میراث آریا: بر فراز این ارگ، حکایت نمادین نبرد رستم و دیو سپید، نقاشی شده است، انگار نبرد نمادین دیو و رستم در همه این سال‌ها و بر بلندای این ارگ تاریخی تکرار شده و هرروز در پیش چشم رهگذران از سر گرفته‌شده است.

دارالحکومه سمنان معروف به ارگ دولتی سمنان، مجموعه‌ای بزرگ از ابنیه و اماکن موردنیاز اداره شهر بوده است که در زمان "حکومت حاجی بهمن میرزا بها الدوله " فرزند "فتحعلی شاه قاجار " بناشده است.

عناصر هویت‌بخش ارگ قدیم را اماکنی چون تلگر افخانه، قراولخانه، آب‌انبار، حمام حسینیه و... تشکیل می‌داده است. در داخل دیوارهای ضخیم ارگ اتاق‌هایی برای نگهبانی در نظر گرفته بودند

در سال 1284 ه.ق زمانی که برای نخستین بار ناصرالدین‌شاه قاجار به‌قصد زیارت مشهد مقدس از ایالت «کومش» یا «سمنان» گذر می‌کند، به مدت سه روز در ساختمان ارگ دولتی سمنان اقامت می‌کند.

در آن زمان این ساختمان شامل 12 برج با عمارات و ابنیه مختلف بوده ولی هنوز دروازه شمالی ارگ ساخته نشده بود، گویا در همین سفر دستور ساخت دروازه به حاکم وقت سمنان داده می‌شود. کار ساخت دروازه در سال 1302 ه.ق در زمان حکومت «انوشیروان میرزا ضیاء الدوله» فرزند «محمدرحیم میرزا» پسر دهم عباس میرزا نایب‌السلطنه که در سال‌های 1300 تا 1305 ه.ق حاکم ایالت قومس بوده به اتمام می‌رسد و به همین دلیل در سفر دوم شاه به مشهد که عکس‌های گویایی از آن باقی‌مانده تصاویر زیبایی از دروازه شمالی ارگ سمنان دیده می‌شود.

دروازه شمالی ارگ سمنان

دروازه شمالی ارگ سمنان تنها بازمانده دارالحکومه قدیم شهر است که در زمان پهلوی اول به هنگام احداث و تعریض خیابان‌ها و ساخت ابنیه جدید باقی‌مانده است. از دروازه جنوبی نیز جز نمایی چند از عکس‌های دوره قاجار چیزی به یادگار نمانده است.

تزئینات و معماری دروازه ارگ

این دروازه دارای دو نمای شمال و جنوبی است.

نمای جنوبی دارای دو اتاق در دو طرف و به قرنیه یکدیگر، دو راهروی کوچک، ایوان‌های در جلوی اتاق‌ها و مدخل اصلی که محل عبور و مرور بوده است، نمای اصلی این قسمت از آجر است و راهروی اصلی با پلان مربع به‌وسیله فیل پوش‌ها به گنبد کم خیز منتهی می‌شود.

 یکی از عناصر جالب‌توجه نمای جنوبی تزئینات کتیبه‌ای است که به شکل نیم‌دایره در بالای مدخل اصلی به خط نستعلیق نوشته‌شده است متن کتیبه چنین است:

سلطان ابن السلطان سلطان صاحب قران، ناصرالدین‌شاه قاجار 1302.

ابعاد این کاشی‌ها 15*15 و در 11 ردیف افقی چیده شده‌اند.

نمای شمالی دروازه ارگ از حیث استفاده از تزئینات کاشی‌کاری نما کاشی‌های هفت‌رنگ و مناره‌های تزئینی به چشم می‌خورد. استفاده از نقوش هندسی و نقش و نگار اساطیری در این جبهه، اهمیت نمای شمالی را به‌عنوان دروازه ورودی شهر بیشتر می‌کند. به قرینه کتیبه نیم‌دایره نمای جنوبی، طرح نیم‌دایره‌ای بر پیشانی نمای شمالی کاشی‌کاری شده که در آن نبرد رستم و دیو سفید به تصویر کشیده شده است و درست در بالای مدخل ورودی نقش سربازان قاجاری و تسلیحات آنها کاشی‌کاری شده است.

از دیگر تزئینات کاشی‌کاری این نما که به قرنیه شکل‌گرفته است نقوش افسران قاجاری و شیر خورشید است. بر بالای دیوار دروازه کتیبه‌هایی متوالی به خط نستعلیق سفید بر زمینه لاجوردی وجود دارد که در لابه‌لای سطور آن، طرح گل و برگ‌های اسلیمی به چشم می‌خورد.

متن کتیه بدین شرح است «برحسب امر قدر بندگان سکندرشان اعلی‌حضرت اقدس همایون شاهنشاه جم جاه فلک بارگاه و ملجأ السلاطین و الخاقان ابن الخاقان بن الخاقان ناصرالدین‌شاه قاجار خلد الله ملکه و دولته به سعی و اهتمام جناب اشرف ضیاء الدوله انوشیروان میرزا حکمران سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام اتمام همت پذیرفت، فی شهر محرم الحرام سنه بیچی ئیل خیریت دلیل» و با خطی ریزتر و در کنار همین سطر نوشته‌شده است "«هزار و سیصد و دو. عمل استاد حبیب الله، ولد استاد علی کاشی پر کاشانی کتیبه محمد باقر ولد حاجی سید مهدی الطباطبائی السمنانی.»

نقاشی تصاویر و خطاطی کتیبه‌ها اثر هنری سید محمد باقر طباطبائی سمنانی است. او از نوادگان مرحوم میر محمدخان طباطبائی سمنانی و از هنرمندان بنام سمنان در دوران قاجاریه است. حرفه اصلی سید محمد باقر طبابت بود و گویا در کار خود استادی و مهارتی نیز داشته است و به همین دلیل از طرف ضیاء الدوله حاکم ایالت قومس به دریافت لقب «حشمت الحکماء» نائل شده است، از تاریخ تولد و وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست ولی مسلماً تا تاریخ 1302 هجری قمری که تاریخ کتیبه‌نویسی دروازه ارگ است در قید حیات بوده است.

کار کاشی‌پزی کاشی‌های دروازه ارگ سمنان را نیز استاد حبیب الله فرزند استاد علی کاشی‌پز کاشانی انجام داده است.

این دروازه که اکنون به میدانی تبدیل‌شده است در مرکز شهر سمنان و در خیابان طالقانی واقع است.

انتهای پیام/