میراث آریا - استان سمنان 4500 هنرمند در ۵۲ رشته صنایع‌دستی از جمله سفال و سرامیک، گلیم‌بافی، منبت و معرق چوب، گوهرتراشی، زیورآلات سنتی، چاپ قلمکار، نساجی سنتی، سوزن‌دوزی سنتی، نمدمالی، قلم‌زنی، بافت‌های داری و چرم‌دوزی دارد و پیشینه هنرهای دستی در این استان به بیش از 6هزار سال می‌رسد. 

بیش از ۳۰ فن و مهارت مربوط به صنایع‌دستی مناطق مختلف استان سمنان در قالب میراث ناملموس ثبت ملی است.

گلیچ روستای چاشم در شهرستان مهدی‌شهر، مهارت خرسک‌بافی روستای افتر در شهرستان سرخه، دست‌بافته‌های سنتی امیریه در دامغان و سفالگری و قالی‌بافی در سمنان، ازجمله صنایع‌دستی استان سمنان و مفرش بافی در روستای پاده آرادان، قالی خودرنگ سنگسری در مهدی‌شهر، مهارت فن لاک تراشی در منطقه کالپوش میامی، دوخت کیسه مراد در شاهرود، از جمله میراث معنوی و ناملموس استان سمنان است که در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است. 

شهرهای کلاته‌خیج و مهدی‌شهر نیز جزو خانواده شهرهای ملی صنایع‌دستی کشور هستند که اکنون کارگاه‌های فعال صنایع‌دستی در این مناطق موجب اشتغال‌زایی مناسبی شده است. 

سمنان نیز شهر خلاق سفال و سرامیک ایران و پایتخت سفال و سرامیک هنری کشور است. ۵۳ هنرمند استان سمنان تاکنون موفق به دریافت مهر اصالت ملی و ۹ هنرمند نیز موفق به دریافت نشان یونسکو شده‌اند.

سفالگری

سفالگری یکی از قدیمی‌ترین صنایعی است که به دست بشر به وجود آمده است زادگاه آن ایران است. سفالگری در استان سمنان به علت مرغوبیت خاک و اقلیم کویری از اهمیت زیادی برخوردار بوده، به‌طوری‌که هم‌اکنون کارگاه‌های بسیاری در این زمینه مشغول فعالیت هستند. سفالگری در استان سمنان در هر مقطعی از زمان وجود داشته، اما اوج هنر سفالگری در استان سمنان طبق یافته‌های باستان‌شناسی مربوط به تپه حصار در نزدیکی دامغان است و پیشینه‌ای 6هزار ساله دارد و با مراکز تمدنی هم‌عصر خود از شیوه‌های یکسانی پیروی می‌کرده است.

هنرمندان بسیاری در این استان توانسته‌اند در زمینه سفالگری، آثار متعددی به وجود بیاورند تا جایی که استان سمنان به‌عنوان پایتخت سفال هنری در کشور و شهر خلاق سفال و سرامیک مطرح‌ شده و کارگاه‌های متعدد با سبک و سیاق متنوع، هنرمندان این استان را در زمره هنرمندان مطرح کشور معرفی کرده است. در حال حاضر سفالگری در این استان به علت مرغوبیت خاک و اقلیم کویری از اهمیت زیادی برخوردار و این استان را به قطب این هنر تبدیل کرده است. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی و یونسکو شده‌اند.

سرامیک

سرامیک لغتی یونانی است و در اجرا سرامیک به‌نوعی محصول با ترکیبات مواد آلی همچون گل کائولین، پنتونید فلدسپات و ... گفته می‌شود که با درجه پخت بالا هزار درجه حرارت داده‌ شده و با کاربردی کردن آن در تزئینات و مصارف خانگی آن را تبدیل به یک اثر هنری کرده است. در سمنان با توجه به شرایط، هنرمندانی از سال‌های گذشته فعالیت در این رشته را آغاز کرده و با توجه به اهمیت و کاربردی بودن آن توانسته‌اند طی مدت بسیار کوتاهی به یکی از رشته‌های پررونق تبدیل کنند. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی و یونسکو شده‌اند.

کاشی هفت‌رنگ

کاشی هفت‌رنگ یا کاشی الوان و لعاب‌دار نیز ازجمله هنرهایی است که توسط هنرمندان این استان تولید و به سایر استان‌ها ارائه می‌شود. هنرمندان استان سمنان به‌واسطه ذوق خود توانسته‌اند نوعی از کاشی‌کاری منحصربه‌فرد و منبعث از هنرهای اسلامی با نقوش هندسی، اسلیمی و ترکیبی و نقش برجسته به وجود آورند.

گلیم‌بافی

گلیم‌بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که بیش از بافت قالی در کشورمان سابقه قدمت دارد. در بافت گلیم به‌طورمعمول از نخ پنبه‌ای به‌عنوان تار و از نخ پشمی الوان به‌عنوان پود استفاده می‌شود. گلیم هر منطقه دارای خصوصیات ویژه‌ای از نظر طرح و رنگ است. در حال حاضر گلیم‌بافی در اکثر روستاها و مناطق استان سمنان رواج دارد. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی شده‌اند.

جاجیم‌بافی

جاجیم یکی از صنایع‌دستی استان است که توسط دستگاه‌های بافندگی ساده دو وردی به‌صورت ضخیم، شبیه پلاس یا گلیم که به‌صورت راه‌راه رنگین بافته می‌شود و اغلب بافتی خشن دارد و عرض آن معمولاً حدود 20 تا 100 سانتی‌متر است.

هنر جاجیم‌بافی درگذشته کاربردهای فراوانی در زندگی مردم استان سمنان داشته، به‌طوری‌که از جاجیم نازک به‌عنوان چادر زنانه و کمی ضخیم‌تر به‌عنوان روانداز و پتو و باضخامت بیشتر به‌عنوان چادر صحرایی استفاده می‌شده است.

نمدمالی

نمدمالی یکی از کهن‌ترین و پر سابقه‌ترین صنایع‌دستی ایران‌زمین بوده و جایگاه خاصی را در بین صنایع‌دستی ایران داشته است. ماده اصلی نمد، پشم است. نمد از درهم‌پیچیدگی پشم‌های حلاجی‌شده رنگین با استفاده از رطوبت به دست می‌آید. نقوش نمد از عناصر طبیعی ازجمله ماه، خورشید، کوه و درخت گرفته‌ شده است. شیوه سنتی نمدمالی استان سمنان تقریباً با همه شهرها یکسان و ابزار آن نیز کمان، مشته، قالب، طناب، پنجه و پاتیل است.

نمدهای تولیدی در استان سمنان به‌عنوان کف‌پوش و زیرانداز، پوشش و پوشاک، حمل‌ونقل برای روی اسب و زین کاربرد دارد. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی شده‌اند.

قلمکار

هنر قلمکار یا چیتگری درواقع نوعی کار چاپ و طرح اندازی بر روی پارچه‌های پنبه‌ای مثل کرباس می‌باشد که با استفاده از قالب‌های چوبی که هر یک نقش و نگار زیبا و دلنشینی دارند به کار می‌روند. از مراکز عمده قلمکاری در استان سمنان شهر دامغان می‌باشد. نقوش قلمکار در ابتدا شامل گل‌وبوته و اسلیمی بود ولی در دوران قاجار تصاویر عشاق، مناظر تاریخی و تصویر حیوانات و .... نیز وارد قلمکار شد. انواع محصولات قلمکار در استان سمنان شامل رومیزی، جانمازی، سفره، بقچه و .... است. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی شده‌اند.

نساجی سنتی

نساجی سنتی یا همان دست‌بافته‌های سنتی و به قول کلاته خیجی‌ها در شاهرود، «تنه بافی» شامل حوله‌بافی و پارچه‌بافی و چادرشب می‌شود که نسل در نسل از گذشته‌های دور در کلاته‌خیج رواج پیداکرده است. کلاته‌خیج به‌عنوان شهر ملی دست‌بافته‌های سنتی به ثبت رسیده است.

یکی از رشته‌های دستبافته‌های سنتی، حوله‌بافی است. حوله‌بافی نوعی فرآورده نساجی سنتی است که به کمک دستگاه بافندگی چهار وردی تولید می‌شود. از جمله خصوصیات این رشته از صنایع‌دستی این است که اولاً تمام مراحل سه‌گانه بافندگی (ایجاد دهنه‌کار، پود گذاری و دفتین زدن) با حرکات دست‌وپا انجام می‌شود. ثانیاً امکان استفاده از پودهای رنگی به میزان نامحدود و همچنین تنوع طرح بافت با در اختیار داشتن و کنترل حرکات وردها میسر می‌شود. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی شده‌اند.

سوزن‌دوزی

سوزن‌دوزی در ایل عشایر سنگسر دارای پیشینه‌ای کهن بوده و امروزه نیز سرپنجه‌های هنرآفرین زنان و دختران ایل به خلق آثاری بی‌بدیل از آن دست می‌زنند. نقش‌مایه‌های سوزن‌دوزی شده در آثار ایل سنگسر ریشه در نقش‌مایه‌های آیین مهر دارد. این نقش‌مایه‌ها در طول دوران نسبتاً طولانی تاریخ ایل سنگسری با طرح‌های سنتی، بومی و عشایری ترکیب‌شده و سبب شده است تا امروز شاهد تنوع طرح از یک موضوع باشد. شهرستان مهدی‌شهر موفق به دریافت عنوان «شهر ملی سوزن‌دوزی» شده است. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی و نشان یونسکو شده‌اند.

منبت

واژه منبت به معنای کنده‌کاری روی چوب است که نقش‌ها به‌صورت برجسته روی زمینه کار قرار می‌گیرد. با استناد به آثار منبت‌کاری به‌جامانده در دوره اسلامی همانند منبت روی درهای مسجد جامع سمنان، مجموعه بایزید بسطامی و ... دلیل خوبی بر وجود این هنر در زمان‌های مختلف است. منبت با توجه به ابزارهای منبت‌کاری به هفت دسته تقسیم می‌شود.

ساخت سازهای سنتی

سابقه ساخت ساز در استان سمنان به ساخت نی چوپانی به علت عشایری بودن مناطقی از استان بازمی‌گردد و این در حالی است که هنرمندان این استان، طی سه دهه گذشته رشته سازسازی را فعال کرده‌اند.

سازهای ساخته‌شده در استان سمنان همواره موردتوجه اساتید کشوری قرار می‌گیرد و ساخت ساز برای کودکان نیز توسط هنرمندان سمنانی موردتوجه قرارگرفته و در سطح حرفه‌ای انجام می‌شود.

سازهایی که در استان سمنان ساخته می‌شود شامل تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه و عمده چوبهای مورداستفاده در سازسازی نیز گردو، توت، چنار و ... است. هنرمندان این رشته در استان موفق به دریافت مهر اصالت ملی شده‌اند.

میناکاری

هنر میناکاری از رشته‌های بسیار ارزشمند در حوزه صنایع‌دستی است. هنرمندان سمنانی بیشتر بر پایه فلز مس این هنر را اجرا می‌کنند. در حال حاضر با توجه به افزایش خلاقیت‌ها و توجه بیشتر به سلیقه مشتریان، میناکاران طرح‌های جدیدی را با توجه به حفظ اصالت نقوش گذشته به روی آثار نقاشی می‌کنند. بیشتر طرح‌ها شامل طرح‌های سنتی مانند اسلیمی‌ها، ختایی‌ها، گل و مرغ است.

قلم‌زنی

قلم‌زنی روی مس، یکی از صنایع‌دستی قدیمی ایران است که در گروه فلزکاری قرار می‌گیرد. قلم‌زنی درواقع هنر تزیین و کندن نقش و نگار مختلف روی اشیای فلزی به‌خصوص مس، طلا، نقره و برنج به کمک قلم و ضربه چکش است.

در شماری از صنایع‌دستی استان سمنان با مشاهده نقوش قدیمی در سینی و ظروف مسی به نقش و نگارهایی برمی‌خوریم که به‌صورت کنده‌کاری دیده می‌شود. می‌توان گفت که در سمنان تمامی سبک‌های قلم‌زنی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

سراجی سنتی

سراجی در واقع هنر استفاده از چرم طبیعی در تزیین و ساخت محصولات چرمی با استفاده از شیوه‌های سنتی است. صنایع‌دستی چرمی به دلیل قابلیت تطبیق‌پذیری با سلیقه‌ها و خواسته‌های متفاوت، بسیار محبوب و پرطرفدار بوده و هستند، بر همین اساس هنرمندان شاخصی در این زمینه در استان سمنان فعالیت دارند و هنرمندان این رشته موفق به دریافت مهر اصالت ملی نیز شده‌اند.

تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی

گوهرتراشی تراش و پرداخت (پولیش) سنگ‌های گران‌بها است. گوهر تراشی گذشته و سابقه‌ای درخشان دارد و قدمت آن به زمان انسان‌های اولیه برمی‌گردد. سنگ‌های نیمه‌قیمتی و قیمتی به دو شکل کلی استفاده به‌عنوان نگین در زیورآلات یا به‌صورت فرم‌های فانتزی و یا موارد دیگر استفاده می‌شون. هنر تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی نیز در استان سمنان از استقبال قابل‌توجهی برخوردار است.

گزارش: سمانه سلطانی‌پور سرپرست معاونت صنایع‌دستی استان سمنان

انتهای پیام/