میراث آریا: شهرستان گرمسار غربی‌ترین شهرستان استان سمنان است. رودخانه حبله‌رود که از رشته‌کوه‌های البرز مرکزی سرچشمه می‌گیرد مناطق اطراف گرمسار را سیراب می‌کند. به دلیل وجود پنج قوم مختلف اعم از ترک‌ها، لرها، کردها، عرب‌ها، گیلک‌ها در گرمسار، این شهرستان را جزیره اقوام نام‌گذاری کرده‌اند.
صنایع‌دستی
صنایع‌دستی این شهرستان همچون دیگر شهرستان‌های استان سمنان از رونق و تنوع بسیار زیادی برخوردار است. از جمله صنایع فعال در این شهرستان می‌توان به گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، خورجین‌بافی، سفال‌گری، منبت‌کاری، معرق‌کاری، جواهرسازی، قلم‌زنی روی مس، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و سنگ نمک، ساخت سازهای سنتی، مرواربافی و تذهیب اشاره کرد.
سوغات
از جمله سوغات این شهرستان می‌توان به محصولات لبنی و همچنین میوه‌جات از قبیل خربزه‌های زرد شیرین و نیز خربزه سبز (سوسکی) صادراتی بخش ایوانکی و کویر اشاره کرد که به استان‌های دیگر کشور نیز فرستاده می‌شود. انار تازه و رب انار ایوانکی، انجیر زرد و شیرین منطقه بنه کوه از دیگر محصولات این شهرستان است.
اماکن تاریخی و جاذبه‌های دیدنی گرمسار
از جاذبه‌های گرمسار می‌توان به مجموعه تاریخی سیاه کوه واقع در پارک ملی کویر، جاده سنگفرش، دژ تاریخی استوناوند، موزه اقوام، مجموعه کارخانه و انبار پنبه، کاروانسرای شاه‌عباسی ایوانکی، منطقه نمونه گردشگری بنکوه و غارهای نمکی اشاره کرد.
امامزاده شمس‌الدین و اسماعیل (ع)
این امامزاده در شهرستان گرمسار و حومه شهر به فاصله حدود سه کیلومتری شمال غربی گرمسار واقع شده است. بنا منسوب به دوره قاجار و متعلق به دو نفر از فرزندان امام موسی کاظم (ع) به نام های شمس‌الدین و اسماعیل (ع) است. اهالی منطقه به این دو تن اعتقاد خاص دارند و همه روزه به‌خصوص ایام تعطیل برای زیارت به این مکان می‌روند. بنا بر پایه مربع‌مستطیل ساخته‌شده که در قسمت شرقی آن رواق و ایوانی وجود دارد که ورودی به بقاع امامزادگان را ممکن می‌سازد. این دو بقعه که با دیواری بین آن‌ها فاصله افتاده است در کنار هم قرار دارند و به‌صورت متصل ساخته‌شده‌اند و برای هر یک از آن‌ها گنبدی در نظر گرفته‌شده است. سطح داخلی گنبدها گچ‌کاری شده است.
خانه تاریخی باقری‌ها (موزه اقوام)
ساختمان تاریخی باقری یکی از خانه باغ‌های قدیمی و به‌جای مانده از اواخر دوره قاجار است که در دوطبقه ساخته‌شده است. سقف این بنای با ارزش با تیرهای چوبی پوشیده شده و شالوده بنا را خشت خام تشکیل داده است. استفاده از آجرهای خطایی با بندکشی گچ‌وخاک جلوه خاصی به بنا بخشیده و زیبایی ساختمان را دوچندان کرده است.
طبقه اول پس از ورود به سالن اصلی متشکل از دو اتاق در طرفین سالن است و بعد از گذر از سالن اول برای دسترسی به طبقه دوم بایستی از دو راهرو منتهی به پله عبور کرد که در هر راهرو یک اتاق با تزئینات زیبا به چشم می‌خورد. در حیاط ساختمان مجموعه حمام، خزینه و آب‌انبار زیبایی وجود دارد.
به دلیل وجود پنج قوم مختلف اعم از ترک‌ها، لرها، کردها، عرب‌ها، گیلک‌ها در گرمسار، این شهرستان را جزیره اقوام نام‌گذاری کرده‌اند و به همین دلیل، این ساختمان زیبا در ۲۱ بهمن ۱۳۸۹ تبدیل به موزه و با عنوان موزه اقوام بازگشایی شد.
موزه در دو طبقه دارای هشت تالار نمایش است که در دو اتاق و سالن ورودی طبقه اول ابزار و اشیا روزمره زندگی این اقوام قرارگرفته است و در چهار اتاق و سرسرای زیبا طبقه دوم نحوه پوشش و مشاغل اقوام ساکن در شهرستان نشان داده شده است.
آب‌انبار بزرگ گرمسار
این آب‌انبار در مرکز شهر گرمسار در جنوب میدان امام‌خمینی (ره) و در ضلع شمالی مسجد جامع گرمسار واقع‌شده است. این آب‌انبار در دوره قاجار ساخته‌شده و یکی از بزرگ‌ترین آب‌انبارهای منطقه به شمار می‌رفته که بخش اعظم آب مصرفی اهالی را تأمین می‌کرد. این بنای تاریخی دارای چهل‌پله مخزن استوانه‌ای شکل است. منبع بزرگ و اصلی آن به‌صورت گنبد پله‌ای مدور آجری در داخل کوچه قرار دارد که به‌صورت میدانگاهی درآمده است. تعداد پله‌های مدور مخزن آن بیست‌وچهار پله است. عمق آن در حدود چهارده متر بوده که به مدت پنج ماه از سال آب آشامیدنی اهالی شهر و حومه آن را تأمین می‌کرد.
آب‌انبار ناسار
آب‌انبار ناسار یا همان نه حصار در جنوب قلعه ناسار گرمسار و در مجاورت جاده اصلی به روستا قرارگرفته است. سازنده این بنا طبق نوشته بالای سر در آب‌انبار مرحوم سیف‌الله معماریان سمنانی است. منبع اصلی، گنبدی شکل و آجر پوش است که بر طاق آجری و ضربی طرفین استوار است. در دو قسمت منبع، دو بادگیر برای خنک شدن آب زیر منبع در نظر گرفته‌شده است. منبع اصلی این آب‌انبار از نظر فیزیکی با سایر آب‌انبارها در سطح استان متفاوت و در نوع خود بی‌نظیر است.
مجموعه سیاه‌کوه
در دامنه شمالی ارتفاعات سیاه‌کوه در جنوب گرمسار و شمال شرقی دریاچه نمک و در مسیر باستانی اصفهان، کاشان، خوار، خراسان بناهایی دیده می‌شوند که بومی‌ها به آن قصر می‌گویند. این مجموعه از قصرهای شاه‌عباس، عین‌الرشید و حرم‌سرا تشکیل‌شده است. این قصرها نمایان‌گر قدرت معماری و عظمت و شکوه گذشته این دیار بوده و مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آن‌ها قصر شاه‌عباس نام دارد.
جاده سنگفرش
جاده دست‌ساز سنگفرش که با سنگ‌های تراش‌خورده روی بستر کویر گرمسار ساخته‌شده، به طول ۳۵ کیلومتر و عرض ۵ متر در مسیر شاهراه تاریخی اصفهان – ساری در دوره صفوی برای سهولت رفت‌وآمد کاروانیان که در این مسیر به باتلاق‌ها و نمکزارهای جنوب گرمسار برخورد می‌کردند احداث‌شده تا کاروان‌ها را از گزند سیلاب‌ها و زمین‌های گل‌آلود و چسبناک در فصول بارش حفظ کند. روی این جاده بقایای دو پل سنگی هنوز مشاهده می‌شود. بر اساس شواهد موجود و مطالعات انجام‌شده، این سنگ‌ها به‌وسیله شتر از کوه‌های سیاه کوه به محل آورده شده است.
کاروانسرای قصر بهرام
کاروانسرای قصر بهرام از مهم‌ترین بناهای سیاه کوه است که با پلان مستطیل شکل ساخته‌شده و مصالح عمده برای ساخت این کاروانسرا سنگ است و در بخش‌هایی نیز از آجر استفاده‌شده است. بنای بیرونی این قصر چهارگوش و دارای چند برج با دو دروازه شمالی و جنوبی است و روکار آن از سنگ‌های بزرگ آهکی صیقل شده سفیدرنگ است که از کوه‌های مجاور آورده شده‌اند. اطراف این قصر شش برج بناشده است. درون بنا محوطه بزرگی است که گرداگرد آن بیست اتاق کوچک و یک در بدون روزن با پوشش گچی قرارگرفته است. نکته مهم و قابل‌توجه در این بنا، نحوه تهیه آب موردنیاز ساکنان آن بوده است. آب به‌وسیله دو مجرای روی‌هم که مجرای زیرین از لوله‌های سفالین و دیگری مانند نهری سنگی از تخته‌سنگ‌های سفید یکپارچه ساخته‌شده بود، به بنا منتقل می‌شد. این آب مصرفی از چشمه شاه دامنه سیاه کوه به استخرهای بزرگ مقابل بنا منتقل می‌شد. ساختمان این نهر آب، برای بینندگان بسیار جالب و شگفت‌انگیز است و بنای آن‌یکی از شاهکارهای عصر خود به شمار می‌رود. این بنا که در دوره صفویه تعمیر اساسی شد، به بنای شاه‌عباسی معروف شده است.
قصر عین‌الرشید
این قصر در دو کیلومتری شمال قصر شاه‌عباسی قصر بهرام و در قسمت میانی فاصله دریاچه نمک و کویر بزرگ قرارگرفته است. بنای عین‌الرشید از خارج ۸۶ متر طول و حداکثر ۴۷ متر عرض دارد و مشتمل بر دو حیاط بزرگ است که حیاط اصلی ۵۱.۵ متر طول و ۴۷ متر عرض دارد.
قصر حرم‌سرا
در یک کیلومتری جنوب شرقی قصر شاه‌عباسی یا قصر بهرام، یک بنای دیگر صفوی به چشم می‌خورد که حرم‌سرا نامیده می‌شود و ظاهراً در هنگام مسافرت خاندان سلطنتی، حرم‌سرا و در سایر مواقع محل سکونت شکارچیان سلطنتی بوده است. آب آشامیدنی این بنا از چشمه‌های واقع در دامنه سیاه کوه، توسط یک کانال و پس از عبور از یک دره به استخری در بیرون جبهه جنوبی حرم‌سرا می‌رسید و پس از پر کردن آن از طریق کانالی دیگر به حوضی در داخل حرم‌سرا منتقل می‌شد.
کارخانه پنبه
ضلع غربی میدان معلم شهرستان گرمسار، بنایی قدیمی با عنوان کارخانه پنبه‌پاک‌کنی قرار دارد که این مجموعه بسیار زیبا در دوطبقه و با پلان مستطیل شکل ساخته‌شده است. نمای ساختمان بسیار ساده است و فقط در لبه فوقانی آن کنگره‌های آجری در یک ردیف دورتادور ساختمان به‌غیراز ضلع جنوبی آن وجود دارد. مصالح تشکیل‌دهنده اصلی در انبارها خشت و گل است که یک ردیف آجر، نمای خارجی ستون‌های آن را شامل می‌شود که در نگاه اول به نظر کاروانسرایی درون‌شهری می‌رسد که بعدها تغییر کاربری پیداکرده اما از همان ابتدا به‌عنوان انبار پنبه ساخته‌شده است و الگوی ساخت آن از پلان کاروانسراهای این منطقه نشات گرفته است.
معادن نمک گرمسار
در منطقه سر دره گرمسار تعدادی راه فرعی در دو طرف جاده وجود دارد که به معادن نمک ختم می‌شود. در این منطقه ۲۷ معدن نمک وجود دارد که درجه خلوص نمک بسیاری از این معادن بالای ۹۸ درصد است. این معادن به‌صورت تونل پیچ‌درپیچ ۵/۱ کیلومتری در دل زمین امتداد دارد و دارای قندیل‌های زیبای نمکی است.
بنه‌کوه
منطقه نمونه گردشگری بنه‌کوه در شمال شهر گرمسار واقع‌شده است. این منطقه به دلیل قرار داشتن بر سر راه باستانی گرمسار (خوار) به مازندران، ازنظر تاریخی و نظامی دارای اهمیت ویژه‌ای بوده است. وجود قلعه باستانی استوناوند، ریگ تپه و قلعه گبری از جاذبه‌های این منطقه است. به دلیل قرار داشتن بنه کوه در بخش انتهایی رودخانه حبله‌رود، در این منطقه انواع پرندگان و ماهی‌ها زیست می‌کنند و آن را به منطقه‌ای برای جذب گردشگران تبدیل کرده است.
قلعه استوناوند
یاقوت حموی در سال ۶۱۳ ه.ق این قلعه را دیده و عمر آن را تقریباٌ ۳هزار سال می‌داند. در دوران شاهان قبل از اسلام این قلعه در دست مغان بوده است، قلعه استوناوند بر فراز تیغه‌های بلند دامنه جنوبی کوهستان البرز استوار شده و بقایای برج و باروی پیرامون آن پهنای دره حبله‌رود و راه قدیمی کناره رود را در میان گرفته است، برج‌های دیده‌بانی این دژ بر تمامی طول دره و کناره‌های جنوبی رودخانه تا اراضی هموار حاشیه شمالی کویر ناظر است.
منطقه ایوانکی
ایوانکی یکی از بخش‌های شهرستان گرمسار است که در مسیر جاده سمنان - تهران و در ۳۰ کیلومتری مرکز شهر گرمسار قرارگرفته، مردمان این شهر لهجه‌ای شبیه گیلکی و دماوندی دارند که تاتی نامیده می‌شود و از اصطلاحات کاملاً اصیل فارسی و قدیمی استفاده می‌کنند. محصولات عمده کشاورزی و باغی ایوانکی خربزه و انار است که خربزه ایوانکی بسیار معروف است. ایوانکی قدمتی در حدود پیش از تاریخ دارد و در کتاب‌های رومی بنام شاراکس معروف است. ایوانکی دارای آثار و ابنیه بسیار قدیمی است.
کاروانسرای شاه‌عباسی ایوانکی
این کاروانسرا در ۳۳ کیلومتری شهر گرمسار و در یک کیلومتری بخش ایوانکی واقع‌شده است که یکی از کاروانسراهای زیبا دوره صفوی در استان محسوب می‌شود، پلان این کاروانسرا چهار ایوانی است که به‌صورت شمالی – جنوبی بناشده و دارای سردر بسیار زیبایی است. مصالح به کار رفته در بنا خشت و گل، آجر و سنگ است. این کاروانسرا دارای دو شاه‌نشین در ضلع شرقی و غربی است. این کاروانسرا دارای ۲۴ حجره و ۴ باره بند است، در مقابل حجره‌ها ایوان‌های کوچکی است که برای استفاده مسافران در فصل تابستان ساخته‌شده است.
امامزاده عاقب برادر بزرگوار امام رضا (ع)
امامزاده عاقب در ۵۰۰ متری جنوب شهر ایوانکی واقع‌شده است. بنای امامزاده عاقب دو بخش عمده تشکیل‌شده است. بنای تاریخی و قدیمی و اصلی امامزاده با مصالح خشت و گل و بر شالوده امامزاده سنگی احداث‌شده است. طرح این قسمت از بنا از خارج به شکل مربع و دارای ایوانی در سمت شمال است که سقف آن با تیرهای چوبی و خشت و گل به‌صورت مسطح پوشانده شده است. سقف بنای اصلی امامزاده دارای گنبدی از نوع پیازی است و با اندودی از ملاط گچ سنتی پوشیده شده است. تمامی سطوح خارجی این قسمت از بنا با کاه‌گل اندود شده است.
منطقه نمونه گردشگری بهورد
منطقه بهورد در ۳۲ کیلومتری شمال غربی ایوانکی در شهرستان گرمسار قرار دارد. این منطقه به دلیل دارا بودن ویژگی اقلیمی و طبیعی دارای قابلیت‌ها و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوانی است. علاوه بر چشمه‌های آب شیرین و سد خاکی منطقه، کوه‌های سنگی که در اثر باد و باران فرسایش یافته و به شکل زیبایی درآمده‌اند از جلوه‌های چشم‌گیر طبیعت بهورد محسوب می‌شود. انواع پرندگان ازجمله کبک و همچنین حیوانات درنده و وحشی شامل گرگ، روباه در کوه‌های منطقه زندگی می‌کنند. وجود انواع گونه‌های گیاهی، درختان، درختچه‌ها و ... چشم‌اندازهای جالبی را در این منطقه برای بازدیدکنندگان به وجود آورده است.
گزارش از سمانه سلطانی‌پور سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان
انتهای پیام/
نظر شما