جغرافیای پیچیده گیلان شرایط مساعدی را برای تنوع چشم‌اندازها و مناظر طبیعی فراهم آورده است. وجود واحدهای جغرافیایی چون دریا، ساحل، جلگه، کوهپایه و کوهستان، تنوع آب‌وهوایی جالب توجه (11 گونه آب‌وهوایی مجزا)، تنوع اکوسیستم‌ها از دریایی، مصبی، تالابی، رودخانه‌ای و کوهستانی تا نیمه‌خشکِ جنوب، همگی زمینه‌ساز تنوع منابع و جاذبه‌های گردشگری گیلان است. آنچه مسلم است تغییر آب‌وهوا به‌عنوانِ یکی از چالش‌های مهم سده بیست‌و‌یکم در مبحث گردشگری می‌تواند اثرات سویی بر صنعت گردشگری استان گیلان به‌عنوانِ کانون و مسیر توسعه استان داشته باشد.
دره‌های کنونی یکی از پدیده‌های ژئومورفولوژیکی هستند که امروزه طیفِ وسیعی از افراد چه در غالب دره‌نوردان حرفه‌ای و چه طبیعت‌گردان علاقه‌مند را به خود جذب کرده است. این دره‌های عمدتاً بکر با چشم‌اندازهای ژئومورفولوژیکی دست‌نخورده همچون مواریثی ارزشمند در دل کوهستان‌های گیلان جای گرفته‌اند. امروزه بسیاری از این دره‌ها مانند درۀ چاک‌رود اِشکوَر، درۀ آسمان‌رود، لَبزادره و... در طی فصل گرم مورد پیمایش گردشگران قرار می‌گیرند. این دره‌ها یا به شکل دائمی دارای جریان آب هستند و یا به شکل فصلی.
درهر صورت شرایط توپوگرافیکی، هیدرولوژیکی و ژئومورفولوژیکی این دره‌ها به گونه‌ای است که به شدت در معرض رخداد سیل قرار دارند. همین ویژگی در همراهی با توفان‌های تندری و بارش‌های سنگین که از لحاظ روند دارای افزایشی قابلِ توجه هستند، امکان سیلابی شدن این مناطق را به شدت بالا می‌برد. سیل‌های مهیب دارای تبعات مختلفی در این دره‌ها از منظر گردشگری هستند.
تغییر ترکیب و چیدمان چهره ظاهری کفِ دره‌ها، تغییر چشم‌اندازها و مناظرشان ازجمله این آثار است. در بسیاری از مواقع این تغییرها می‌تواند منجر به از بین رفتن آبشارهای مسیر به‌دلیل جابجایی موانع صخره‌ای و همچنین با انباشت رسوب و همچنین پُرشدن آبگیرها، دیگ‌های جن و... فراهم شده‌است.
یکی از وجوه مهم گردشگری گیلان فعالیت‌های تفرجی است. رودخانه‌های گیلان به‌دلیلِ جریان به نسبه دائمی، آب‌وهوای مطلوب و در‌هم‌تنیدگی مناظرشان با پوشش جنگلی، یکی از مراکز جذب گردشگران برای تفرج هستند. این تفرج معمولاً در کنار چشم‌اندازها و مناظر رودخانه‌ای گیلان انجام می‌شود. وقوع پی‌در‌پی، سیل‌های مهیب در چند سال اخیر به شدت در حال کندوکاو یا انباشت مصالح و رسوب و تغییر چشم‌اندازها و مناظر کرانه و بستر رودخانه‌های گیلان است. نتیجه این امر فارغ از تمام بحث‌های مدیریت بحران، به شکل ملموس و پیوسته‌ای در حال از بین بردن کیفیت کاربری این مراکز است. این مسئله سبب شده برخی از تفرجگاه‌های مهم، کاربری خود را از دست داده یا از ارزش‌های بصری‌اشان کاسته شود. نمونه عینی آن رودخانه کاکرود است که حجم مصالح و رسوبات آورده شده توسط سیل خرداد 1397، معروف‌ترین تفرجگاه منطقه اِشکوَر بعد از تونل زیاز را به‌طورکلی تخریب کرده است.
آبشارها یکی دیگر از منابع و جاذبه‌های مهم گردشگری گیلان هستند. این آبشارها چه در مسیر اصلی و چه در مسیرهای فرعی عمدتاً به دلایل زیادی که منجر به اختلاف ارتفاع شده است به وجود آمده‌اند. به‌عنوان‌ِمثال، وجود تخته سنگ‌های عظیمی که در بسیاری از آبراهه‌ها ایجاد آبشار کرده‌اند نمونه بارز آن آبشار ماسوله است.
وقوع سیلاب‌ها، جریان مواد و روانه‌های گلی همگی در تغییر مسیر آبراهه‌های موجود، پُرشدن و تغییر سیمای این مناظر و حتی از بین رفتن آبشار، تاثیرگذار هستند.
تغییر آب‌وهوا و خشک‌سالی‌های فراگیر و دوره‌های خشکی مستمر و شدید چه امروزه و چه در آینده نه چندان دور، می‌تواند نقش منفی در چشم‌اندازها و مناظر تالاب‌های گیلان داشته باشد.
نمونه عینی آن رخداد خشکی رو به گسترش تالاب انزلی است که نمونه بارز آن در بخش‌های مانند آبکنار با منظرۀ خشکِ پل و اسکله چوبی‌اش بود که به ویژه امسال در رسانه‌ها فراگیر شد. مسئله خشکی از منظر گردشگری، نه تنها در مناطقی چون آبکنار بر مناظر مورد استفاده گردشگران تاثیر منفی می‌گذارد، عمده نقش منفی خود را بر بخش بزرگی از ذی‌نفعان جنوب تالاب خواهد گذاشت که از بخش گردشگری ارتزاق می‌کنند.
بندرگاه‌های گردشگری جنوب تالاب در مناطق چون سیاه‌درویشان به شدت از خشکی و پایین رفتن آب تالاب متضرر می‌شوند. هم اینک نیز نشانه‌هایی از تاثیر این مسئله در حمل‌و‌نقل قایق‌های موتوری گردشگری خود را نشان می‌دهد. کم شدن آب رودخانه‌هایی مانند سیاه‌درویشان و تمامی کانال‌های ورودی به پهنه آبی تالاب در نیمه غربی و شمالی سبب اختلال در مسیرهای رفت‌وآمد وگردشگری تالاب شده است. مسئله خشک‌سالی و دوره‌های خشکی اگر تالاب انزلی را با ورودی ده‌ها رودخانه کوچک و بزرگ و حدود یازده حوضه آبریز متاثر کرده است.
دیگر تالاب‌های استان که وابسته به منابع آبی مستقیم بارش و زه‌آب رودخانه‌ها هستند وضعیتی بغرنج‌تر خواهند یافت امری که در یک دهه اخیر هم صدماتی را به این اکوسیستم‌ها زده است. بسیاری از تالاب‌های مهم و بین المللی گیلان در این رده قرار می‌گیرند، ازجمله تالاب آق، تالاب جوکندان، تالاب امیرکلایه، چاف و چمخاله و... . فارغ از بحث کالا و خدماتی اکوسیستمی این تالاب‌ها، با رشد و توسعه فضای گردشگری در استان گیلان، هرکدام از این تالاب‌ها نقش مهمی در چرخه گردشگری و اقتصادی مناطق پیرامونی خود دارند. تغییر آب‌وهوا به گونه دیگری نیز بر چشم‌اندازهای تالاب موثر خواهد بود.
یکی از مسائلی که در بحث‌های پیرامون تبعات تغییر آب‌وهوا در مناطق ساحلی مطرح می‌شود، افزایش تراز آب دریاها است. این مسئله با توجه به آب شدن یخ‌های قطبی رخ خواهد داد. نکته اساسی در زمینه تغییر تراز آب اینکه افزایش آن مربوط به دریاهای آزاد است در مورد حوضه‌های بسته مانند دریاچه‌ها، در اینجا کاسپین، رفتار پهنه‌های آبی با توجه به منبع تغذیه می‌تواند معکوس باشد. با‌توجه‌به کاهش بارش در حوزه‌های مختلف دریای کاسپین، افزایش تبخیر در اثر افزایش دما و همچنین عدم ارتباط مستقیم حوزه اورال به یخ‌های قطب شمال، تاثیر احتمالی تغییر آب‌وهوا بر تراز آب این دریا، کاهشی است. در 26 سال اخیر، دریای کاسپین شاهد افت ۱.۵ متری تراز بوده‌است. با توجه به رابطه هیدرولوژیکی تالاب با دریای کاسپین، همین امروز هم تاثیر این کاهش به شکل خطرناکی در تراز آب تالاب مشخص شده‌است. بنابراین اگر این روند کاهش تراز ناشی از تغییر آب‌وهوا بوده باشد و با فرض ادامه این روند، روزهای تاریکی برای تالاب بین‌المللی انزلی پیش‌بینی می‌شود.
اقتصاد گردشگری بخش مهمی از ساختار اقتصادی استان گیلان را شکل می‌دهد. برنامه‌ریزی‌های فعلی نیز بخش مهمی از بار توسعه گیلان را بر دوش این صنعت گذاشته است. تغییرات آب و هوایی و تاثیرات آن برمنابع گردشگری استان، ابعاد مختلف دیگری را در برمی‌گیرد که پرداختن به همه آنها در این نوشتار نمی‌گنجد.
آنچه مشخص است درصد بالای سهم گردشگری طبیعت‌محور در استان گیلان است. با توجه به توضیحات ذکر شده، منابع و جاذبه‌های طبیعی، در اثر شرایط چالش برانگیز تغییر آب‌وهوا بسیار آسیب‌پذیر خواهد بود.
آسیب‌پذیری منابع طبیعی گردشگری و هرگونه خدشه به آن اثرهای دیرپای و جبران‌ناپذیری را وارد خواهد کرد. بدون شک بسیاری از منابع و جاذبه‌های گردشگری که شکل‌گیری‌اشان ماحصل فرآیندی با مدت زمان بسیار است را دگربار نمی‌توان به چرخه طبیعی بازگرداند. برای استفاده پایدار از منابع و جاذبه‌های گردشگری گیلان و هرگونه برنامه‌ریزی برای استفاده از آن نیازمند نگاهی جامع و با توجه به تغییرهای آب‌وهوایی پیش روی باید باشد.
انتهای پیام/
