به بهانه ثبت ملی دویست‌وسی‌وچهارمین اثر تاریخی شهرستان کهن کاشان در این گزارش به‌صورت مختصر به معرفی این آثار پرداخته می‌شود.
به کاشان می‌رویم و وارد خیابان فاضل نراقی می‌شویم، به نزدیک مسجد و مدرسه آقابزرگ که می‌رسیم، خانه تاریخی «حکیم باشی» که یکی از کم نظیرترین خانه‌های تاریخی دوره قاجار در کاشان است چشم نوازی می‌کند، این خانه تاریخی که دارای تزیینات بسیار زیبای نقاشی دیواری است با مساحتی در حدود ۲۴۰۰ مترمربع به شماره ۳۳۴۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و مالک اصلی آن شخصی بنام «میرزا ابوالفضل‌خان حکیم باشی» از معروف‌ترین اطبای دربار ناصرالدین شاه قاجار بوده است.
این خانه مشتمل بر پنج حیاط بزرگ، یک بارانداز وسیع، اندرونی، بیرونی، خدمه، باربند و طویله و فضاهای معماری مختلف است و تزئینات متنوع و زیبایی از قبیل آیینه‌کاری، گچبری و نقاشی‌های زیبا و کم‌نظیر در آن به‌کار رفته است. به جرات می‌توان گفت این خانه تاریخی یکی از کامل‌ترین و دست نخورده‌ترین خانه‌های تاریخی کاشان است، قسمت اندرونی، بیرونی و گودال باغچه خانه حکیم باشی به شکل چهار طرف ساخت و در سه طبقه بنا شده است. از فضاهای مهم معماری این خانه می‌توان به بهاربند، نارنجستان، سه سرداب وسیع، مهتابی، پنج دری، بیش از چهار شاه‌نشین، آیینه خانه، هشتی ورودی، بارانداز و اصطبل روباز و روبسته اشاره کرد.
نمای شاه‌نشین اصلی و سرداب‌ها و حیاط بیرونی خانه حکیم باشی با آیینه‌کاری، گچبری و یزدی‌بندی تزیین شده است، همچنین وجود نقاشی‌های ارزشمند و بی‌نظیر از «میرزا عبدالوهاب غفاری» از اساتید مشهور نقاشی در دوره قاجار و پسرعموی «کمال الملک» در سقف اتاق شاه‌نشین، یکی از زیباترین قسمت‌های این خانه تاریخی است.
خانه تاریخی «سرو» که به شماره ۳۳۴۹۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده نیز در خیابان فاضل نراقی قرار دارد، و با مساحتی بالغ بر ۳۷۰ مترمربع از بناهای دوره قاجار با معماری گودال باغچه‌ی می‌باشد که با وجود مساحت کم، دارای فضاهای متعددی است.
این خانه در مجاورت محله‌ی «درب باغ» و در کنار آثار ارزشمندی چون خانه «احسان»، خانه «بالاخانه چی» و خانه «کاج» واقع شده است، معماری این خانه همچون بسیاری از بناهای دیگر محله، به ضرورت دسترسی به آب جاری قنات و مقابله با گرما و برودت آب و هوا و اقلیم، به شیوه‌ی گودال باغچه بنا شده و امکان مناسبی برای زیست ساکنانش فراهم می‌آورده است.
خانه سرو در چهار طبقه و در جبهه‌ی شرقی، شمالی و غربی بنا شده و از سوی جنوب نیز با طاق بلندی‌های متحدالشکل به کوچه و ملک مجاور منتهی می‌شود. چشم نوازی بنا و طراحی استادانه پلان و نقشه و سایر ویژگی‌های معمارانه‌ی اثر چون سرداب و پس سرداب‌های دستکند و نقوش آن، ارزش مداری خاصی به این بنا بخشیده است.
در حال حاضر خانه تاریخی سرو با کاربری اقامتگاهی و خانه تاریخی کاج با کاربری موزه و کتابخانه به موسسه‌ی عام المنفعه و مردم نهاد «میراث سرو سبز» تعلق داشته و نخستین مجموعه‌ی فرهنگی اقامتی شهرستان کاشان به شمار می‌رود.
شهرستان کاشان با وجود حدود ۷۰۰ خانه تاریخی ارزشمند به شهر خانه‌های تاریخی مشهور است و با ثبت این دو خانه تاریخی، تا کنون ۱۱۲ خانه تاریخی شهرستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
تاکنون بیش از ۱۷۰۰ اثر تاریخی واجد ارزش تاریخی در شهرستان کاشان شناسایی شده که از این تعداد ۳۳۵ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
امروزه بر کسی پوشیده نیست که حفاظت از آثار تاریخی و بهره‌مندی از این آثار در راستای توسعه بر مبنای صنعت گردشگری می‌تواند نقش مهمی در توسعه توامان اقتصادی و فرهنگی مردمان جوامع مختلف ایفا کند، لذا در طی دو دهه گذشته، نهضتی فراگیر در راستای شناسایی آثار تاریخی و حفاظت و تغییر کاربری آن‌ها به‌ویژه از منظر صنعت گردشگری در کاشان ایجاد شده است.
بی‌شک یکی از مهم‌ترین راه کارهای حفاظت بهینه از آثار تاریخی، تلاش در راستای ثبت ملی و شناسنامه‌دار کردن این آثار است، لذا در حال حاضر با تلاش‌های انجام شده، ۲۳۴ اثر تاریخی در کاشان در فهرست میراث‌فرهنگی به ثبت رسیده که این خود گامی ارزشمند در راستای حفاظت از این آثار به شمار می‌رود.
در طی یک دهه گذشته با تربیت نیروهای جوان و تحصیلکرده، مستندسازی و تدوین پرونده ثبت آثار تاریخی در کاشان سرعت یافته و امید می‌رود با ادامه این روند بتوان گام‌های ارزشمندی در راستای حفاظت از این میراث ارزشمند نیاکان برداشت.
* گزارش از سیدمصطفی مروج، مدیر روابط عمومی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان
انتهای پیام/
