رجبعلی لباف خانیکی کارشناس میراث‌فرهنگی و باستان‌شناس در یادداشتی نوشته است: پس از شهادت امام رضا (ع) و خاکسپاری پیکر مطهر ایشان در «سناباد»، بر خلاف معمول که با وسعت شهرها روستاها ضمیمه آن شهرها می‌شدند، روستای «سناباد»، شهر «نوقان» را در خود هضم کرد و در اواسط قرن سوم ه.ق سناباد و نوقان در هم ادغام شده، «مشهدالرضا» نامیده شد و از قِبَل حرم مطهر رضوی روز به روز بر وسعت و رونق آن افزوده شد.
با وجود حمله و هجوم‌های پی در پی بیگانگان که بیشتر شهرهای خراسان را تهدید می‌کردند، شهر مشهد به برکت حرم مطهر کمتر آسیب دید و حتی در کوران فاجعه‌ای مانند حمله ویرانگر مغول‌ها نه تنها مشهد آسیب ندید بلکه مسیر رونق و آبادانی را سریع‌تر پیمود زیرا «چنگیز خان» مغول به احترام حضور امام رضا (ع)، مشهد را «دارالامان» اعلام کرد و آوارگان و بی‌خانمانان دیگر شهرها و آبادی‌های ویران، به مشهد مهاجرت کردند و مشهد تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین قطب‌هاب تجارتی و زیارتی مشرق زمین شد.
حرم مطهر رضوی همواره کانون توجه و جذب شیعیان و شیفتگان آل علی(ع) بود و از برکت حضور امام هشتم شیعیان خیل زیادی از اصحاب، سادات، نقیبان، دراویش، عُرَفا، متکلمان و محدثان پیرامون حرم مطهر و حتی به فاصله‌های دور و نزدیک از مشهد رضوی گرد آمدند و بعد از وفات در آن حوالی به خاک سپرده شدند که اکنون آثار و نشانه‌هایی از مقابر و آرامگاه‌های منسوب به آن‌ها یا بی‌نام و نشان بر جای مانده است.
یکی از آن‌ها بقایای آرامگاهی زیبا و موزون معروف به «چهارطاقی چلاقی» است، این بنا که به «گنبد چلاقد» نیز شهرت دارد، در مجاورت روستای کهن چلاقد وقع است.
روستای چلاقد بر کناره جنوبی کشف رود و در مسیر فرعی راه ابریشم از مشهد به سرخس واقع شده و در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری جنوب شرق مشهد قرار دارد.
بنای چهارطاقی چلاقی با ابعاد ۹/۳۶×۹/۱۰ متر بر نقشه چهار ضلعی با شالوده سنگ و دیوارهای آجری با ملات گچ شکل گرفته و با برخورداری از چهار درگاه بر چهار سو و فضای داخلی چلیپایی یا چهار ایوانی، سنت معماری چهار طاقی دوران پیش از اسلام را تداوم داده است، دیوارها تا پاکار سقف با تعبیه درگاهی‌ها و طاق‌نماها در نمای بیرونی و درونی بنا، عمود بالا رفته و بر فراز آن‌ها ساقه‌ای ۸ ضلعی از درون و استوانه از بیرون استوار شده تا گنبد موزون آجری دو پوش را به دوش کشد.
در زیر کف این مقبره گورخانه یا سردابه کوچکی وجود دارد با این که هویت شخص یا اشخاص مدفون در آن مشخص نیست، می‌توان فرض کرد که بنا، آرامگاهی متعلق به شخصیتی والامقام بوده است.
این بنا به شیوه رازی همانند مقبره جغتین گیسور گناباد (قرن هشتم ه.ق)، خانقاه توس (هارونیه)، (قرن هشتم ه.ق) و خانقاه ویرانی(قرن هشتم ه.ق) ساخته شده و بدنه بیرونی آن فاقد تزئینات است اما نمای داخلی با برافراشتگی سقف گنبدی زیبای آن بر فراز هشت پایه جلو آمده یا «پرٓه» همانند فضای درونی آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی (۷۳۵ ه.ق) و برج مقبره علی‌آباد کشمر (قرن هشتم ه.ق) بسیار زیبا و پر شکوه آراسته شده و بعید نیست که از تزئینات و کتیبه نیز برخوردار بوده که به دلیل دود گرفتگی و فرسایش شدید اثری از کتیبه و نقش قابل تشخیص نیست.
اگر چه برخی قدمت این بنا را به دوره سلجوقی یا تیموری و صفوی نسبت داده‌اند، اما شیوه معماری و مشابهت آن با بناهای عصر ایلخانی انتساب آن را به قرن هشتم ه.ق به واقعیت نزدیک‌تر می‌کند. این بنای ارزشمند در گذر زمان آسیب فراوان دیده و در سال‌های اخیر اقدامات مرمتی مختصری در آن صورت گرفته اما هم‌چنان در معرض فرسایش است.
چهارطاقی چلاقی در هفتم مهر ماه ۱۳۸۱ به شماره ۶۴۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
نظر شما