دانش بومی بخشی از سرمایه ملی هر قوم محسوب می‌شود که باورها، ارزش‌ها، روش‌ها، ابزار و آگاهی‌های محلی آنان را در بر گرفته است.
دانش سنتی، دانشِ نوآوری‌ها و روش‌های جوامع بومی و محلی سراسر جهان به‌شمار می‌رود که از راه تجربه در قرن‌های متمادی تهیه و تدوین شده و با فرهنگ و محیط محلی سازگار است و به‌طور شفاهی و گفتاری از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
دانش سنتی بیشتر از یک ماهیت عملی برخوردار است و بنا بر تعریف‌های اعلام شده، مهم‌ترین ویژگی‌های دانش بومی بر پایه تجربه استوار شده و در قرن‌های متمادی پس از آزمون، جنبه کاربردی پیداکرده، پویا و با محیط و فرهنگ بومی سازگار است.
این دانش شامل روش‌ها، مهارت‌ها، فعالیت‌ها و تجلیاتی است که از سوی جوامع در تعامل با محیط طبیعی مانند دانش‌های مربوط به کشاورزی و آبیاری، دانش‌های مربوط به دامداری، پرورش طیور و نوغان‌داری، دانش‌های مربوط به شکار و ماهی‌گیری، دانش گاه‌شماری و ستاره‌شناسی، دانش فنون بهره‌برداری از منابع‌طبیعی، دانش پزشکی عامه، دانش سنجش و اندازه‌گیری، دانش فنون بومی و سنتی (روش تهیه و پخت خوراک، پوشاک، مسکن و معماری)، دانش شیوه‌های عرضه و توزیع، دانش مربوط به مدیریت سنتی، دانش مربوط به جانوران و گیاهان محلی، نظام طب سنتی، کیهان‌شناسی، مهارت در هنرهای‌دستی، سنت، اعتقادها، آداب و رسوم، قوانین محلی، جشن‌ها و آئین‌های سنتی، زبان و گویش‌های محلی، بازی‌های محلی، ادبیات محلی، عقیده‌ها و باورهای عامه مردم، داستان‌ها، ضرب‌المثل‌های رایج و موسیقی در ارتباط است.
این عناصر از جاذبه‌های فرهنگی مهم روستاها به‌شمار می‌رود و تمایز فرهنگی متفاوت می‌تواند زمینه‌های مساعدی برای گسترش گردشگری تجربه‌گرا فراهم کند.
سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۲ به‌مناسبت روز جهانی ساکنان بومی به نقش برجسته زنان بومی در انتقال دانش بومی تاکید کرده است.
به‌طور کلی دانش بومی زنان روستایی از ابعاد مختلفی شامل تولیدی، طبیعی، سلامتی و بهداشت و حرفه و مشاغل تشکیل شده است.
در بُعد تولیدی، زنان در چرخه تولیدات کشاورزی و دامی فعالیت‌ها و روش‌های متفاوتی را اعمال می‌کنند و در بُعد طبیعی، درباره گیاهان و طبیعت اطراف خود سرشار از تجربه هستند.
در بُعد سلامتی و بهداشت، زنان برای مبارزه با بیماری‌ها از گیاهان دارویی و روش‌های بومی متنوعی استفاده و به‌منظور افزایش عُمر مفید، روش‌ها و آداب خاصی را رعایت می‌کنند.
در بُعد حرفه و مشاغل هم زنان روستایی در فعالیت‌هایی مانند مسئولیت‌های روزانه شامل پخت نان و غذا، تبدیل مواد غذایی، تولید صنایع‌دستی و هنرهای سنتی از تجربه‌ها و روش‌های مناسب بهره‌گیری می‌کنند.
با گنجاندن دانش بومی در دیدگاه‌های توسعه، می‌توان به دانش پراکنده و متعدد زنان روستایی دست پیدا کرد.
امروزه گردشگری روستایی به‌عنوان یکی از راهبردهای توسعه روستایی، می‌تواند گستره‌ای از فرصت‌ها را برای مشارکت زنان فراهم کند، در همین راستا یکی از ضرورت‌های تحقق این مهم، نگاه جدی به دانش بومی زنان روستایی و بهره‌مندی از بینش و توانمندی آنان در زمینه گردشگری روستایی است.
مشاغل گردشگری روستایی، بیشتر به مهارت‌های پیشرفته‌ای نیاز ندارد و زنان نقش عمده‌ای در فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و مدیریتی به‌عهده دارند.
فعالیت‌های تولیدی زنان روستایی نقش مؤثری در افزایش درآمد، رفاه و آسایش خانوار روستایی دارد و پیامد آن بهبود وضعیت تغذیه، بهداشت، جلوگیری از مهاجرت، افزایش سطح سواد و ارتقای منزلت اجتماعی خانوار روستایی است.
زنان روستایی در برخورد با پدیده‌ها و رویدادهای روزانه و امور مختلف، راه حل‌ها و روش‌های گوناگونی را اعمال می‌کنند و بخش بزرگی از پاسخ‌های آنان به طبیعت و محیط اطراف، برگرفته از دانش بومی منطقه است.
اقامتگاه‌های بوم‌گردی گیلان به‌علت ایجاد فضای تجربه‌گرایی و خاص‌بودن محیط فیزیکی که بوم‌گردی در آن شکل می‌گیرد، به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های مهم با تأثیرگذاری مستقیم، نمونه بارز و جایگاه مناسب برای دستیابی به گردشگری پایدار و مشارکت جوامع محلی به‌ویژه زنان روستایی است.
تمامی عناصر مرتبط با دانش بومی از فرهنگ استقبال و بدرقه گرفته تا روش‌های تهیه و پخت غذاهای محلی، مهمان‌نوازی، مهارت‌های تولید صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، شیوه معیشت، کشاورزی، دامداری و سایر فنون بومی که از سوی زنان روستایی انجام می‌گیرد را می‌توان در این اقامتگاه‌ها مشاهده و تجربه کرد.
هم‌اکنون ۱۲۸ اقامتگاه بوم‌گردی با ۵۰۰ نفر اشتغال‌زایی مستقیم در گیلان فعالیت دارد که از این تعداد۲۲۶ نفر برابر ۴۵.۲ درصد مختص زنان روستایی است.
اقامتگاه‌های بوم‌گردی به‌عنوان فصل مشترک فعالیت‌های سه‌گانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در راستای تحقق میزان نقش و اثرگذاری دانش بومی و درصد بالای مشارکت زنان روستایی در بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، تولیدی و خدمات است، به همین منظور با توجه به برشمرده‌های یادشده، می‌توان به این مهم توجه کرد که اهمیت به‌کارگیری و توجه به دانش بومی در هر روستا به‌عنوان یکی از راهکارهای کلیدی به‌منظور تحقق اهداف مدیریتی و توسعه پایدار بر کسی پوشیده نیست.
بی‌شک زنان روستایی با تجربه‌های ارزنده خود در این زمینه، نقش مهم و کلیدی در ارتقابخشی به منزلت دانش بومی را دارند.
بنابراین نظام‌مند کردن دانش بومی و تلفیق آن با دانش رسمی، یکی از راهکارهای دستیابی جوامع محلی به توسعه پایدار است و این موضوع در قرن ۲۱ از سوی بیشتر متخصصان توسعه روستایی در نهادهای علمی، پژوهشی و مدیریتی مورد تأکید قرار گرفته است.
انتهای پیام/
