میراث آریا: منطقه سمنان، واژه عشایر بیشتر در فارسی و در مورد ایل‌های کوچنده در ایران به کار می‌رود. عشایر در قدیم تقریباً نیروهای اصلی جنگی ایران را تشکیل می‌داده‌اند.
گستردگي جمعيت و خدمات عشاير استان سمنان نيز تا حدي است كه مي‌توان آيين‌ها، فعاليت‌ها، مشخصه هاي كاري، نوع زندگي، گذران معيشت و اقامتگاه‌هاي ييلاقي و قشلاقي آنها را به طور جداگانه تشريح كرد.
به‌طورکلی اقوام مستقر در استان سمنان را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:
1- اقوام بومی
2- گروه‌هایی که پس از دوران کریم‌خان زند، یعنی بعد از آنکه تهران رفته‌رفته مرکز کشور شد، به اطراف پایتخت آورده شده و به‌عنوان گروگان نگه داشته شده‌اند. به علت ناهمگونی قومی و به‌ویژه تفاوت لهجه‌ها، این گروه‌ها نتوانسته‌اند گردهم آمده و با هم اتحادیه‌های ایلی بزرگ تشکیل دهند. ایل‌ها و طوایف الیکایی، اصانلو، هداوند، عرب سرهنگی، عرب درازی، کتی و ... از جمله این گروه‌ها هستند. در حال حاضر مهم‌ترین گروه‌های عشایری در استان سمنان، ایل سنگسری، طوایف افتری، پروری، اعرابی، باصری، الیکایی، اصانلو، هداوند، عرب سرهنگی، عرب درازی، عشایر خوار و توران، عشایر طرود، عشایر پل ابریشم گرایلی و گونیلی، عشایر چهارده، کلاته، بادله و رشم که به توضیح مختصری از برخی از آنها می‌پردازیم:
ایل سنگسری
ایل سنگسری منسوب به سنگسر (مهدی‌شهر کنونی) است. این شهر در 18 کیلومتری شمال شهر سمنان واقع‌شده است و محل استقرار سنگسری‌ها در دوره قشلاقی است. سنگسری‌ها به نقاط استقرار ییلاقی خیل و به عشایر کوچ رو خیل خون، به مهدی‌شهر ده و به کسانی که در این شهر ساکن شده‌اند ده خون می‌گویند.
طایفه پروری
طایفه پروری منسوب به پرور است. محلیان اصطلاحاً آنجا را پَلوَر یا پِلوَر و افراد این طایفه را پلوری می‌نامند.
پرور روستایی است ییلاقی و خوش آب‌وهوا که در 35 کیلومتری شمال شرق شهمیرزاد واقع است. پرور ازنظر تقسیمات کشوری تا سال 1359، تابع دهستان پشتکوه بخش دودانگه ساری محسوب می‌شد. سپس این روستا همراه با سایر روستاهای دهستان پشتکوه به بخش مهدی‌شهر ملحق شد.
تیره‌های طایفه پروری:
طایفه پروری شامل شش تیره به شرح زیر است:
-رئیس یا رئیسان (جمشیدی، خسروی، قاضی نژاد و ملائیان)
-ملکی یا کلیج (روحانی و حق‌دوست)
محمودیان یا قرقچی (یزدانی)
احمدیان (احمدی)
درویش
گودرزی
طایفه افتری
طایفه افتری منسوب به افتر، مرکز دهستان هفدر از شهرستان سرخه می‌باشد. این روستا در 35 کیلومتری شمال غرب سمنان، در سمت چپ جاده سمنان – فیروزکوه واقع‌شده است.
تعدادی از افتری ها در سال‌های اخیر، به شهر سمنان و یا شهرهای شمالی کشور مهاجرت کرده‌اند.
برنارد هورکاد عضو انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران، منشأ طایفه افتری را خزر دانسته است زیرا که به گویش گیلکی صحبت می‌کنند.
تیره‌های افتری عبارت‌اند از:
1- استاقی (حمیدی) 2– ولی 3– زیاری 4– جلالی 5- محمودی
ایل الیکایی
ایل الیکایی بزرگ‌ترین گروه عشایری شهرستان گرمسار است. در زمینهٔ سابقه تاریخی ایل الیکایی (علی کایی) دو نظریه وجود دارد:
1- علی کایی: منسوب به علی کیای کرد سرگالش رمه شاه اردشیر
2- الیکایی به کسر الف منسوب به الیکا واقع در چالوس استان مازندران
سوابق تاریخی مستندی در خصوص سکونت الیکایی‌ها در منطقه وجود دارد، نویسنده سفرنامه مرو – هرات – مشهد درگذر از جلگه خوار می‌نویسد: جلگه خوار هم قشلاق پانصد اصانلو و 300 – 400 خانوار الیکایی است.
آلفونس گابری‌یل در عبور از جنوب خوار در سال 1933 میلادی در شرح طوایف خوار می‌نویسد: سکنه خوار عشایر کوچ‌نشینی از طوایف اصانلو و الیکایی بودند از اوایل سال به کشت مزارع می‌پرداختند و با آغاز گرمابه کوه‌های دماوند کوچ می‌کردند. خوار در تابستان ترک شده و خالی از سکونت است، غلات و پنبه در این میان به ثمر می‌رسد و توسط مردم دوباره در پاییز بازمی‌گردند برداشت می‌شود.
ایل اصانلو
سر دره خوار و دشت‌های منطقه گرمسار طی چند قرن اخیر موردتوجه حکام و سلاطین ایران بود و به‌منظور ایجاد حفاظی برای شرق تهران از تجاوزات مکرر سواران ترکمن، گروه‌هایی از عشایر چادرنشین ترک را به این ناحیه کوچ داده‌اند. ازجمله مهم‌ترین ایلات ترک که به گرمسار کوچ داده شده‌اند، اصانلوها بودند. نزدیک به 1200 نفر از طایفه اصانلوی خمسه زنجان به دستور آقا محمدخان قاجار به گرمسار کوچانده شدند.
بصیرالسلطنه که از درباریان مقرب مظفرالدین شاه قاجار بود، در سال 1313 هجری قمری همراه با مظفرالدین شاه از تبریز به تهران وارد شده و در سال‌های 1314 و 1315 هجری قمری علاوه بر اینکه سمت پیش‌خدمتی و ناظم خلوتی همایونی تهران را تصاحب کرده، ریاست این ایل از سال 1301 تا تاریخ مذکور با محمدقاسم وکیل‌السلطنه بود. ایل اصانلو در گذشته با دولت همکاری مستقیم داشته و حکومت‌های وقت با کمک روسای ایل مذکور منطقه گرمسار را اداره می‌کردند. عده‌ای از افراد اصانلو جزو سربازان سلسله قاجار بودند و با کمک سران این ایل در جنگ‌های بسیاری شرکت جسته و از خود رشادت‌های زیادی نشان دادند.
ساختار اجتماعی اصانلو:
قباخلو، جورابلو، قزلو، کنشلو، ترامشلو، چوزوکلو، میرآخورلو، چاپشلو، خالقلو، یوردخانلو، آیدنلو، ایمان خانلو، رشمه لو
افراد ایل اصانلو در هنگام ورود به گرمسار فقط گله‌داری می‌کردند و طی دهه‌های اخیر در روستاهای جنوبی گرمسار ده سلطان، دولت‌آباد، سوداغلان، مگس تپه، شه سفید، فند، یاتری سفلی، رشمه، سعدآباد، کهک، سنرد و ... اسکان‌یافته و به مشاغل کشاورزی و ... اشتغال دارند.
ایل پازوکی
ایل پازوکی تقریباً 400 سال پیش در زمان سلطنت خاندان صفویه از ارومیه تبعید و در خوار (گرمسار) و ورامین و معدودی هم در روستاهای طرود و حصاربن فیروزکوه تقسیم شده‌اند. استاد مینورسکی به‌نقل از تذکره الملوک می‌نویسد: غازیان (جنگجویان) ایل پازوکی یک قسم از مبارزان و پشتیبان سلسله صفوی نظیر صوفیان را تشکیل می‌دادند. وطن اصلی این کردان نزدیک کیفی و لاشکرت واقع در ناحیه شمال دریاچه وان بود. تاریخ ایل پازوکی به لحاظ اینکه بین مرز ترکیه و ایران تقسیم شده، بسیار پیچیده است. ایل مزبور در بسیاری از نواحی پراکنده شده و بقایای آن به تعداد اندکی در حوالی تهران مقیم هستند، در قشون کردان و کلهر، ازلحاظ تعداد برابر ترکمانان بودند.
ایل کُتی
کتی‌ها اصلاً از اعراب نجد عمان هستند. در قرون اولیه اسلام به نواحی فارس و خوزستان مهاجرت کرده و تاریخ کوچ آنها به دوره قاجاریه می‌رسد.
اکثر کتی‌ها تاریخ مهاجرتشان را به ورامین و خوار در زمان ناصرالدین‌شاه می‌دانند و مدعی هستند که این پادشاه بخشی از علفزارهای سیاه کوه در جنوب گرمسار را به آنها بخشیده است.
ایل کتی شامل چهار طایفه به نام‌های قرایی، شریفی، جعفری و صادقی است و مرکز آنها در ورامین، روستاهای خورین، خیرآباد، حصار بالا و جوادآباد است.
طوایف خوار و توران
این طوایف شامل دو گروه هستند. گروه اول شامل طوایف عرب، عجم، سیستانی، بلوچ و گروه دوم شامل طایفه چوداری و طوایف کوچک دیگری هستند که در سده اخیر به این منطقه کوچ کرده‌اند.
طایفه عرب عامری
از چند قرن پیش طایفه‌ای بزرگ از تیره‌های اعراب عامری در منطقه شاهرود زندگی می‌کنند. این گروه در واپسین سال‌های قرن دوازدهم هجری قمری حکومت منطقه شاهرود را به عهده داشتند. اینان به طایفه عرب معروف بودند. بازماندگان آنها امروزه در بیابان‌های میان شاهرود - سبزوار (خوار و توران) به گله‌داری مشغول‌اند.
فامیل‌های وابسته به این طایفه عبارت‌اند از صالحی، صائمی، غلامی، اسماعیلی، حسنی، شیری، ابراهیمی و...
طایفه عجم
یکی دیگر از طوایف مستقر در منطقه خوار و توران طایفه عجم است. این طایفه شامل فامیل‌های قربانی، اکبری، نجفی، قاسمی، شفیعی، قلیانی، یوسفی و ... هستند.
طایفه چوداری (چوبداری)
این طایفه در حدود 7-8 نسل پیش از نواحی شرق ایران به این منطقه مهاجرت کرده و سکنی گزیدند. عده‌ای از افراد این طایفه، ناحیه شمال خوار و توران در اطراف چشمه کرو که امروزه رضاآباد نام دارد را به‌عنوان منطقه قشلاقی خود انتخاب کردند. تا قبل خشکسالی سال‌های 1341 تا 1347 مناطق کوهستانی فردوس، یحیی‌آباد و شامکان در شهرستان سبزوار به‌عنوان ییلاق مورد استفاده آنها واقع می‌شده است. طول مسیر ییلاق تا قشلاق این طایفه بالغ‌بر 60-70 کیلومتر بوده است که افراد این مسیر را طی 10-15 روزبه همراه دام‌هایشان طی می‌کردند.
اعضای این طایفه که در رضاآباد اسکان‌یافته‌اند متشکل از دوازده تیره به شرح زیر هستند:
آمرغ، احمدی، ترابی، پارسا، شادکام، صحراگرد، مددی، مرادی، میرزایی، هروی، رهگوی و سرخ بزی.
گزارش از علیرضا شاه حسینی پژوهشگر استان سمنان
انتهای پیام/
