میراث آریا: در واقع چیزی که قم را به‌عنوان قطب فرهنگی و دینی از دیگر مناطق ایران متمایز کرده است وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س)، مسجد مقدس جمکران و وجود بیش از 440 امامزاده است. در هرکدام از این مکان‌های مذهبی و زیارتی مراسم عزاداری مطابق رسوم آن محله برگزار می‌شود.

خانه‌های مشهوری که در قم اقامه عزا می‌ کردند

در سال‌های دور و در زمان خلفای جور در قم همانند سایر نقاط کشور، عزاداری‌ها بیشتر در خانه‌ها و به صورت پنهانی صورت می‌گرفت و تمام طبقات، در خانه‌های خود اقامه عزا می‏‌کردند.

 از خانه‌های معروفی که در قم سالیان دراز تا به امروز مبادرت به اقامه عزاداری می‏‌کردند می‌توان به خانه مرحوم آقا میر سید عبدالله مجتهد برقعی قمی با سابقه 130 سال، خانه مرحوم حاج کمال در محله درخت پیر که  حالت تکایای قدیمی را دارد و سابقه عزاداری در آن خانه به 115 سال می‌رسد، خانه حاج محمد رضازاد از تجار معروف بازار، خانه مرحوم تقی وطن‌خواه در محله میدان میر که سابقه آن به 90 سال می‌‏رسد، خانه حاج سید جعفر جنابان که از تجار معروف قم بوده، خانه حاج سید باقر روحانی از تجار بازار واقع در گذر قلعه، خانه حاج سید عباس جدایی در محله ی الوندیه اشاره کرد.

 تکایای قدیمی قم

تکیه یا تکیه‌گاه، بعد از مسجد، در حقیقت پایگاه معنوی مسلمانان، به ویژه شیعیان به حساب می‌آید و  جایی است که مردم با تعزیه خوانی و سوگواری بر سالار شهیدان و یاران باوفایش به او متوسل می‌‏شدند.

در گذشته تا پایان حکومت قاجاریه، محوطه تکایا، مانند امروز، مفروش نبود و اکثر عزادارن، بر روی زمین خاکی می‌نشستند و فقط تعداد معدودی از زنان و مردان بودند که پارچه کوچکی برای زیرانداز همراه خود می‌‏آوردند.

اگر بخواهیم از تکایای قدیمی و باسابقه قم نام ببریم می‌توان به تکیه میدان میر که سابقه آن به عهد اشعری‌ها می‌‏رسد، تکیه سنگ سیاه که پس از روی کار آمدن سلسله صفویه تأسیس شد، تکیه میرزای قمی یا تکیه پشت مسجد که در پشت مسجد جامع قم قرار داشت  و از زمان‏‌های قدیم، در آن جا تعزیه خوانی می‏ کردند اشاره کرد.

تکیه گذر جدا، تکیه شاه خراسان، تکیه حاج سید حسن با سابقه 250 سال، تکیه عشقعلی با سابقه 250 سال، تکیه ملامحمود، تکیه یزدی‌ها در پشت بازار قم، تکیه باغ پنبه، تکیه پنجه علی با سابقه 150 سال، تکیه  متولی باشی که  در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سید محمدباقر، متولی باشی آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه (س) بنیان گذاشته شد و تا پایان حکومت پهلوی دوم دوام داشت از دیگر تکایای معروف در قم بودند.

تکیه گذر صادق، تکیه بزرگ، تکیه عربستان، تکیه سیدان، تکیه ارک و تکیه هیئت عزاداری روحانیون، که مرکز تجمع آنان، مدرسه رضویه واقع در خیابان آذر فعلی بوده و به سرپرستی آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیان گذاشته شد نیز از تکایای معروف قم بوده‌اند.

از هیئت‌های معروف قم نیز می‌توان به هیئت‌های آلوچو، هیئت کوچه حکیم، هیئت سلطان محمد شریف، هیئت دروازه کاشان، هیئت شاهزاده ظهیر اشاره کرد.

قدمت و رسوم عزاداری‌ها در قم

همچنین برخی از حسینیه‌ها قدمت بالای صد سال دارند و گاهی منتسب به قومیت‌های خاصی هستند، مثل حسینیه نجفی‌ها، حسینیه کربلایی‌ها، تکیه یزدی‌ها، مسجد رضوات، مسجد جامع و تکیه چهل اختران که بیشتر منتسب به سادات چاوشی بومی آن محله است، ازجمله میراث فرهنگی ، تاریخی و مذهبی قم هستند.

دسته‌های عزاداری نیز از جمله عزاداری‌های مورد علاقه قمی‌هاست؛ پرچم، کتل، طوق و علم از نشانه‌های حضور در دسته‌های عزاداری در قم است، دسته سادات در روز عاشورا و دسته شاه حمزه که در شب تاسوعا به مقصد امام‌زاده سید علی دو دسته معروف قم و مورد علاقه قمی‌ها هستند.

یکی از سنت‌های قدیمی نمایش کاروان اسرا در بین دسته‌ها و عزاداری‌هاست که این شیوه نیز روضه‌ای به شیوه مصور و شبیه تعزیه‌خوانی است.

سنت گل‌مالی در عزاداری‌ها از قدیم‌الایام میان مردم مختلف کشور مرسوم است، در قم نیز کاسه گل که حاوی خاک تربت امام حسین(ع) است در بین دسته عزاداری چرخانده شده و مردم به رسم قدیم پیشانی، صورت و شانه‌های خود گلی خواهند کرد.

اجرای تعزیه در قم

یکی از آداب و رسوم برگزاری مراسم عزاداری در قم تعزیه است و پیشینیان معتقد بودند بعد از نماز و مسجد، تعزیه و تکیه حافظ و نگهدار دین است.

تعزیه‌خوانان در تعزیه، مجالس مختلفی را به نمایش می‌گذاشتند، بعضی از مجالس بیانگر اتفاقات کربلا بود و بعضی دیگر مصائب خاندان پیامبر(ص) را بازگو می‌کرد.

در مجالس تعزیه انواع حماسی، اخلاقی و عاشقانه  به چشم می خورد و هدف از اجرای آن ایجاد شور قدسی، تطهیر روح و تزکیه نفس، تسکین آلام ودردها وتحکیم همبستگی و وحدت در میان اقشار جامعه است.

عده‌ای از سحرگاهان با آب‌پاش، مسیر عزاداران را آب‌پاشی می‌کردند تا از برخاستن گرد و غبار و شیوع بیماری جلوگیری کنند.

اهالی هر منطقه هرگز دسته عزاداری، محله خود را رها نکرده و به محله دیگری نمی‌رفتند.

طبل‌زنی در سپیده دم روز عاشورا برای خبر مردم از برپایی دسته‏‌ها از آداب عزاداری در قم به شمار می‌رفت و در روز عاشورا  و تاسوعا نیز چند نفر در جلوی دسته‌‏ها راه می‏‌افتادند که عده‌ای کاه و گل و خاکستر و عده‌ای گلاب، بر سر و روی دسته‌‏ها می‌پاشیدند.

برپایی سقاخانه‏‌های سیار و قربانی شتر، گاو، گوساله یا گوسفند، جلوی برخی دسته‌‏های عزادار از برنامه‌های برخی دسته‌ها بود و علما به این برنامه توجه داشته و  سفارش می‏‌کردند.

آیین چاووشی‌خوانی محرم

یکی از سنت‌های قدیمی که هر ساله در آستانه فرارسیدن ماه محرم در قم به اجرا می‌رسد سنت چاووشی‌خوانی است، این حرکت اصیل نه تنها یک آیین مذهبی و قدیمی است بلکه روایتی از فرهنگ مردم برای جاودانه ماندن حماسه عاشورا و یادمانی برای با خبر کردن مردم از فرارسیدن ایام عزاداری حسینی است.

در این آیین سنتی که قبل از فرارسیدن ماه محرم برپا می‌شود، کاروانی در شهرها و روستاها به حرکت در می‌آید و آمدن محرم را با ذکر شعرهایی حزین به مردم خبر می‌دهد. این حرکت اصیل چند سالی است در شهر قم به همت شهرداری با شکوه و عظمت خاصی برگزار می‌شود و آیین چاووشی‌خوانی را زنده نگه داشته شده است.

امسال نیز شهرداری قم با همت سازمان فرهنگی هنری و سازمان پارک‌ها و فضای سبز، کاروان «سفینةالنجاة» را در آستانه محرم در شهر کریمه اهل بیت(س) به حرکت درآورد و خبر فرارسیدن ماه حزن و اندوه را به مردم این شهر خبر داد.

 سیاه‌پوش کردن مساجد و تکایا

مغازه‌ها با پرچم‌های سیاه آذین‌ شده‌اند، بلوارها غم‌دار هستند و دیگر خبری از چراغانی غدیر نیست، انگار همه می‌خواهند بگویند که فاصله غدیر تا عاشورا چقدر کوتاه بود.

پس از گذشت 1400 سال، حتی ماشین‌های شهر خود را با پرچم‌های سیاه و ماشین نوشته‌هایی از جنس کربلا آذین کرده‌اند، شهر سیاه‌پوش شده و عطر و بوی محرم، طبل، سنج و هیئت است که روح و جانت را نوازش می‌دهد، بازار قم این روزها شلوغ است همه برای خرید پیراهن مشکی از هم سبقت می‌گیرند.

پخش نذری در بین عزاداران

نذورات در بین مسلمانان در ایام مختلفی وجود دارد که ماه محرم از ایامی است که نذری‌های زیادی در آن داده می شود. آیین نذری دادن به عزاداران امام حسین(ع) سنتی دیرینه و پسندیده در میان اکثر مسلمانان و به خصوص شیعیان دنیاست که در کشورمان رواج بیشتری دارد و شب و روز تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌رسد.

بیشتر این نذری‌ها به صورت طبخ غذا و پخش آن میان مردم و عزاداران امام حسین(ع) است، به علاوه توزیع غذا در دسته ها و هیئت‌های مذهبی در این ایام معمول است.

 نذر شامی‌پزان آسید حسین

همزمان با ایام اربعین حسینی ، مراسم آیینی شامی پزان در قم برگزار شد. این مراسم توسط خانواده آسید حسین انجام می‌شود که 31 سال قبل  پسرش مجتبی بینایی‌اش را با نذر و نیاز به دست آورده است.

حضور اقوام و برگزاری رسوم بومی و محلی

اقوام عرب، افغانستانی و آذری در قم نیز عزاداری‌های مختص به خود را دارند، در منطقه نیروگاه که اغلب مردم آن منطقه آذری‌زبان هستند، مداحی به زبان ترکی و عزاداری ترکی صورت می‌گیرد، در محله شهر قائم تعداد زیادی از مهاجران افغانستانی حضور دارند که آن‌ها نیز به شیوه بومی و سنتی خود عزاداری جذابی دارند، همچنین نجفی‌ها دسته مشعل را دریکی از شب‌های دهه اول محرم را داند که این‌ها ازجمله سنت‌های اقوام در قم است.

مراسم سنتی مشعل‌گردانی در قم 

مراسم سنتی مشعل‌گردانی هر ساله در شب‌های هشتم، نهم و دهم محرم الحرام توسط نجفی‌ها و کربلایی‌های مقیم قم برگزار می‌شود. مشعل‌های حمل شده در این مراسم نمادی از مشعل‌هایی هستند که خیمه‌گاه سیدالشهدا(ع) را به آتش کشیدند و نواختن گسترده طبل‌ها نیز یادآور نواختن طبل در زمان حمله لشگر یزید به خیمه‌گاه و اهل حرم است که با صدای بلند نواختن طبل مانع از شنیده شدن صدای زنان و کودکان شوند.

منبع: خبرگزاری شبستان

انتهای پیام/