شهرام امیری، کارشناس ارشد میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان نوشت: بهار سال گذشته بود که تفاهم‌نامه‌ای میان دو نهاد فرهنگی استان یعنی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس برای مستند نگاری آثار تاریخی اصفهان که در ایام جنگ تحمیلی و به‌ویژه در دوران جنگ شهرها آسیب‌دیده بودند انجام پذیرفت.

در دهه شصت خورشیدی به‌ویژه در ایام جنگ گزارش‌هایی در این خصوص توسط مدیران و کارشناسان اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان همچون دکتر عبدالله جبل عاملی تهیه‌شده بود و حتی در سال‌های گذشته پژوهش مختصری نیز توسط این‌جانب با تکیه‌بر این گزارش‌ها انجام شد، لکن این گزارش‌ها یا به‌صورت پراکنده در کنج کتابخانه و مرکز اسناد اداره‌کل میراث فرهنگی قرار داشت و یا اینکه در اذهان بسیاری از کارشناسانی که در آن ایام مصدر امور بودند نقش بسته بود، لکن تا این تاریخ با توجه به اهمیت موضوع تحقیق جامع و کاملی در این خصوص انجام ‌نشده بود.

بسیج اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس استان بر اساس توافقات مدیران دو نهاد به‌ویژه در طی هفته دفاع مقدس و هفته پاسداشت میراث‌فرهنگی، با یکدیگر همکاری را در این زمینه آغاز کردند.

شایان‌ذکر است در طی سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ شهر اصفهان و بسیاری از شهرهای ایران مکرر پس از شکست‌های ارتش عراق در میدان جنگ و به‌تلافی این شکست‌ها آماج حملات هوایی و حتی در اواخر جنگ آماج حملات موشکی یا موشک‌های معروف اسکاد عراق قرار گرفت.

بااین‌حال مراکز اصلی حملات عراق در محورهای مرکزی و شمال شهر قرار داشت و عمده بافت و آثار تاریخی اصفهان نیز در همین مناطق قرار داشت، لذا با درک اهمیت این موضوع، این پژوهش توسط مرتضی رمضانی از پژوهشگران ارشد بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و با همکاری بخش‌های مختلف اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان ازجمله بسیج اداره‌کل، مرکز اسناد و کتابخانه، اداره امور فرهنگی و روابط‌عمومی و کارشناسان ارشد و پیشکسوت پایگاه‌های جهانی میراث‌فرهنگی شهر اصفهان آغاز شد.

بی‌تردید عراق نیز همانند بسیاری از کشورهای دیگر ازجمله ایران، سال‌ها پیش از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران معاهدات بین‌المللی بسیاری را ازجمله معاهدات ۱۹۵۴ میلادی، ۲۶ سال قبل از شروع جنگ به امضا رسانده بود. بر اساس این معاهده کشورهای متخاصم بر اساس قوانین سازمان علمی و تحقیقاتی ملل متحد (یونسکو) موظف بودند در ایام جنگ از آسیب رساندن به اماکن تاریخی و فرهنگی یکدیگر خودداری نمایند، لکن عراق در دوران حکومت خون‌بار صدام حسین، این قرارداد را نیز همانند سایر قراردادهای دیگر زیر پا نهاد.

با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده در کتاب فیروزه‌های سرخ، اصفهان در هشت سال ایام جنگ تحمیلی و در طی دهه شصت خورشیدی، ۱۱۹ مرتبه موردتهاجم هوایی و موشکی قرار گرفت، که آمارها حاکی است از این تعداد، ۱۰۴ مورد بمباران هوایی و ۱۵ موردحمله موشکی بود که در طی این ایام ۲۲۶ نفر از شهروندان اصفهان در طی جنگ شهرها شهید و ۱۴۳۴ نفر مجروح شدند.

همچنین بررسی‌های میدانی و کتابخانه‌ای اعم از گزارش‌ها اداره‌کل میراث‌فرهنگی وقت استان، بنیاد حفظ ارزش‌های دفاع مقدس، بنیاد شهید، شهرداری، هلال‌احمر، اورژانس و آتش‌نشانی اصفهان حاکی است که در طی ایام جنگ تحمیلی و به‌ویژه دوران جنگ شهرها، ۹۸ منطقه تاریخی در بافت ارزشمند تاریخی اصفهان مورد حمله‌های هوایی و موشکی عراق قرار گرفت و منجر به آسیب‌های فراوانی به این آثار گردید.

یکی از مهم‌ترین مراکز تاریخی و مذهبی اصفهان که موردتهاجم هوایی عراق در طی جنگ شهرها قرار گرفت مجموعه عظیم و جهانی مسجد جامع عتیق اصفهان با بیش از ۱۲۸۰ سال قدمت و ۲۲ هزار مترمربع وسعت است. این بنای تاریخی و بازار تاریخی پیرامون آن در ساعت ۱۳ روز چهارشنبه ۲۲ اسفندماه سال ۱۳۶۳ و در ایامی که مردم اصفهان همانند سایر مردم ایران در تدارک برنامه‌های شب عید خود بودند موردحمله قرار گرفت، لذا در این حمله ناجوانمردانه، بخشی از شبستان‌های ضلع جنوب شرقی در نزدیکی گنبد عظیم نظام الملک و بازار تاریخی سبزه‌میدان مورد اصابت راکت قرار گرفت که ضمن وارد آمدن آسیب‌های فراوان به مجموعه مسجد و بازار یک هزارساله اصفهان، تعدادی از هم‌وطنان نیز در به شهادت رسیدند.

ازجمله مشهورترین بناهایی که در طی دوران جنگ شهرها آماج حملات هوایی و موشکی عراق در شهر تاریخی اصفهان قرار گرفت می‌توان به مسجد حاج محمد جعفر آباده‌ای (دوران قاجار)، مسجد آقانور (دوران صفوی)، مسجد رحیم خان(دوران قاجار)، خانه تاریخی سمسار(دوران قاجار)، خانه تاریخی بخردی(دوران قاجار) اشاره کرد.

شایان‌ذکر است نویسنده این کتاب که اثرش را به بیش از ۱۷۷۱۷ شهر بمباران شهرها در ایام جنگ تحمیلی و دفاع مقدس تقدیم کرده است در حال پژوهش جلد دوم این کتاب ارزشمند است که پس از گذشت ۳۵ سال از پایان جنگ تحمیلی زوایای پنهان این دوران حساس از تاریخ معاصر ایران را به‌ویژه برای نسل‌های امروز و فردای ایرانی به زیبایی تمام به تصویر می‌کشد.

انتهای پیام/