روستای برغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ در استان البرز به عنوان مهد تعزیه‌خوانی کشور شناخته می‌شود و صاحب قدیمی‌ترین حسینیه‌ای است که اولین گام‌های تعزیه خوانی کشور در این حسینیه برداشته شده است. بر سر در حسینه اعظم برغان که در سال ۱۳۶۷ بازسازی شده، قدمت حسینه تا همان زمان ۵۴۰ سال عنوان می‌شود که با این تفاسیر اکنون ۵۷۵ سال قدمت دارد و می‌توان آن را جزو بناهای نزدیک به دوران صفویه برشمرد. زمانی که هنوز ساخت حسینه‌ها و تکایا در کشور رونق نداشته است. اگرچه که در سرستون شرقی قسمت شاه‌نشین این حسینیه سال ساخت آن ۹۳۱ هجری قمری عنوان شده و معمار آن را استاد اسماعیل بنا می‌دانند؛ اما احتمال اینکه سنگ بنای حسینیه در سال‌های پیشین نهاده شده باشد و در این تاریخ گسترش یافته باشد، بیشتر است.
بنابراین با توجه به اینکه این بنا از همان ابتدا نیز علاوه بر اینکه محلی برای ترویج اسلام توسط علامای بزرگ شیعه محسوب می‌شده، محل برگزاری مراسم عزاداری و شبیه خوانی بوده است به عنوان قدیمی‌ترین مکان اجرای تعزیه خوانی محسوب می‌شود. شخصیت‌هایی همچون آیت‌الله محمدتقی برغانی ملقب به شهید ثالث، آیت‌الله محمدصالح برغانی، آیت‌الله فرشته، آیت‌الله ملائکه، آخوند شهیدی و… در حجره‌های این حسینیه تدریس می‌کردند و مذهب تشیع را ترویج می‌دادند.
برای اجرای تعزیه در برغان از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین نسخه‌ها استفاده می‌شود که مشهورترین آن «میرعزا» است. این حسینه تاریخی در تاریخ ۲ بهمن ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۸۲۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و مراسم تعزیه این حسینیه هم به عنوان میراث فرهنگی غیرملموس کشور به شماره ۲۰۳ در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۹۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
برغان، مهد تعزیه ایران از دوران صفوی
مصطفی کرمی مدیر انجمن تعزیه‌خوانی استان البرز مهد تعزیه کشور را برغان و حسینیه اعظم با ۵۷۵ سال قدمت عنوان می‌کند و می‌گوید: از آن زمان تاکنون تعزیه خوانی در حسینیه اعظم و حسینه شهدای برغان ادامه دارد.
می‌دانیم که تعزیه در سال ۱۳۸۹در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس در جهان مطرح است که از ارزش بالایی برخوردار است؛ حال اینکه روستایی در البرز مهد تعزیه خوانی، این میراث جهانی باشد، از افتخارات این استان به شمار می‌آید. کرمی در این زمینه بیان می‌کند: حسینیه اعظم به عنوان قدیمی‌ترین حسینیه یا تکیه که در آن تعزیه‌خوانی انجام می‌شده، بعدها الگویی برای ساخت حسینیه‌ها در تهران و دیگر استان‌ها در دوران قاجار تا زندیه قرار گرفته است و در واقع سنت تعزیه خوانی از برغان به دیگر جاها صادر شده است. بنای اپرای بزرگ فرانسه هم از لحاظ معماری داخلی به شکل حسینیه اعظم برغان ساخته شده است.
او در خصوص شهرت و آوازه تعزیه خوانان برغان اینگونه می‌گوید که در دوران قاجار زمانی که ناصرالدین شاه برای تماشای تعزیه در حسینیه اعظم برغان حضور داشت، یکی از تعزیه خوانان خبره در حال اجرا بود که ناصرالدین شاه تحت تأثیر اجرای او قرار گرفته و از آنجایی که نام او را نمی‌دانست، فریاد می‌زند: «حاجی باریکلا» و او از آن پس در بین مردم به «میر حاجی باریکلا» لقب گرفت. مرحوم ملا محمد بکایی، میرزا ابوالقاسم بکایی، مرحوم نعیمی و ملاغلام حسین از دیگر تعزیه خوانان بنام برغان هستند.
مدیر انجمن تعزیه خوانی استان البرز می‌گوید: مردم برغان ذاتاً به تعزیه علاقمند هستند و تعزیه خوانی ایام محرم به هر قیمتی که شده در دهه اول محرم و روز عاشورا برگزار می‌شود. تعزیه خوانی هر روز در دهه اول به نام و مقام یکی از شهدای دشت کربلا در حسینیه اعظم برغان برگزار می‌شود.
کرمی استقبال جوان‌ترها و نسل جدید را از تعزیه خوانی کمرنگ‌تر می‌داند و می‌افزاید: نسل جوان‌تر به خواندن تعزیه علاقه زیادی نشان نمی‌دهند، به همین خاطر اکنون شاهد استفاده از تعزیه خوان‌های اطراف و دیگر استان‌ها برای خواندن تعزیه به برغان هستیم.
او آموزش تعزیه‌خوانی را از خواسته‌ای قلبی خود عنوان می‌کند و می‌گوید: «اکنون در حال تشکیل مدرسه تعزیه هستم تا آموزش این هنر آیینی را به کودکان از سنین پایین آغاز کنم و برای این منظور به حمایت مسئولان و ارگان‌های فرهنگی از جمله ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی، نمایندگان مجلس و استانداری نیاز است. حیف است هنر تعزیه و تعزیه خوانی که از این شهر پا گرفته در برغان ادامه نیابد.»
مدیر انجمن تعزیه خوانی استان البرز با اشاره به اینکه اکنون مداحای بر تعزیه غلبه یافته و شاهد سبک‌های بدون اصالت در مداحی‌ها هستیم، می‌گوید: رعایت اصالت موسیقی در تعزیه یکی از موضوعات مهم به شمار می‌رود و موسیقی اصیل ایرانی در واقع مدیون موسیقی تعزیه است. هفت دستگاه موسیقی، پنج دستگاه آواز ایرانی و ۷۲ گوشه موسیقی ایرانی در تعزیه رعایت می‌شود اما اکنون مداحی جای خود را به تعزیه داده است.
حسینیه اعظم بَرغان در ضلع شمالی میدان روستا واقع شده و دارای ۲ طبقه است، طبقه همکف یا اول، دارای ۱۰ حجره بوده و مخصوص عزاداران است، شاه‌نشین (ضلع شمالی بنا نقطه مقابل در) فضای ورودی مردانه و زنانه، اتاق تعزیه‌خوان‌ها، رخت‌کن، انبار، راه‌پله‌ها، تخت تعزیه‌خوان‌ها و کف بنا نیز از دیگر فضاهای موجود در این بنای تاریخی است.
طبقه اول ویژه مردان بوده و همچنین در طبقه دوم معجرها و راهروهایی وجود دارد که زنان در آن مکان‌ها به مراسم مذهبی می‌پردازند. ساختمان حسینیه از چوب و دیوارها همه از خشت خام و کاه‌گل هستند.
حال که روستای برغان به مهد هنرآیینی مذهبی تعزیه خوانی که به عنوان میراث فرهنگی ایران زمین در جهان شناخته می‌شود، است انتظار حمایت بیشتر از این هنر و آموزش تعزیه خوانان البرزی موضوعی کاملا به جا است که لازم است به آن توجه شود. روستای برغان جوانان مستعدی در این زمینه دارد که نیاز است با فرهنگسازی و اقدامات تشویقی و ترویجی به سمت این هنر سوق یابند تا این میراث فرهنگی با ارزش در این سرزمین ادامه یابد.
گزارش از شیما عبداله خانی
انتهای پیام/
نظر شما