میراث آریا: شهر سرخه به‌عنوان مرکز این شهرستان از آثار تاریخی و گران‌بهای بسیاری برخوردار است که از آن جمله می‌توان به خانه حاج حشمت اللشکر، حمام بیرون دژ، مسجد جامع و چهل‌ستون، مسجد امام هادی (ع)، مسجد امام حسین (ع)، بقعه پیر غریب، آب‌انبار اشاره کرد.
ویژگی‌های جغرافیایی
این شهرستان در استان سمنان در فاصله ۱۸۰ کیلومتری شرق تهران و در ۲۰ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. وسعت آن ۹۲۲۲ کیلومترمربع است و از شرق به شهرستان سمنان، از شمال شرق به شهرستان مهدی‌شهر، از شمال به استان تهران، از غرب به شهرستان آرادان و از جنوب به دشت کویر ارتباط دارد. شهرستان سرخه دارای یک شهر، دو دهستان (هفدر و لاسجرد) و ۱۴ روستا است. این روستاها شامل مؤمن آباد، افتر، لاسجرد، اروانه، بیابانک، صوفی‌آباد، امامزاده عبدا...، عبدا... آباد بالا، عبدا... آباد پایین، ایج، جوین، شاهزاده محمد زید، اسدآباد و آل دره هستند.
گویش‌های رایج در شهرستان سرخه، سرخه‌ای، افتری، مؤمن‌آبادی، لاسجردی و بیابانکی است.
رکن‌الدین احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی معروف به شیخ علاءالدوله بیابانکی سمنانی و شیخ محمود مزدقانی از عرفا و بزرگان شناخته‌شده این منطقه محسوب می‌شوند.
صنایع‌دستی و سوغات
صنایع‌دستی این شهرستان شامل قالی‌بافی، گلیم‌بافی، حوله‌بافی، جاجیم‌بافی و روفرشی بافی است. سوغات سرخه نیز خربزه، انار، انجیر، بادام، گردو، سیب، گلابی، لبنیات، نان محلی، شیرمال است.
اماکن تاریخی و جاذبه‌های دیدنی
کاروانسرای لاسجرد
کاروانسرای تاریخی لاسجرد از کاروانسراهای دوره عباسی است که از سمت غرب در ابتدای روستای لاسجرد و بر روی گذرگاه شرق به غرب ایران و در مسیر زیارتی، به‌طرف مشهد مقدس قرار دارد. این کاروانسرا از نوع کاروانسراهای دو ایوانی و شامل حیاطی وسیع با ۲۴ حجره است. ۲ ایوان زیبای کاروانسرا در غرب و شرق آن ساخته‌شده‌اند. ایوان شرقی کاروانسرا بلندتر از ایوان غربی است که به‌وسیله دالانی به هشتی کاروانسرا منتهی می‌شود. قدمت و دوره تاریخی این کاروانسرا به عهد صفوی بازمی‌گردد. این بنا به شماره ملی ۱۹۹۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
خانه حاج حشمت اللشکر
این بنا در مرکز شهر سرخه واقع شده است. همان‌طور که از کتب تاریخی و گفته معمرین و فرم معماری بنا به دست می‌آید این بنا متعلق به دوره قاجار است. ازآنجایی‌که این بنا خصوصی و مالک اصلی آن حاج حشمت خان پیوندی (حاکم وقت منطقه) بوده، به همین دلیل به خانه حاج حشمت معروف شده است. خانه اصلی حشمت اللشکر (حشمت بزرگ) که به دست حاج معمارباشی سمنانی ساخته‌شده بود، شامل چهار منزل مسکونی، دارالحکومه، باغ، حمام، مدرسه و ... بوده است که اکنون دوخانه آن باقی‌مانده است. بادگیرهای دوقلو بر فراز این بنا با تزئیناتی ناب از نمادهای شهر سرخه است. این بنا نماد معماری مناطق کویری است که به شماره ملی ۲۹۷۴۳ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آب‌انبار بیرون دژ
آب‌انبار بیرون دژ، در محله بیرون دژ و در کنار مصلی نماز جمعه (حسینیه شهدا) شهر سرخه قرارگرفته است. این آب‌انبار منسوب به دوره قاجار است و از آب‌انبارهای بزرگ این شهر به‌حساب می‌آید. این آب‌انبار را حاج حشمت اللشکر که خود اهل سرخه بوده ساخته است. مخزن اصلی آن گنبد عظیمی، مخروطی شکل است، این بنا بر اساس معماری سنتی خاص ناحیه کویری ساخته‌شده و اطراف آن تا بالای گنبد، پله‌های مدوری احداث‌شده است. بر بالای گنبد، بادگیر کوچکی برای عبور جریان هوا و خنک کردن آب به چشم می‌خورد. این بنا به شماره ملی ۴۴۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مسجد جامع و چهل‌ستون
تاریخ ساخت اولیه این بنا به قرن اول هجری نسبت داده می‌شود. این مسجد از دو شبستان مجزا مجاور هم یکی در جنوب و دیگری در شمال آن، تشکیل‌شده است. شبستان جنوبی مستطیل شکل است و محراب آن منتهی‌الیه سمت جنوب غربی بنا قرار دارد. در شمال این شبستان راهرویی وجود دارد که بر سردر این راهرو، کاشی‌کاری معرق به تاریخ ۱۳۴۵ هجری شمسی به چشم می‌خورد.
در گوشه جنوب غربی شبستان شمالی محراب ساده‌ای قرار دارد که بالای آن به‌وسیله رسمی بندی گچی تزئین شده است. مسجد چهل‌ستون سرخه متعلق به قرن اول هجری است که یکی از شبستان‌های الحاقی به مسجد جامع سرخه بوده و در بافت قدیم شهر قرارگرفته است. از خصوصیات بارز این بنا ستون‌های ظریف هشت‌ضلعی آجری و طاق‌های جناقی تند است که از ۴۰ ستون این بنا هم‌اینک ۳۲ ستون باقی‌مانده است. این بنا به شماره ملی ۲۳۲۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مسجد امام هادی سرخه
این بنا در محله کلان سرخه و در مرکز این محله واقع‌شده است. این مسجد منسوب به دوره قاجار است و در کنج جنوب غربی مسجد که محراب وجود دارد، یادگاری قدیمی روی گچ نوشته‌اند که تاریخ تعمیر و مرمت این بنا را نشان می‌دهد. قدمت این مسجد بیش از ۲۰۰ سال است. این مسجد به شماره ۴۴۳۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد امام حسین سرخه
این مسجد روبروی حسینیه شهدا قرارگرفته و منسوب به دوره قاجار است. پلان مسجد بر پایه مربع شکل‌گرفته است و هر یک از کنج‌های آن به یکی از چهار جهت اصلی تعلق دارد. این مسجد به شماره ۵۶۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
حمام بیرون دژ سرخه
حمام بیرون دژ در محله بیرون دژ و در حوالی مسجد جامع و چهل‌ستون قرارگرفته که قدمت آن به دوران اواخر زندیه و اوایل قاجاریه می‌رسد. این بنا مانند سایر حمام‌های قدیمی شامل رختکن، دهلیز ارتباطی، گرمخانه، خزینه آب و تون است. این حمام از دو حمام کوچک و بزرگ تشکیل‌شده که حمام کوچک‌تر زنانه و حمام بزرگ‌تر مردانه است. دیوارها از سنگ، ملات آهک و گچ و سقف‌ها از آجر ساخته‌شده‌اند. سقف‌ها همه گنبدی هستند و تویزه‌هایی که بر روی جرزها و پایه‌ها قرارگرفته‌اند آن‌ها را استوار نگه می‌دارند. این حمام دارای طاق‌های ضربی است و بر ستون‌های قطوری استوارشده است. این بنا به شماره ۴۴۲۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بقعه پیر غریب
بقعه پیر غریب در ابتدای ورودی شهر سرخه از سمت سمنان قرارگرفته است. به گفته اهالی محل این مکان متعلق به شخص خاصی نیست و جنبه اعتقادی آن بیش از همه در بین افراد مسن وجود دارد بدین‌صورت که نقل می‌کنند اینجا مکانی است که هر کس دارای مشکلی باشد و به آن توسل جوید غریبه‌ای که برای همگان ناشناس است می‌آید و مشکل یا مشکلات را حل می‌کند. بنا به توصیف کوتاهی که در سفرنامه اعتمادالسلطنه از آن شده است در سه فرسخی سمنان دهکده سرخه است که در واقع قصبه آبادی است و تقریباً هشتصد خانوار سکنه دارد. در قبرستان سرخه بقعه ایست محقر معروف به‌پیر غریب. بنای بقعه ایست محقر و کوچک که از خارج به‌صورت پلان دایره و از داخل به‌صورت هفت‌ضلعی کارشده است. مصالح اصلی به‌کاررفته در بقعه، خشت و گل است و سطح داخلی بقعه و سطح خارجی آن با اندود گچ سفید شده‌اند. این بنا به شماره ۵۸۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آرامگاه شیخ محمود مزدقانی
این بنا که مربوط به دوره ایلخانان مغول است در روستای مؤمن‌آباد و در مسیر جاده اصلی به روستای افتر و فیروزکوه واقع‌شده است. این آرامگاه متعلق به شخصی به نام شیخ محمود مزدقانی است که از شیوخ مسلمان و شیعه بوده و نقش مهمی در زمینه آموزش مردم در امور مذهبی ایفا می‌کرده و پس از وفات وی مقبره‌ای در محل کنونی ساخته‌شده است. این بنا دارای یک ایوان و گنبدی رفیع و در طبقه بالا دارای غلام‌گردش‌ها و دارای هشت چله خانه و یک اتاق در ضلع شرقی بنا است. این بنا به شماره ۱۳۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آرامگاه شیخ علاءالدوله بیابانکی سمنانی
احمد بن محمد بن احمد البیابانکی سمنانی را ازلحاظ مقام دینی به لقب رکن‌الدین و به مناسبت خدمات جوانی‌اش در دستگاه دیوانی، به علاءالدوله ملقب کرده بودند. بنای آرامگاه به دستور عمادالدین (جمال‌الدین) عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدابنده از خشت خام بناشده و شیخ خانقاهی بر آن افزود. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. ساختمان مفصل آرامگاه شامل دو قسمت است، قسمت اصلی بنا مربع شکل است و درگذشته گنبد عظیمی بر روی آن قرار داشته که در حال حاضر تنها یک فیل پوش زاویه جنوب غربی مقصوره آن باقی‌مانده است. قسمت دوم ایوان رفیع و بلند آرامگاه است که رو به مشرق است. مزار شیخ در بیرون ایوان واقع‌شده است. آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی‌آباد، واقع است. این بنا به شماره ۳۲۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امامزاده عبدالله و اسماعیل
امامزاده عبدالله و اسماعیل در دهستان لاسجرد در روستایی به نام امامزاده عبدالله (در شمال روستای ایج) قرارگرفته است. بنا منسوب به دوره قاجار است. این بنا به شماره ۴۴۲۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بقعه امامزاده چهار تن ایج
این بقعه در دهستان لاسجرد در روستای ایج قرارگرفته است. بنا منسوب به دوره قاجار است و به گفته اهالی و نوشته‌های موجود در بقعه، مدفن چهار تن از امام زادگان اهل‌بیت به نام‌های امامزاده طاهر، امامزاده ظاهر، امامزاده زکی و امامزاده ابراهیم (ع) است. بنا به‌صورت بقعه کوچک است و در ورودی آن در قسمت شمال و به ایوان جلویی بقعه باز می‌شود. مصالح به‌کاررفته در ساخت این بنا از سنگ و ملاط است. در داخل بقعه ضریح مشبک چوبی دیده می‌شود که با شبکه‌های مربع شکل ساخته‌شده است. این بنا به شماره ۴۴۳۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
بقعه امامزاده شاه محمد زید
این بقعه در دهستان لاسجرد در روستای جوین قرارگرفته است. فرم کلی بنا بر پایه پلان مربع‌مستطیل ساخته‌شده که تشکیل‌شده از بقعه اصلی، سرسرای مجاور بقعه و مسجد. بنای بقعه که به‌صورت هشت‌ضلعی منظم است و بر روی آن گنبدی دو پوسته قرار می‌گرفته است. بر روی سردر ورودی بقعه اصلی گچ‌بری‌هایی دیده می‌شود که با نقوش گل و اسلیمی تزئین شده‌اند نیز دارای ضریح چوبی مشبک است. این بنا به شماره ۵۶۵۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امامزاده شیخین
این امامزاده در دهستان لاسجرد در روستای ایج قرارگرفته است. بنا منسوب به دوره قاجار است. به گفته ریش‌سفیدان روستا، مدفن سه تن از خادمین و شیوخ بیت امام حسین (ع) به نام های شیخ حسین، شیخ احمد و شیخ محمود است و در داخل بقعه قبور سه تن کاملاً مشهود است.
بنا به‌صورت بقعه کوچک و هشت‌وجهی ساخته‌شده است که ورودی آن در قسمت جنوب قرار دارد. گنبد بقعه نیز از نوع دو پوسته گسسته است. در دیوارها از سنگ و ملاط و در گنبد از آجر استفاده‌شده است. امامزاده دارای ضریح مشبکی نیز است. بنا دارای در چوبی است که اندکی منبت‌کاری ساده بر روی آن مشاهده می‌شود. این بنا به شماره ۴۴۲۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
غار (مغار) افتر
این غار یکی از بزرگ‌ترین غارهای آهکی شهرستان سرخه است که در روستای افتر واقع‌شده است. در این غار محصولات لبنی دامداران افتر که دوره ییلاق را در گور سفید، طارم، کلارخان، افتر و امامزاده عبدالله سپری می‌کنند، نگهداری می‌شود. ظرفیت این غار حدود ۲ هزار جلد محصولات لبنی است. طول این غار ۳۰۲ متر و عرض آن حدود ۱۲ متر است و ارتفاع آن از ۴۰ سانتی‌متر تا ۵ متر متغیر است. در این غار گونه‌های جانوری مشاهده نمی‌شود ولی در دامنه بیرون غار، چندگونه گیاهی بومی از خانواده گندمیان، گون، کلاه میرحسن، اسپند، اسپرس کوهی، زرشک و ... وجود دارد. این غار از گذشته به‌عنوان یخچال طبیعی برای حفظ محصولات دامی مورداستفاده اهالی بوده و در بین اهالی به مغار افتر معروف است. وجود تخته‌سنگ‌های گچ و آهک، سکوهای مناسبی برای قرار دادن پوست احشام فراهم کرده است. این غار به شماره ۱۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
منطقه شکارممنوع خنار
این منطقه حفاظت‌شده با وسعت بیش از ۳۶ هزار هکتار در شمال شهرستان سرخه و در دامنه‌های البرز، به «سرزمین باریجه» معروف است. گونه‌های گیاهی منطقه شامل کما و باریجه، ارس، زرشک، آویشن و سریش، اسپند، بومادران، گیاهان پیازی، تیره نعناعیان است. گونه‌های جانوری آن گرگ، روباه، گربه وحشی، خوک وحشی، خرگوش، شغال، خرس قهوه‌ای، کل و بز، قوچ و میش و ... هستند. عمده پرندگان منطقه را گنجشک‌سانان، کبک، کبک دری، کبوتر صحرایی، تیهو و پرندگان شکاری تشکیل می‌دهد.
چشمه‌های معدنی
چشمه معدنی آبگرم، در ۳۵ کیلومتری شمال شرقی شهر سرخه قرار دارد که شامل ۵ چشمه است.
چشمه معدنی تلخاب نیز در ۶ کیلومتری شمال غربی روستای لاسجرد واقع‌شده است. تلخاب شامل دو چشمه است که محدوده‌ای استخری شکل را به وجود آورده که طول آن ۲۰ متر و عرض آن ۱۲ متر است. به علت فراوانی گوگرد در آب این چشمه معدنی آب آن تلخ و غیرقابل‌شرب است. مردم در فصل تابستان برای درمان سردرد، درد چشم، یرقان، کهر، زردی و رفع گرمی بدن به آنجا می‌روند. از دیگر چشمه‌های طبیعی نزدیک لاسجرد می‌توان چشمه شاه زاده محمد زید (ع) را نام برد که در آبادی شاه زاده محمد زید (ع) و آب آن بیشتر در فصل‌های بهار و تابستان به مصرف کشاورزی می‌رسد. ساکنان شهرستان‌های سمنان و سرخه و اهالی روستای لاسجرد در فصل تابستان برای گذران اوقات فراغت و زیارت بقعه متبرکه امامزاده شاه محمد زید، به اطراف چشمه می‌روند و از طبیعت زیبا و هوای مطبوع و معتدل آن بهره می‌برند. چشمه امامزاده عبدالله (ع) نیز از نزدیک‌ترین چشمه‌ها به لاسجرد است که در شمال روستای امامزاده عبدالله (ع) قرار دارد.
دیگر آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی شهرستان سرخه
آسیاب چهارم حاج وردی (شمال شهر سرخه)، مسجد روستای بیابانک، بقعه امامزاده سید علی‌اکبر و سید رضا (ع) و خانه ساسانی روستای لاسجرد، بقعه امام زادگان قاسم، طاهر و علی (ع) و خانه سلطان در روستای افتر، محراب سلجوقی روستای جوین، آرامگاه امامزاده علی بن جعفر (ع) بیابانک، بقعه شاه مردان عبدا... آباد، قلعه‌های تاریخی جهان‌آباد، بیابانک و لاسجرد، چشمه‌های معدنی شور آب، چالدان، هواخورسو، نمک دره، دشت آشنی، مرگ چمن، کویر جنوب سرخه، یخچال‌های طبیعی، قنات‌ها، آسیاب‌ها و ....
گزارش از سمانه سلطانی‌پور سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان
انتهای پیام/
نظر شما