خورده باشد هیچ‌گاه در حق او نامردی و خیانت نمی‌کند.

شرکت در این مراسم، جدای از منافع اقتصادی آن، مانند هر کار دسته جمعی دیگر، فی‌نفسه خوشایند است و پذیرش در آن بریا اعضا، اعتماد به نفس و امنیت روانی و اجتماعی به دنبال دارد، این عمل، نه تنها نیاز به موافقت و پذیرفته شدن توسط همگان را برآورده می‌سازد، بلکه در تحکیم پیوندهای دستی بین خانواده‌های هم‌گروه مفید و موثر است.

همچنین در این کار دسته جمعی برای جلوگیری از خستگی راه، مبادله دانش و فن‌آوری‌ها در این گردهمایی‌ها صورت می‌شود و اخبار محلی، تجربیات و فنون سنتی توسط پیرترها و ریش‌سفیدان به طور خود به خودی و غیررسمی، آموزش داده می‌شود.

در مجموع شرکت در این کار گروهی، زنگ تفریح و مجال شروع برای گفتگو و مبادله تنش‌ها و درد و دل کردن است. از جمله کارکردهای اقتصادی برداشت نمک، تهیه نمک مصرفی عشایر و دام‌ها بدون نیاز به پول و سرمایه است و نمک به صورت رایگان در اختیار آنها قرار می‌شود و حتی می‌توانند آن را در بازار فروش نیز به فروش برسانند و منبع مالی نیز برای آنها باشد.

برداشت نمک و باورهای مربوط به آن (خوالین) یکی از مراسم‌های پرزحمت و پرمشقت و در عین حال زیبا و پر مفهومی است که در سال ۱۳۹۸ به شماره ۱۹۸۴ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/