میراث آریا: چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های باستانی و ملی ایرانیان است که در آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود، این جشن نمادامید به نور و زندگی و به معنای جشن شادی و استقبال از نوروز است.
چهارشنبه سوری در فرهنگ ایرانی با آداب و رسوم خاصی همراه بوده که از دیرباز تا کنون در میان مردم رواج داشته است؛ پریدن از روی آتش یکی از مهمترین آداب چهارشنبه‌سوری بوده که این عمل نماد دور کردن بیماری‌ها و بدی‌ها و استقبال از سلامتی و شادابی است.
همه ساله شور و شوق جشن چهارشنبه سوری و دیگر مناسبت‌های ملی مانند آداب و رسوم عید نوروز در حالی رونقی خاص به خود می‌گیرد که سیستان و بلوچستان، گنجینه‌ای از آیین‌ها و سنت‌های دیرینه بوده و بسیاری از آن‌ها ریشه در تاریخ دارند. تاریخچه چهارشنبه سوری به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد، این جشن خود آمیزه‌ای از چند رسم کوچک و بزرگ بوده؛ اما سنت اصلی در آداب و رسوم چهارشنبه سوری برپایی آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آن است.
مردم در این شب، با روشن کردن آتش، حلقه‌ای از صمیمیت و شادمانی را پیرامون آن می‌سازند و با پریدن از روی تپه‌های آتش، به استقبال نوروز و تازگی می‌روند.
مردم اصیل سیستان و بلوچستان همچنان تلاش می‌کنند آیین چهارشنبه آخر سال را با کمترین تحریفی برگزار کنند به طوریکه هنوز هم مانند سالیان گذشته اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آیند و هنگام غروب آفتاب آتشی روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند اما جوان‌ترها به دنبال هیجان‌های کاذب با بی‌احتیاطی حوادث تلخی را رقم می‌زندد.
زردی من از تو، سرخی تو از من
محمدعلی ابراهیمی کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه چهارشنبه سوری از سنت‌های زیبا و پسندیده ایران باستان است، افزود: این آداب با برافروختن آتش، دود کردن اسپند، افشاندن گلاب و مواد خوشبوکننده و نیز سننی چون فال گوشی، قاشق زنی، پخش آجیل مشکل گشا، خواندن شاهنامه فردوسی، آوازها و ترانه‌های شاد محلی همراه است.
ابراهیمی بیان کرد: واژه «چهارشنبه‌سوری» از ۲ واژه چهارشنبه (نام یکی از روزهای هفته) و سور (به معنای جشن و شادی) ساخته شده، بنابراین شب چهارشنبه سوری در ایران آیین خاص و تشریفات گوناگون دارد.
او تصریح کرد: آیین چهارشنبه سوری یا شب چهارشنبه آخر سال بر ۲ قسم است یک قسمت از آن عمومی و مشترک میان تمام مردم ایران که حتی بعضی از آن‌ها را در ملل دیگر نژاد آریا می‌توان یافت، و قسمت دیگر آیین خصوصی بوده که مردم بعضی مناطق بدعت گذاشته‌اند و کم و بیش به شهرهای دیگر ایران رفته است.
کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان ادامه داد: مردم زمان غروب آفتاب آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند و می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من» و این گونه بیماری‌ها و ناراحتی‌ها و نگرانی‌های سال کهنه را به آتش می‌سپارند، تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند.
به گفته او رسم است که پیش از پریدن آفتاب، هر خانواده بوته‌های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده‌اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت «گله» کپه می‌کنند، با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می‌شوند و بوته‌ها را آتش می‌زنند، در این هنگام از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته‌های افروخته می‌پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی به هستی خود بخشند.
ابراهیمی تأکید کرد: برخی اعتقاد دارند خاکستر چهارشنبه سوری، نحس است، زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن زردی و بیماری خود را از راه جادوی سرایتی به آتش می‌دهند و در عوض سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می‌کنند؛ از سوی دیگر بر افروختن آتش بر روی هیزم و روشن کردن فشفشه، از رسوم جا افتاده در جشن چهارشنبه سوری است.
آداب چهارشنبه سوری در سیستان
کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان اظهار کرد: آتش‌افروزی بر بام خانه‌ها، آخرین گام از آیین‌های «گاهنبار پنجه» یا ۱۰ روز پایان سال است، این ۱۰ روز را ۱۰ روز فروردیان یا فروردیگان می‌گویند، این مهم در سیستان نیز پنجه کیخاگو شهره است.
او ادامه داد: چند روز پیش از نوروز مردمانی به نام آتش‌افروزان که پیام‌آور این جشن اهورایی بودند به شهرها و روستاها می‌رفتند تا مردم را برای این آیین آماده کنند، آتش‌افروزان، زنان و مردانی هنرمند بودند که با برگزاری نمایش‌های خیابانی، دست افشانی‌ها، سرودها و آوازهای شورانگیز به سرگرم کردن و خشنود ساختن مردمان می‌پرداختند، آن‌ها از هفت روز پیش از نوروز تا ۲ هفته پس از نوروز با پدید آمدن تاریکی شامگاه، در تمامی جاهای شهر و ۱۰ آتش می‌افروختند و آن را تا برآمدن خورشید روشن نگاه می‌داشتند.
ابراهیمی افزود: این آتش، نماد و نشانه نیروی مهر و نور و دوستی بود، هدف آتش‌افروزان برگرداندن نیروی فزاینده و نیک به مردمان برای چیره شدن بر غم و افسردگی بود، همین هدف مهمترین دلیل برپایی جشن سده در میانه زمستان هم است.
چهارشنبه سوری در بلوچستان
کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان بیان کرد: آتش در بلوچستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده چرا که مردم هنگام عید بعد از شام در حاشیه شهرها و روستاها با جمع شدن دور آن به نقل روایات و اشعار می‌پرداختند، عده‌ای از جوانان نیز با رد شدن از روی آن به این مراسم رونق خاصی می‌بخشیدند.
او گفت: قلعه تاریخی «چهل دختران» که در شهرستان نیکشهر وجود دارد در زمان‌های قدیم عبادتگاه مردم بوده و در هنگام عید با روشن کردن آتش به نماز و نیایش می‌پرداختند؛ محققان، عقاید آتش پرستی در میان قوم بلوچ را به دلیل همجواری بلوچستان قدیم با فارس و زرتشتیان می‌دانند.
ابراهیمی به برخی آیین‌های سوری در منطقه اشاره کرد و ادامه داد: افروختن آتش، آجیل مشکل گشا، سال نو-کوزه نو، فال‌گوشی و گره‌گشایی و آش چهارشنبه سوری از جمله آیین‌ها به شمار رفته به طوریکه در سیستان مردم به نذر و نذورات اعتقاد زیاد دارند و در ایام مختلف هرآنچه در توان دارند نذر می‌دهند تا از باری تعالی طلب عافیت کنند.
کارشناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان افزود: مردم سیستان و بلوچستان مثل سایر نقاط ایران یک رسم دیگر دارند در شب چهارشنبه سوری کوزه‌های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده، به زیر افکنده و آن‌ها را می‌شکستند و کوزه نویی را جایگزین می‌ساختند که این رسم اکنون نیز در برخی از مناطق ایران معمول است و بر این باورند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می‌شود که با شکستن کوزه، آن بلاها دور خواهد شد.
ترقه جایی در آیین چهارشنبه سوری ندارد
ام البنین اصلی شهرکی کارشناس میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان با بیان اینکه کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش، سلامتی مردم را هدف می‌گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده‌اند، افزود: چهارشنبه سوری جزء آیین‌های دیرینه و کهن مردمان ایران زمین بوده که در هر منطقه و بخش نیز سنت‌های بومی خاص خود را دارند که همه آن‌ها ریشه در آداب، سنن و فرهنگ دارد.
او در این باره ادامه داد: آنچه بر همه لازم است حفظ این آیین‌ها با همان سیره و سنت قدیمی بوده که نسل به نسل منتقل شده و بیانگر تاریخ کهن این مرز و بوم است؛ اما در سال‌های گذشته برخی‌ها خواسته یا ناخواسته، دانسته یا ناآگاهانه با سلسله کارهایی که انجام می‌دهند در حال وارد کردن خدشه به این فرهنگ اصیل در شب چهارشنبه سوری هستند.
شهرکی تأکید کرد: رفتار خشونت‌آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه نظیر آنچه که امروزه تحت عنوان چهارشنبه سوری شاهد آن هستیم، در هیچ‌کدام از این آیین‌ها دیده نمی‌شود، نباید زیبایی این رسم کهن ایرانی را با انجام کارهای خطرناک و استفاده از وسایل خطرناک آتش‌بازی خراب کرد.
کارشناس میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان اظهار کرد: هم اکنون چهارشنبه سوری پایان سال در حال تبدیل شدن به یک معضل اجتماعی و انسانی بوده که جان و روان انسان‌ها را در وهله اول هدف قرار داد، متأسفانه در سال‌های گذشته مراسم چهارشنبه سوری شکل سنتی خود را از دست داده و تبدیل به بازی‌های خطرناک با مواد منفجره و محترقه شده است.
او اظهار کرد: مواد محترقه‌ای که در زمان انفجار علاوه بر تولید صدای بسیار گوش‌خراش و آزارنده، آسیب‌های جدی به چشم، دست و سایر قسمت‌های بدن وارد می‌کنند.
شهرکی گفت: در برخی نقاط سیستان وبلوچستان نیز چند سالیست که برنامه‌های سنتی، جای خود را به شادی‌های کاذب و مخرب داده و شادی‌هایی از جنس ترقه، انفجار، گاز بیهوده موتور سیکلت‌ها و پیامد آن آلودگی‌های صوتی و صدمات محیطی نظیر تخریب چمن و فضای سبز پارک‌ها و خطر نابودی زیست محیطی و همچنین پخش شدن مواد شیمیایی و بوی باروت در فضا و کلی پیامدهای منفی دیگر بوده است، اما نکته قابل توجه در این میان صرف هزینه‌های گزاف جهت خرید مواد محترقه است.
انتهای پیام/
نظر شما