رفتارشناسان خاستگاه آیین‌ها را از بدو خلقت انسان و عجین شده با تمام تمدن‌ها در طول تاریخ دانسته‌اند. آیین را می‌توان مهره نخ تسبیحی خواند كه ارتباط میان بشر امروزی با نیاكان و پیشینیان خود در هزاره‌های دور توسط آن شكل گرفته است.
در حقیقت باور انسان‌ها به رفتارها و آنچه كه هویت فردی و جمعی آنها را در طول تاریخ می‌سازد، بر مبنایی تعریف می‌شود كه امروز آنرا آیین می‌نامند. رفتارهای جمعی انسان‌ها از ستایش خداوند گرفته تا كرنش و احترام به طبیعت و ... همه بر حول محوری به نام آیین شكل می‌گیرد كه گستره‌ای جهان شمول دارد.
كشورمان ایران نیز به عنوان یكی از پنج كشور صاحب تمدن و پیشینه عظیم فرهنگی در كنار بهره‌مندی از تنوع جغرافیایی و همراهی اقوام مختلف، مملو از آیین‌ها و خرده روایت‌های آیینی - نمایشی است كه بخش مهمی از آنها پیرامون مذهب، دین و در نهایت ستایش پروردگار رقم خورده است. مواردی از ستایش تا تذهیب نفس، از پرهیز از گناه تا رعایت حقوق مردم، از تكریم خانواده و بزرگان قوم و طایفه و ایل تا ادای حق بندگی و كرنش در برابر خالق بازتاب دهنده این تصویر است كه همه مسلمانان پای سفره‌ای ثابت نشسته‌اند كه خوان‌گستر آن خداوند به عنوان ذات حق تعالی و خالق انسان و جماد و نبات است.
آیین‌های ماه رمضان در استان مرکزی
استان مركزی به عنوان یكی از استان‌های فلات مركزی ایران دارای سابقه و پیشینه درخشانی در حوزه تمدنی و رفتارهای آیینی كهن آمیخته با نام ایران و ایرانی است. همراهی مردمان این استان و شهرستان‌های آن همسو با ماه میهمانی خدا جلوه‌های نابی از همدلی مسلمانان را در آیین‌های عبادی و رفتارهای نمایشی منشعب از مبانی مذهبی، آیینی و دینی به رخ می‌كشد.
مراسم اهو اهو نشانه‌ای از شادی مردم خورهه در ماه رمضان
از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران پهناور، منطقه‌ای از میان استان‌ها، شهرستان‌ها و حتی قریه‌ها و روستاهای كشورمان را نمی توان پیدا كرد كه در آن نمونه، الگو و یادگاری از تاریخ كهنِ تمدن و فرهنگ ایرانی را شاهد نباشیم.
![\"\"](\"https://chtn.ir/upload/files/4438814.jpg\")
یكی از روستاهای استان مركزی كه در آن می‌توان یادگاری‌ها و معماری‌های باستانی از دوران اشكانی را به عنوان یكی دیگر از شناسنامه‌های هویت و فرهنگ غنی ایران رصد كرد، روستای «خورهه» از بخش‌های مركزی شهرستان محلات است.
روستای خورهه، يکی از تاريخی‌ترين نقاط ایران است و پيشينه سکونت در آن بر اساس شواهد يافت شده از محوطه پيش از تاريخی شهرياری در نزديکی خورهه به هزاره دوم پيش از ميلاد می‌رسد. همچنين يکی از معدود آثار معماری دوره اشکانی، در مرزهای امروزی ايران با نام محوطه اشکانی خورهه که هم‌اکنون بقايای معماری آن از جمله دو ستون با سرستون‌های به سبک ايونيک برپاست.
مردمان مسلمان این روستا (خورهه) بیش از 11 قرن است كه در همراهی با ماه مبارک رمضان، آیینی نمایشی كه از آن به عنوان «اهواهو» یاد می‌شود را برگزار می‌كنند. «اهواهو» یكی از كهن‌ترین شیوه‌های آیینی و رفتارهای نمایشی مردمان روزگار كشورمان در ماه صیام است.
هوشنگ جاوید در كتاب خود برپایی مراسم «اهواهو» به عنوان یكی از آیین‌های نمایشی مردمان استان مركزی و به ویژه روستای «خورهه» را بازتاب‌دهنده پیوند ناگسستنی تفكر مذهب شیعه با ادبیات شفاهی شادی‌آور به ویژه در ارتباط مستقیم مردم با اهل بیت و خاندان عصمت و طهارت می‌داند.
تفكری برخاسته از بطن سخنان اهل بیتی كه همواره مسلمانان را به شادی و سرزندگی دعوت می‌کنند. جاوید درباره آیین نمایشی «اهواهو» آورده: این آیین مراسمی سنتی است كه شب نیمه ماه مبارک رمضان و همزمان با سالروز میلاد امام حسن مجتبی(ع) درروستای خورهه شهرستان محلات اجرا می‌شود.
اجرای این مراسم به این شکل است كه نوجوانان روستا در دسته‌های چند نفری به در خانه اهالی رفته و ترانه‌ای فولكوریک (محلی) را می‌خوانند و سپس كوچكکترین فرزند پسر خانواده را مورد خطاب قرار داده و ترانه را به نام او می‌خوانند. در انتها صاحبخانه مقداری آجیل، شیرینی، پول و یا هدایای دیگری به آنها می‌دهد. در این شب تمام خانواده‌ها منتظر هستند تا دسته‌های مختلف به در خانه آنها بروند.
با گذشت سالیان شاهد كم‌رنگ شدن مراسم و آیین‌های نمایشی كهن در ایران هستیم، اما آیین نمایشی «اهواهو» همچنان در خورهه به قوت خود باقی است. بخشی از متن ترانه‌ای كه در اجرای این آیین نمایشی خوانده می‌شود، با فرض آنكه كوچكکترین فرزند پسر خانواده، «علی» نام دارد اینگونه است كه قسمت اصلی ترانه را یک نفر می‌خواند و قسمت «اهواهو» را همه تكرار می‌كنند.
![\"\"](\"https://chtn.ir/upload/files/400_1.jpg\")
فلسفه وجودی این مراسم در واقع نوعی شادباش و تبریک تولد امام حسن مجتبی (ع) است كه به منزله فال نیک گرفته می‌شود و نوجوانان روستا به صورت نمادین به در خانه‌های اهالی رفته و ترانه را به نام كوچک‌ترین فرزند پسر خانواده می‌خوانند. این موضوع بیانگر پیوند میان مذهب تشیع و شادی مردم با شادی اهل بیت با آیین‌ها و ادبیات شفاهی ایرانی است که در مراسم اهو اهو جلوه‌گر شده است. این آیین سنتی به عنوان یکی از آثار معنوی استان مرکزی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
الم‌ترانی آیین آمیخته باسنت استان مرکزی
آیین نمایشی «الم ترانی» یكی از جمله مراسم كهن در راستای بازتاب رفتار مذهبی آمیخته با سنت مردمان استان مركزی به ویژه شهرستان ساوه به شمار می‌رود. این آیین به ویژه در نیمه دوم ماه رمضان یعنی از شانزدهم تا بیست و هفتم آن با همراهی نوجوانان و جوانانی كه نخستین سال مكلف شدن به روزه‌داری را پشت سر می‌گذارند برگزار می‌شود.
هوشنگ جاوید در كتاب «آیین‌ها و رفتارهای نمایشی ایرانیان در ماه رمضان» درباره مراسم «الم ترانی» آورده است: تعداد شركت‌كنندگان در این سنت كه بعد از اقامه نماز مغرب و عشا برگزار می‌شود حدود 10 نفر است كه با اجتماع مقابل خانه‌های همسایگان و آشنایان به اجرای این برنامه می پردازند. شركت‌كنندگان هم صدا با هم اشعاری سر می‌دهند و در ادامه نام یكی از فرزندان آن خانه‌ای كه در مقابل آن تجمع كرده‌اند را به نیكی صدا می‌زنند و با ذكر این گفته «الم ترانیت می دهیم، ماه رمضانیت می‌دهیم» و «یا ثواب یا جواب» برای گرفتن انعام از صاحب آن خانه به انتظار می‌ایستند.
در این مرحله صاحب خانه با خوشرویی، گشاده‌دستی و تقدیم شیرینی و تنقلات از شركت‌كنندگان در این مراسم به گرمی پذیرایی می‌كند. در برخی مواقع در این مرحله از برنامه الم‌ترانی ممكن است كه جوانی از منزل صاحبخانه با رفتن به پشت بام و ریختن ظرف آب بر روی شركت‌كنندگان، اقدام به شیرین‌كاری كند. بعد از این افراد به در منازل بقیه افراد فامیل و یا همسایه محله خود رفته و این برنامه را تكرار می‌كنند و تا پاسی از شب به اجرای مراسم الم ترانی می‌پردازند.
رؤیت حلول ماه رمضان
یکی از آداب و رسوم محلی در شهرستان‌های استان خصوصا در دلیجان و خمین در ماه مبارک رمضان این است که جوانان این شهرستان از سه روز مانده به این ماه مبارک به بلندترین ارتفاع در شهر خود می‌روند و در انتظار حلول ماه، شب زنده‌داری می‌کنند. در این مراسم، جوانان پس از دیدن ماه، با ندای‌الله اکبر، خبر از حلول ماه مبارک رمضان می‌دهند.
***گزارش از عبدالله کریمی مسئول واحد فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان مرکزی
انتهای پیام/
