منظر طبیعی دامگاهان، اکوسیستمی ارزشمند در شهرستان مهریز

با توجه به مطالعات صورت گرفته و بررسی نقشه‌های زمین‌شناسی قدیمی‌ترین سازند منطقه مربوط به دوره مزوزوئیک است که سازندهای کرتاسه زیرین را شامل می‌شود. قدمت بخش‌های دیگر منطقه متعلق به دوره بعدازآن یعنی سنوزوئیک است. که سازندهای کواترنری را شامل می‌شود.

میراث آریا: این منطقه در قسمت شمال غربی منطقه کالمند بهادران و جنوب شرقی منطقه شیرکوه قرار دارد که این مناطق از نگاه جغرافیای زیستی بخشی از رویشگاه‌های ایرانی تورانی را تشکیل می‌دهند.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه که آن را شایسته حراست و حفاظت کرده است تنوع زیستی بی‌نظیر و چشم‌انداز فوق‌العاده منطقه است. به‌نوعی می‌توان این پهنه را یکی از معدود مناطقی در استان یزد دانست که واجد ویژگی‌های متنوع زیستی شامل پوشش گیاهی، حیات‌وحش، اشکال ژئومورفولوژیکی منحصر (دره و غار، کوه) و ... با هم است.

وضعیت زیستی اثر، ارزش گونه‌ای، پوشش گیاهی محدوده و گونه‌های جانوری

محدوده منظر طبیعی دامگاهان یکی از عرصه‌های طبیعی و نسبتاً دست‌نخورده‌ای است که اکوسیستمی بسیار ارزشمند محسوب می‌شود و به همراه مناطق اطراف آن ازجمله منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران، منطقه قرق علی‌آباد چهل گزی و دامگاهان به دلیل وجود چشمه‌های آب و موقعیت کوهستانی آن از تنوع زیستی بالای گونه‌های گیاهی و جانوری برخوردار است.

$\"\"$

در وسط دره آب چشمه به همراه آب حاصل از ذوب برف‌های نقاط مرتفع به‌وسیله کانال سیمانی که در اوایل انقلاب توسط جهاد سازندگی احداث‌شده به‌طرف شهرستان مهریز هدایت و جهت کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد. بیشترین دبی آب در اوایل بهار و کمترین مقدار آن در شهریورماه است و به همین علت این دره دارای میکروکلیمای خاصی است. به دلیل شرایط ویژه اقلیمی این دره ازجمله مهم‌ترین مناطق حضور و آبشخور حیات‌وحش منطقه نظیر کل و بز کوهی، پایکا، انواع خزندگان، پرندگان است و پوشش گیاهی بسیار غنی را در خود جای‌داده است.

به‌طورکلی 175 گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شد. از این تعداد یک‌گونه از نهان‌زادان آوندی (دم‌اسب) و 174 گونه نهان‌دانه (142 گونه دولپه‌ای و 32 گونه تک‌لپه‌ای) است.

$\"\"$

نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد ازنظر شكل زیستی، همیكریپتوفیتها با 74 گونه (4/42 درصد) مهم‌ترین شکل زیستی منطقه موردمطالعه است و پس‌ازآن كریپتوفیت‌ها با 37 گونه (1/21 درصد) و تروفیت‌ها با 28 گونه (16 درصد) بیشترین تعداد گونه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.

ازنظر پراكنش جغرافیایی گیاهان منطقه 6/72 درصد عنصر ایران-تورانی، ۷/۹ درصد ایران-تورانی و اروپا-سیبری، 4 درصد عنصر جهانی، ۴/۳ درصد ایران-تورانی و مدیترانه‌ای، ۴/۳ درصد عنصر ایران-تورانی و مدیترانه‌ای و اروپا-سیبری، ۳/۶ درصد عنصر ایران-تورانی و صحرا -سندی، ۵/۰ درصد عنصر اروپا-سیبری است. از میان گونه‌های منطقه ۲۲ گونه انحصاری ایران، ۳ گونه انحصاری یزد، ۵۴ گونه گیاه دارویی و ۱۳ گونه گیاه اسانس‌دار هستند.

منطقه محدوده منظر طبیعی دامگاهان مهریز و مناطق اطراف آن شامل منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران، منطقه قرق علی‌آباد چهل گزی و منطقه شیرکوه، به دلیل برخورداری از طیف ارتفاعی گسترده، دشت‌ها و تعارضات اندک، شرایط نسبتاً پایدار مناسبی برای زیست انواع مختلف گونه‌های گیاهی و جانوری فراهم کرده است.

در این منطقه 24 گونه از پستانداران شناسایی‌شده است که در زیستگاه‌های کوهستانی-تپه‌ماهوری و دشتی زیست می‌کنند و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان آهو، گورخر، کل و بز، قوچ و میش، جبیر، پلنگ، یوزپلنگ، کاراکال، گربه پالاس، روباه معمولی، روباه شنی، شاه روباه، شغال، گرگ، کفتار، تشی، خرگوش و... را برشمرد.

در منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران مجموعاً 48 گونه پرنده شناسایی‌شده که از تنوع گونه‌ای قابل‌توجه ای برخوردار است که از مهم‌ترین آن‌ها کبک، تیهو، زاغ بور، باقرقره، دلیجه، عقاب طلایی، سارگپه پابلند، سنقر سفید و... را می‌توان نام برد. مجموعاً 13 گونه دوزیست و خزنده در منطقه شناسایی‌شده که شامل یک‌گونه دوزیست، یک‌گونه لاک‌پشت، پنج گونه مارمولک و شش گونه مار است که مهم‌ترین آن‌ها قورباغه مردابی معمولی، لاک‌پشت مهمیزدار، آگامای صخره زی فلس درشت، سوسمار مار چشم، بزمجه بیابانی، شترمار شیرازی، افعی جعفری و مار شاخ‌دار است.

دره دامگاهان در لفظ عامیانه مردم مهریز به «دون گاهون» معروف است و همچنین در نقشه طبیعی یزد این منطقه به‌عنوان «رود پایین» نام‌ برده شده است.

در سال‌های اخیر این منطقه موردتوجه بسیاری از مردم، ورزشکاران و طبیعت گردان قرارگرفته که بخصوص در فصل بهار برای تفرج و تماشای این چشم‌انداز زیبا و یا فعالیت‌هایی گروهی همچون دره نوردی و کوه‌پیمایی به این منطقه می‌آیند.

$\"\"$

این اثر به دلیل ذیل دارای اهمیت زیادی بوده و برای حفاظت آن باید تلاش شود:
این منطقه یکی از معدود پهنه‌های استان یزد با تنوع بالایی از پوشش گیاهی است.
وجود چندگونه گیاهی و جانوری در لیست IUCN در منطقه که زندگی آن‌ها وابسته به منابع آبی محدود منطقه است به‌ویژه هوبره و زاغ بور
زیبایی خیره‌کننده این اثر در فصل بهار
وجود فعالیت شکار در منطقه به‌وفور
زیستگاه حیات‌وحش
برخورداری از وسعت و فضای مناسب برای حفاظت
اکوسیستم حساس و شکننده
هجوم بدون برنامه و مدیریت گردشگران در برخی از ایام خاص سال و خطر صدمه به اثر و مناظر طبیعی اطراف
احتمال بالای ایجاد فعالیت‌های معدنی در منطقه
احتمال بالایی از وجود فعالیت‌های غارزایی در منطقه و احتمال تخریب غارها
نقش منابع آبی منطقه در تغذیه سفره‌های زیرزمینی
رویشگاه گونه‌های گیاهی دارویی نظیر آنغوزه، بومادران
وجود پدیده‌های کارستی زیبا در منطقه