نوروز رجبی، باستان‌شناس و استاد دانشگاه در یادداشتی نوشت: نگاره‌کند کورنگون کهن‌ترین نگاره‌کند عیلامی و از بُعد گاهنگاری، دومین نگاره‌کند تاریخ ایران است که در غرب استان فارس، بر کناره رودخانه فهلیان و بر سر راهی تاریخی جای دارد: راه شاهی که در هزاره سوم و دوم پیش از میلاد انشان را به شوش و سپس در دورۀ هخامنشی، تخت‌جمشید را به شوش متصل می‌کرد.
شگفت آنکه این راه تا به امروز که همچنان دشت‌ها و دره‌های بلند فارس را به جلگه پست و هموار خوزستان می‌رساند، بر همان مسیر باستانی می‌گذرد. چنین نسبت و پیوستگی از گذشته به امروز را می‌توان حتی در دیگر سنت‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی مناطق مختلف ایران دنبال کرد. میان گذشته، امروز و آینده این سرزمین و مردمانش نسبتی معنادار وجود دارد. چنین خصیصه‌هایی از ما مردمان ایران، ملت ساخته است.
در سه دهۀ گذشته، شرایط حفاظتی نگاره‌کند کورنگون بقدری بد بود که متخصصان و دوستداران میراث فرهنگی، هر روز و ماه بیم و ترس آن را داشتند که بزودی این نقش بی‌بدیل تاریخ و فرهنگ ایران فرو ریزد و تخریب شود. تقاضاها و اعتراض‌های پیاپی آنان نیز هرگز از سوی مدیران و مسئولان جدی گرفته نشد. دریغا که در خوابی سنگین فرورفته بودند و گوش‌شان به تخریب آثار ملی و تمدنی‌شان بدهکار نبود. در اقدامی ماندگار و نجات‌بخش، برنامۀ استحکام‌بخشی، پایدارسازی، حفاظت و مرمت این نگاره در قالب یک طرح جامع پژوهشی در تابستان ۱۴۰۳ آغاز شد.
بخش‌های پایین صخره و نگاره از سوی متخصصان و مرمتگران، استحکام‌بخشی و پایدارسازی شد و آن نگرانی اصلی برای فروریختن نقش برطرف شده است و به امید تبدیل شد. لازم است ادامه اقدامات حفاظتی، مرمتی و مطالعات فرهنگی و تاریخی برای شناخت، حفاظت و معرفی اثر در سال‌های آینده دنبال شود و در آخر، بستر لازم برای اینکه جامعۀ محلی از این داشته فرهنگی منتفع شود تدارک دیده شود. «اقتصاد فرهنگ» نیاز نگاره کند کورانگون و مآثر تاریخی ایران است. چنانچه جامعۀ محلی بتواند از میراث سرزمینی خود انتفاعی به دست آورد، بی‌گمان در حفاظت و معرفی بهتر و شایستۀ آن نیز خواهد کوشید. کورانگون برای تجلی چنین خواسته‌ای پیش‌روی ماست. لازم آن را دریابیم و جدی بگیریم.
شایسته است از مدیر کل و معاونت میراث فرهنگی استان فارس برای چنین اقداماتی در یک سال گذشته قدردانی کرد و دست آنان را برای چنین خدمت بزرگی به میراث فرهنگی و تمدنی ایران به گرمی فشرد. خبرهای خوب از توجه و پرداختن به آثار فرهنگی و تاریخی استان فارس به نگاره‌کند کورانگون محدود نمی‌شود. گویا دیگر نگاره‌کندهای این استان اعم از نگاره کندهای سراب بهرام، تنگ چوگان، تنگاب فیروزآباد، داراب، تنگ براق و دیگر نگاره‌کندها نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند و تلاش برای اقدامات حفاظتی و مرمتی آنها (اعم از پاکسازی، استحکام‌بخشی، حفاظت و مرمت و سایر پژوهش‌های فرهنگی و تاریخی) آغاز شده است. چنین اقدامات پایه‌ای و بنیادی، مایه سرفرازی و مایه مباهات است. آنچنان که اعتراض به ترک فعل و نقد تخریب و بی‌توجهی به آثار تاریخی یک وظیفۀ اجتماعی و شهروندی است، حمایت و قدرشناسی از اقدامات سازنده و موثر نیز وظیفۀ اجتماعی و شهروندی است.
نگاره‌کند کورنگون دارای دو قاب از دو بُعد زمانی است: قاب اصلی به آغاز هزاره دوم پ.م و قاب فرعی به آغاز هزارۀ اول پ.م تعلق دارد. اینکه چرا و چگونه چنین آیینی در درازنای زمان توانسته است بیش از دو هزار سال پویا و تداوم داشته باشد، امری است که باید آن در بافت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی عیلامیان جُست و آن را دریافت.
قاب اصلی، در این صحنه برای نخستین‌بار در تاریخ ایران، شاهد نمایش خدایان و برگزاری آیین مقدس آب در یک نیایشگاه بر فراز بلندی و مشرف بر رود فهلیان هستیم. هومبان، خدای آسمان و بزرگترین خدایان عیلامی، بر تختی از مار چنبرزده نشسته است، در حالیکه سر ماری که نماد باروری و زایندگی است را در دست چپ دارد و در دست راست ظرفی از آب حیات بخش را. آب از دست هومبان فوران کرده و به دست نیایشگرانی در پیش‌روی و پشت‌سر او می‌رسد. پشت سر هومبان، بانو کریریشا، ایزدبانوی بزرگ عیلامی که الهۀ آب‌ها و خدای مناطق ساحلی است دیده می‌شود. کریریشا خانه‌اش در بوشهر (محوطۀ تُل‌پی‌تُل) است که شاهان بزرگ عیلامی همچون هومبان نومن، کوتیرناهونته، شوتروک ناهونته، شیلهاک اینشوشیناک و دیگران آن را بازسازی یا مرمت کرده‌اند.
این ایزد و ایزدبانو، تاج شاخدار که نمادی از الوهیت آنان است، بر سر دارند و نیایشگرانی در پیش‌روی و پشت‌سر آنان ایستاده‌اند تا آیین مقدس آب را با احترام برگزار کنند.
قاب فرعی، گروهی از زوّار و مومنان عیلامی که احتمالاً از راه‌های دور و نزدیک از سر اخلاص و ایمان گردهم آمده‌اند و تصاویر آنان را در سه ردیف، بر بدنۀ صخره می‌توان دید، نشان داده شده‌اند. این مومنان با دستانی که در برابر سینه بالا آورده‌اند با نمایش سکوت و ادب، در برابر ایزدان و ایزدبانوان مراسم شکوهمندی نیایش آب را احتمالاً در آغاز پاییز برگزار می‌کنند. مکاشفه‌ای چنین مومنانه، خاص مردمان شرق است. شرقی که در آن عرفان زاده شد، ادیان آسمانی سر بر آوردند و گاهوارۀ تمدن است.
برخلاف جشن‌ها عیلامی، در این صحنۀ تاریخی نه از قربانی‌کردن حیوانات نشانی است و نه نواختن موسیقی. نگاره‌کند کورنگون تنها نگارۀ عیلامی است که می‌توان در آن یک سنت و آیین دینی عیلامی را با موضوع نیایش آب در درازنای هزاره‌ها مورد پژوهش و تحقیق قرار داد.
انتهای پیام/
نظر شما