میراث آریا:  صدای پای قدم های بهار بیش از گذشته به گوش می‌رسد، این روزها همه در تکاپوی استقبال از نوروز این آیین کهن ایران زمین هستند و در یک کلام استان زنجان آماده پذیرایی از مسافران و گردشگران نوروزی می شود.

نوروز فرصت مناسبی برای گشت و گذار و سفر محسوب می شود و اقشار مختلف مردم با فرا رسیدن تعطیلات نوروزی برای سفر به شهرهای زیارتی، ‌گردشگری و تفریحی آماده می شوند.

استان زنجان در منطقه شمال غرب کشور واقع شده است و دارای ظرفیت های بی بدیل و منحصر به فرد در بخش های مختلف به خصوص در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

طبق آمارها بیش از ۲ هزار اثر تاریخی و طبیعی در استان شناسایی شده که از این تعداد ۹۲۵ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

«گنبد سلطانیه» میراث جهانی و تجلی هنر معماری دوره ایلخانی

گنبد سلطانیه یادگار دوره ایلخانیان در ایران و یکی از آثار ثبت شده کشور در فهرست میراث جهانی محسوب می شود، این گنبد به دست سلطان محمد خدابنده در قرن هشتم احداث شده است که هم اکنون بزرگترین گنبد آجری جهان به شمار می آید.

در ۴۰ کیلومتری شهر زنجان می توان اثر بی همتا، کم نظیر که همچون نگین انگشتری خود نمایی می کند را مشاهده کرد که در اولین نگاه نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.

این اثر منحصر بفرد گنبد سلطانیه نام دارد که یکی از مهمترین و عظیم ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران است که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا صوفیه استانبول سومین بنای بزرگ تاریخی و از حیث فناوری ساخت گنبد، بزرگترین گنبد آجری در جهان به شمار می رود.

این بنای عظیم از شاهکارهای هنری دوره ایلخانی و در واقع تجلی گاه هنر معماری این دوره است، گنبد سلطانیه علاوه بر شکوه و عظمت معماری که در نوع خود بی نظیر است، دانشنامه ای از نقش و طرح در تزیینات معماری آن روز، که بیانگر برهه ای از تاریخ معماری و هنر ایران است.

بنای گنبد در دوران حکومت خدابنده از ۷۰۴ تا ۷۱۳ ه. ق. احداث شده و تنها بنایی است که از مجموعه ارگ سلطانیه باقی مانده، بانی و سازنده آن را رشیدالدین فضل الله و تاج الدین علیشاه ذکر کرده اند، در داخل شهر نیز به دستور اولجایتو بنای مقبره بزرگی برای او در نظر گرفته شده بود. الگوی ساخت بنای سلطانیه مقبره سلطان سنجر در مرو است که اولجایتو در زمان ولیعهدی وقتی حاکم مرو بود بارها آنجا را دیده بود.

به نقل ازمرحوم کریم پیرنیا در کتاب جغرافیای تاریخی سلطانیه آمده است که شیوه ساختمانی گنبد سلطانیه به پیروی از مدرسه ضیائیه ۶۲۳ ه. ق. که مقارن ظهور چنگیز ساخته شده و نیز گنبد جبلیه یا هارونیه طوس که سرمشق سایر گنبدهای دوره ایلخانی، ساخته شده است.

گنبد سلطانیه در سمت جنوب غربی ارگ سلطانیه برپا شده است و در داخل ارگ هر یک از رجال معروف دارای عمارتی بودند و علاوه بر آن در ساختن بناهای عمومی و قصرها با یکدیگر رقابت داشتند. در اطراف بنای سلطانیه بناهای الحاقی وجود داشته که ویران شده است.

از طرفی زمین طبیعی سلطانیه فشرده و یکپارچه متشکل از مواد آهکی و خاک رس و خرده سنگهای کوچک حداکثر ۳۵ سانتی متر است. این ویژگی سبب شده تا زیر پای گنبد محکم و سفت شود، از علل پایداری در مقابل عوامل تخریبی مختلف همین یکپارچگی زمین است.

غار کتله خور، جلوه شگفتی در دل زمین

کتله خور نام غاری باشکوه و زیبا در دل کوه های منطقه خدابنده است، این غار آبی-خشکی که در دوران سوم زمین شناسی به وجود آمده و تقریبا حدود ۳۰ میلیون سال قدمت دارد، این جاذبه منحصر بفرد با قندیل های بی‌نظیر و تماشایی چشم هر بیننده ای را خیره می‌کند.

کتله خور از طولانی ترین غار خشکی و آهکی کشف شده در دنیا است که کیفیت بلورها و قندیل‌ها، زیبایی و تعدد طبقاتش، آن را به یک نمونه منحصر به فرد تبدیل کرده است.

تاکنون حدود ۳۰ کیلومتر از این غار آهکی شناسایی و نقشه برداری ۲۲ کیلومتر از این محدوده انجام شده، ولی در زمان حاضر فقط یک مسیر یک هزار و ۲۵۰ متری، آن هم در طبقه اول غار برای بازدید گردشگران مهیا است.

تاکنون پنج طبقه از کتله خور شناسایی شده ولی عملیات اکتشاف در پهنه این غار هنوز به پایان نرسیده است و همچنان ادامه دارد.

بر اساس یافته های به دست آمده؛ قدمت غار کتله خور به ۲۷ تا ۳۰ میلیون سال پیش (دوره سوم زمین شناسی) می رسد، در عملیات اکتشافی اخیر، اسکلت حیواناتی از گونه سگ سانان در طبقات دوم و سوم غار کشف شد که شباهتی به انواع حیوانات موجود ندارند.

ساختمان غار کتله خور در زیر رشته کوهی به همین نام قرار گرفته است. در بعضی ازمناطق غربی ایران به کوه‌های کم ارتفاع 'کتله می‌گویند و به احتمال وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد که غار در این کوه ها قرارگرفته‌است.
غار کتله خور دارای تونل های فرعی و استلاکتیت ها(قندیل های آویزان) و استلاکمیت ها(رسوبات مخروطی کف غار) و ستون های متعدد در گذرگاه های اصلی است.

دمای هوای داخل غار همانند بسیاری از غارهای دیگر در تمام فصول ثابت و بین ۷ تا ۱۴ درجه سانتی گراد است.

قندیل های مخروطی آویزان از سقف ها در اثر داشتن ناخالصی ها، رنگ های متنوع به خود گرفته اند و آنها که ترکیبات به همراه نداشته و یا کمتر دارند به صورت بلورهای شیشه ای بسیار شفاف مشاهده می شوند.

ورودی غار یک دهلیز چهار هزار متری با سقفی کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی است.

پس از دهلیز فرعی یک دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالایی‌هایی به ارتفاع ۲ متر و گودال های خشک قرار دارد که با ۲ شاخه ۵۰ متری ادامه پیدا می‌کند و پس از عبور از یک سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چکنده و چکیده و ستون های آهکی می‌رسد.

علاوه بر انبوه قندیل ها، تجمع‌های مختلف آهکی در قسمت های مختلف غار سبب پدید آمدن اشکال مختلفی شده است که براساس شباهت های ایجاد شده، بخش های مختلف غار در طول مسیر بازدید به نام هایی همچون میدان پنج شیر، میدان بیستون، میدان چهل‌ستون، تالار عروس، میدان شمع، نخل سوخته و میدان مریم مقدس نام گذاری شده است.

غار کتله خور در ۱۵۵ کیلومتری جنوب زنجان، ۸۰ کیلومتری جنوب شهرستان خدابنده و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان، در نزدیکی شهر گرماب واقع شده است.

مسیر متداول برای بازدید از این جاذبه طبیعی، جاده زنجان به خدابنده (قیدار) در امتداد زرین آباد به گرماب است.

معبد «داش کسن» زنجان هنر بی نظیر ایرانی و چینی

معبد «داش کسن» از جمله اثر تاریخی ارزشمند با قدمت ۷۰۰ ساله سلطانیه (استان زنجان) بشمار می رود که تلفیقی از هنر ایرانی و چینی را در دیدگان هر رهگذری به نمایش می گذارد.

این مجموعه بی نظیر در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی سلطانیه در نزدیکی روستای ویر قرار گرفته است، این اثر تاریخی در محوطه ای به شکل مستطیلی ناقص به طول ۴۰۰ متر و عرض ۵۰ تا ۳۰۰ متر دیده می شود.

در درون این مجموعه، سه غار به نسبت عمیق در دل کوه کنده شده که کنده کاری های زیبایی دارند، از نقش های این کنده کاری ها می توان به ۲ تصویر اژدها که در مقابل یکدیگر به شکل قرینه حک شده اند و طول هریک ۳.۵ متر است، اشاره کرد.

سیطره فعالیت سنگ تراشی در معبد صخره ای داش کسن در کل بر اساس یک خط تقارن طولی یافته و آنچه بر اساس کار هویدا شده نشان می دهد که هیچگونه کاستی یا اضافه ای هر نیمه بنا نسبت به نیمه دیگر ندارد و حاصل این عمل صراحت بر یک نقشه یا طرح از پیش تدوین شده و نظارت دقیق بر آن در طول مدت اجرای طرح است.

بخش عمده آثار فرهنگی باقیمانده از ادوار مختلف نشان از آموزه های دینی و باورهای مذهبی حکایت دارد که در طول عمر تاریخی یک قوم پدید می آید و به لحاظ ویژگی های خود فرهنگ آن قوم یا جامعه را از دیگر فرهنگ ها متمایز می سازد.

از اینگونه آثار می توان نقش اژدهای معبد صخره ای داش کسن را نام برد که اثر بنیادی در آموزه های دینی جامعه قرن هفتم هجری قمری ایران نداشته و فقط رنگ و یادی از باورهای ایلخانان مسلمان ناشده ایران را به نمایش می گذارد، زیرا از مسلمان شدن غازان خان کمتر می توان نقش و نگارهای ایرانی و یا ایرانی نشده را در کارهای هنری دید.

مردان نمکی زنجان حکایت اسرار آمیز چند هزار ساله

موزه باستان شناسی زنجان واقع در عمارت تاریخی ذوالفقاری این شهر، مومیایی‌های کشف شده از یک معدن نمک تاریخی را در خود جای داده است؛ مومیایی‌هایی موسوم به مردان نمکی که قدمت برخی از آن به بیش از ۲ هزار سال می‌رسد.

تاکنون ۶ مرد نمکی از همین معدن کشف شده است که کاوشگران حدس می زنند همه آنان در معدن نمک مشغول معدنکاری بوده اند که بر اثر ریزش، زیر آوار نمک مانده و در همان جا مدفون شده اند.

مدفون شدن در نمک باعث شده است که موارد قابل توجهی از پیکر، لباس و لوازم مومیایی ها حفظ شود به طوری که به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، تا کنون هیچ اثری از لباس مردم عادی دوران هخامنشی در اختیار نبود تا آنکه با کشف یک مومیایی مدفون شده در معدن نمک چهرآباد آثار ارزشمندی در این زمینه به دست آمد که قدمت آنها به ۲ هزار و ۳۵۰ سال می رسد.

موزه باستان شناسی زنجان واقع در عمارت تاریخی ذوالفقاری این شهر، علاوه بر مومیایی های مردان نمکی، دارای سه بخش پیش از تاریخ، تاریخی و بخش اسلامی است که در هر یک از آنها اشیای مربوط به هر دوره به نمایش گذاشته شده است.

در بخش پیش از تاریخ، اشیای دوره پیش از تاریخ کشف شده در استان زنجان از محوطه های تپه نور سلطانیه مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد و تپه خالصه خرمدره مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد و سها چای تپه مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد نگهداری می شود. این اشیا شامل انواع کاسه های سفالین ساده و منقوش، انواع ابزار سنگی بنام میکرولیت و ابزار استخوانی و پیکرک های حیوانی است.

بخش تاریخی دارای انواع ظروف سفالین عصر آهن کشف شده در استان زنجان شامل انواع سفالهای خاکستری و نخودی، ظروف سفالین لعابدار دوره اشکانی، انواع خمره های ذخیره آرد، انواع ابزار جنگی از جنس مفرغ شامل سرگرز و پیکان، سرپیکان و شمشیر های ساده و منقوش است.

در بخش تاریخ اسلام نیز انواع اشیای دوره اسلامی شامل پی سوزهای ساده و لعابدار دوره ایلخانی، ظروف مسی قلمزنی، کاشی های ستاره ای و زرین فام کشف شده از گنبد سلطانیه، سکه های دوره های مختلف تاریخی از دوره تاریخی تاپایان دوره اسلامی نگهداری می شود.

موزه مردم شناسی رختشویخانه اثری منحصر به فرد در بافت تاریخی زنجان

رختشویخانه که به عنوان موزه مردم شناسی استان زنجان نیز مورد استفاده قرار گرفته؛ در نوع خود بنایی منحصر بفرد و همواره مورد بازدید گردشگران و مسافران بوده است.

مجموعه ی تاریخی رختشویخانه حدود یک صد سال پیش در زمان مسئولیت مرحوم علی اکبر توفیقی، رئیس بلدیه شهر (شهردار وقت) زنجان ساخته شدو چنانچه از نام آن پیداست، کاربری آن برای شستشوی لباس و ظروف تعریف شده بود.

در این بنا محل شستشوی رخت ها به چهار قسمت تقسیم شده است. ابتدای شستشو حوضچه مخصوص لباس ‌های بسیار آلوده در نظر گرفته شده بود و مجرای آبی که از حد فاصل حوضچه دوم و سوم عبور می کرد، مخصوص لباس ‌های نسبتا تمیز و محل آب ‌کشی بود؛ حوضچه‌ چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه بوده و حوضچه‌ آخر (اولین حوض از حرکت آب)، محل آب تمیز و تامین آب آشامیدنی بوده است.

بنا بر اعلام متولیان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، بنای رختشویخانه زنجان تنها بنا در جهان با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان است و در هیچ جای دنیا، بنایی با کاربری رختشویی متناسب با شرایط اقلیمی و جغرافیایی که منحصر به گروه خاصی باشد، به غیر از بنای رختشویخانه زنجان احداث نشده است.

چنین مجموعه ای با عملکرد یاد شده در هیچ جای ایران مشاهده نمی شود اما سبک معماری، ابعاد و تناسب رعایت شده در قوس ها و تویزه های آن با بناهای عام المنفعه هم دوره شهر زنجان قابل مقایسه است.

بازار زنجان، طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران

بازار زنجان، طولانی‌ترین بازار ایران و یکی از آثار منحصر به فرد استان است که در دوره قاجاریه ساخته شده و با گذشت سال‌ها همچنان صلابت و سرزندگی خود را حفظ کرده است.

مجموعه تاریخی بازار زنجان در قلب بافت قدیمی شهر قرار دارد که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق یا دروازه جنوبی شهر بود.

این بازار طولانی‌ترین بازار ایران محسوب می شود که در غرب و شرق شهر گسترش یافته و به بازار پایین و بالا تقسیم و نامگذاری شده است.

طبق اسناد و متون تاریخی ساخت آن در سال ۱۲۰۵ هجری قمری در دوران حکومت آقامحمد خان قاجار آغاز شد و به سال ۱۲۱۳ هجری قمری مقارن با حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان پذیرفت و در دوره های بعد نیز بر بنای بازار افزوده و چندین سرا، مسجد و گرمابه در آن احداث شد.

گستردگی جغرافیایی بازار، تنوع راسته ها، سراها و کاروانسراهای درون شهری که هرکدام به نامی و به فعالیتی اختصاص یافته و وجود مساجد فراوان، گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی و هنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده؛ به ویژه در کاربرد تکنیک های معماری، سبک ها و شیوه های تزئینی دوران قاجار که در راسته ها، حجره ها، چهار سوق ها، مساجد، سراها و کاروانسراهای درون شهری و گرمابه ها به زیباترین شکل و شیوه اجرا شده است.

اوج این سبک های معماری و شیوه ها و نوآوریهای تزئینی در اجزا و ارکان مساجد خاصه مسجد جامع به ظهور رسیده و این مجموعه را در طول تاریخ به یکی از یادمانهای ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار تبدیل کرده است.

کوه‌های رنگی ماهنشان؛ جاذبه بکر استان زنجان

یکی از خارق العاده ترین جاذبه های طبیعی استان زنجان کوه های رنگی ماهنشان است، این کوه ها که از جاذبه های طبیعی و منحصر به فرد دنیا به شمار می رود، به آلا داغ لار معروف است.

نام آلاداغ از ترکیب آلا به معنی رنگارنگ و داغ به معنای کوه در زبان ترکی شکل گرفته است، این کوه‌های رنگین کمانی که حدود ۷۰ کیلومتر مربع وسعت دارد، بر اثر رسوب مواد معدنی از جمله آهن و مس و همچنین تغییرات آب و هوایی و فرسایش زمین در حدود ۱۵ میلیون سال قبل پدید آمده است.

ترکیب و چینش رنگ‌هایی چون قرمز، سبز، نارنجی و زرد در کنار هم، قابی شگفت‌انگیز و هنرمندانه را خلق کرده است که هر بیننده‌ای را به تماشا کردن آنها وا می‌دارد.

کوه های رنگی ماهنشان یکی از عجایب طبیعی است که در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی تبریز و در مسیر شهرستان خواجه و اتوبان میانه به زنجان قرار دارد.

زمین‌شناسان می‌گویند این کوه ها ۱۵ میلیون سال قدمت دارند و رنگ‌های آن ها در طول قرن‌ها بر اثر فرسایش خاک بارها تغییر کرده است. کوه‌های رنگی ماه نشان تنوع رنگ بالایی دارند. از سبز زنگاری تا سبز و نارنجی و قرمز و کبود. قرار گرفتن این کوهپایه‌های رنگی منظره‌ای بی‌بدیل ساخته که حالا شهرت جهانی پیدا کرده است. همتایان آلاباغلار در چین و کشور پرو هستند زمین‌شناسان می‌گویند تعداد کوه‌های رنگین کمانی در جهان بسیار محدود است.

میلیون‌ها سال پیش وجود حوضچه‌های متعددی از رسوبات آهن، تغییر در املاح زیرزمینی و زنگ زدن آن ها و همچنین واکنش نشان دادن به اکسیژن هوا باعث ایجاد این رنگ‌ها در دامنه‌های این ارتفاعات می‌شود. کوه‌های رنگین کمانی در ژئوپارک ژانکی در چین و کوه های آسانیگ در پرو نیز طرفداران زیادی دارند و هر سال مقصد گردشگرانی زیادی در سراسر جهان می‌شوند.

انتهای پیام/