میراث آریا: در شهر یزد ماه محرم و صفر که می‌شود، زدن پرچم و برپایی خیمه‌های عزاداری امام حسین(ع) مرسوم است. خیمه‌هایی با نقش‌های اصیل و شعرهایی در وصف شهیدان کربلا دیده می‌شوند.

مردم دارالعباده یزد در هر کوچه و برزنی حتی در خانه‌های خویش در ماه‌های محرم و صفر مجلس عزا برپا می‌کنند و به نشانه عزا پرچم یا پوش‌های منقش به اشعار و نقوش مذهبی بر در و دیوار می‌آویزند.

پوش دوزی شامل دوخت پوش برای ایجاد سرپناه موقت است که در یزد اکثریت قریب به‌اتفاق پوش‌های تولیدشده برای استفاده در مراسم مذهبی خصوصاً مرتبط با عاشورا است. 

در شهر یزد تنها یک کارگاه است که به دوخت پوش یا خیمه اختصاص دارد. دوخت پوش مربوط به تیره یا طایفه خاصی نیست.

با توجه به اظهارات سالخوردگان، این حرفه از دوره قاجار وجود داشته و شخصی بنام میرزاعلی به همکاری خانم‌های خیاط، پوش اماکن مذهبی را می‌دوختند.

تعریف، مراحل و نحوه انجام، مجریان و حاملان حرفه

به‌طورکلی، حرفه پوش دوزی عبارت‌اند از خیمه‌های صحرایی، خیمه‌های آتش‌سوزی و پوش‌های اماکنی که مراسم عزاداری در آن‌ها برگزار می‌شود و سایر سرپوش‌ها نظیر سایبان‌های مغازه ها و... است.

خیمه‌های صحرایی عمدتاً به‌صورت مخروطی با قطر کف حداکثر 5متر و ارتفاع حداکثر 5 متر برای استفاده در برپایی موکب‌ها دوخته می‌شوند.

خیمه آتش‌سوزی با پارچه‌های معمولی و صرفاً برای اجرای تعزیه به آتش کشیدن خیام امام حسین (ع) ساخته می‌شود.

با توجه به اینکه اماکن برگزاری مراسم سوگواری امام حسین (ع) دارای پلان‌ها و شرایط متفاوت هستند بنابراین ابعاد و طرح پوش‌ها نیز از این شرایط تبعیت می‌کنند. در این گروه پوش‌ها یک یا چند قطعه هستند که پس از بالا بردن با طناب به هم متصل می‌شوند.

مراحل دوخت

پس از اندازه‌گیری محل نصب، اقدام به برش پارچه می‌کنند سپس سوراخ‌های اتصال در مجاور لبه‌ها و سوراخ‌های هواکش در نزدیکی نوک پوش و دایره بالا(کماچ) که به عمود متصل شده، تعبیه می‌شود.  

مرحله بعد نوار کشی است که به‌منظور استحکام‌بخشی بیشتر و جلوگیری از گسترش پارگی احتمالی پوش انجام می‌شود. این نوارها از جنس پارچه‌های ضخیم و به پهنای حداکثر 10سانتی‌متر است که به‌صورت شبکه‌ای بر نمای داخلی پوش دوخته می‌شود .  

مرحله پایانی، دوخت نقوش و تزیینات است که با انتخاب و سفارش مشتری از نقوش رایج استفاده می‌شود .

نقوش به کاررفته

نقش سرو که از نقوش برجسته در فرهنگ ایرانی است اشاره به قامت حضرت علی‌اکبر(ع) و ابوالفضل(ع) دارد.

نقش شیر اشاره به قدرت مولای متقیان دارد نقش خورشید نیز اشاره به خورشید ولایت علی(ع) دارد.

نقش ملائکه اشاره به ارتباط خاندان اهل‌بیت به خداوند دارد.

اشعار محتشم کاشانی که در کادر چهارضلعی با طرح ترنج به‌صورت تکرار در حاشیه پایین دوخته می‌شود.

نقش آهو که به ضمانت کدن آهو توسط امام رضا (ع) اشاره دارد.

مکان‌های وابسته برای انجام و اجرای پوش دوزی مانند کارگاه با پلان مستطیل دارای فضای حداقل 150مترمربع، مسجد، میادین، محوطه‌های باز و منازل و ابزار خیاطی مناسب برای دوخت پارچه‌های ضخیم لازم است.

با توجه به علاقه‌ای که مردم به خاندان امام حسین (ع) دارند و شهر مذهبی یزد که در اکثر ماه‌های سال روضه‌خوانی برپاست، خیمه و پرچم عزای امام حسین دوخته می‌شود و آسیب خاصی آن را تهدید نمی‌کند.

مستند نگاری و همچنین آموزش نحوه دوخت خیمه و پرچم به علاقه‌مندان می‌تواند در حفظ این اثر کمک کند. نمونه‌ای از این حرفه در استان اصفهان نیز انجام می‌شود.

این اثر فرهنگی در سال 1401 در فهرست ملی میراث ناملموس کشور به ثبت رسید.

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/