بخش وسیعی از شهرستان راز و جرگلان مناطق کوهستانی و دره‌های نه‌چندان عمیق است. رودها و حوضه‌های آبریز منطقه شامل رود سومبار، رود جرگلان و رود غلامان در شمال منطقه و حوضه آبریز رود تنگه ترکمن در جنوب شهرستان است. رشته‌کوه کپه داغ و دره سومبار در شمال به‌عنوان مرزی طبیعی بین ترکمنستان و شهرستان قرار گرفته و از جنوب به ارتفاعات شهرستان بجنورد و شهرستان مانه و سملقان محدود می‌شود.
بر اساس بررسی‌ها و مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی، شهرستان رازو جرگلان از دوران پیش از تاریخ (هزاره سوم پیش از میلاد) مسکونی بوده است. وجود محوطه های استقراری پیش از تاریخ در حوضه رود غلامان و تپه‌های مربوط به دوره تاریخی در دره‌های راز و جرگلان گواه سکونت مستمر بشر در پهنۀ این شهرستان در دوران مختلف پیش از تاریخ و تاریخی است.
فـرهنــگ و هـنـــر
تات‌ها، ترکمن و ترک‌ها و کردها چهار قومی هستند که امروزه در نهایت امنیت و صحت و سلامت در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و به یک جاذبه و ویژگی منحصربه‌فرد شهرستان راز و جرگلان بدل گشته است.
تات‌ها ریشه‌دارترین قوم خراسان شمالی و از جمله منطقه راز و جرگلان هستند و این قوم امروزه میراث‌دار بخش قابل‌توجهی از فرهنگ و آئین‌های اصیل خود هستند. علاوه بر شهر راز (مرکز شهرستان)، روستاهای گوی نیک، راستقان، اسفروج، قوش تپه، آنا بای و سوخسو رحیمی به زبان و گویش تاتی سخن می‌گویند. گویش «رازی» مملو از واژگان و مفاهیمی است که در شناخت تاریخی و ریشه‌های فرهنگی این قوم بسیار مفید و مؤثر خواهد بود.
ترک‌های بومی بخش غلامان (غلامان و آلمادوشن) در عصر قاجار از گرماب ترکمنستان به این مناطق آمده‌اند. گفته می‌شود ترک‌های آذری‌زبان تازه قلعه نیز در اواخر قاجار و اوایل دوره پهلوی از سراب و تبریز و... آذربایجان به این حدود کوچ کرده‌اند. زیارت و نذورات بقعه امامزاده نبی غلامان، جشن‌های نوروزی، عروسی‌ها، آیین‌ها و سنت‌های سوگواری محرم و صفر، لباس سنتی زنان ترک غلامان و نیز پخت نان «یوخا» در عید سعید فطر جزء زیبایی‌های فرهنگی ترک‌های غلامان بشمار می‌رود.
ترکمنان مسلمان و اهل‌سنت (بیشتر حنفی) نیز از ایل گوکلان ، طایفه مستقل نُخورلی، طایفه مستقل تَکه و طایفه مستقل مقدس تیره آتا تشکیل می‌شوند. ترکمن‌ها با فرهنگ و هنر و سنت‌ها و آداب‌ورسوم متنوع، قومی جذاب برای گردشگران سراسر ایران و جهان هستند. قالیچه ترکمن، قالیچه دو رو ابریشم روستای دویدوخ شهرتی جهانی دارند. از دیگر ویژگی‌های این قوم علاقه‌مندی به پرورش اسب است. اسب اصیل ترکمن یکی از گونه‌های خاص و منحصربه‌فرد در دنیاست.
کشتی آلیش یا گورَش
گورش در زبان ترکمنی به معنی «دیدار» است و ترکمن‌ها این اسم را به کشتی سنتی خود داده‌اند که به نظر به معنی «مواجهه رودررو» در این نوع کشتی است. گورش در اعیاد و جشن عروسی ترکمن‌ها برگزار می‌شود. خود ترکمن‌ها به این کشتی «گورش» می‌گویند؛ اما عنوان رسمی ملی و بین‌المللی آن «آلیش» است. با دستور داور و صدای بلند: «آلیش» دو کشتی‌گیر، مبارزه را با گرفتن کمربند یکدیگر به شیوه‌ای خاص، آغاز می‌کنند.
هم اکنون ۵۴ کشور جهان دارای فدراسیون کشتی آلیش هستند. مسابقات قهرمانی این کشتی سنتی از سال ۱۳۸۱ در ایران برگزار شد و تنها نوع کشتی ایرانی است که بانوان نیز در آن فعالیت دارند.
دژ آلمادوشن
ارگ باستانی آلما دوشن از محوطه‌های استقراری بسیار بااهمیت دوران تاریخی و اوایل اسلامی، از نظر موقعیت استراتژیک و اشراف به دشت‌های اطراف دژی استوار و کم‌نظیر بوده است. این در بلندترین بخش کوهی بلند و استوانه‌ای‌شکل و منفرد قرار گرفته است. سطح این کوه نسبتاً مسطح است. طول شمالی جنوبی قلعه حدود ۵۰۰ متر و عرض شرقی - غربی آن، بیش از ۱۰۰ متر است. آثار و بقایای معماری و آوار و توده‌های لاشه‌سنگ در جای‌جای سطح این کوه به چشم می‌خورد، آوارهایی که هر کدام بقایای یک بنای عظیم بوده است. در جنوبی‌ترین سطح این کوه و در نزدیکی لبه پرتگاهی آن بقایای یک بنای مستطیل‌شکل بزرگ وجود دارد که به نظر می‌رسد مهم‌ترین ساختمان این قلعه بوده است. اسم این دژ عظیم برگرفته از روستای آلمادوشن (نزدیک‌ترین روستا به آن) است. ارگ آلمادوشن دژی نظامی است که به دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون ۶ و ۷ هجری قمری تعلق داشته است.
گورستان تاریخی شهر راز
گورستان تاریخی شهر راز در خیابان شهید رجایی جنوبی قرار دارد. قدمت این گورستان حداقل اواخر دوره صفویه است؛ اما با وجود یک بنای آرامگاهی کهن‌تر در جنوب این گورستان که در بین اهالی محل به مقبره فخر رازی موسوم است، به نظر می‌رسد قدمت گورستان دورانی پیش‌تر از عصر صفوی است. سنگ قبرهای گورستان دو گونه بلند و کوتاه هستند که بر روی هر دو نوع این سنگ قبرها، کتیبه‌ای خوش شامل نام میت، نام پدر و سال‌مرگ و... حک شده است. سنگ قبرهای بلند (بعضاً با بیش از یک متر بلندی) از ویژگی‌های گورستان‌های اسلامی منطقه و این گورستان است. این گورستان از سه ضلع شمالی و شرقی و غربی به منازل مسکونی و از ضلع جنوبی به بستر رودخانه و دامنه کوه محدود می‌شود.
مسجد قاولقا
این مسجد در روستای قاولقا از توابع بخش جرگلان، در فاصله ۴۰ کیلومتری از مرکز شهرستان قرار دارد. قدمت مسجد حدود ۱۰۰ سال است و ویژگی برجسته آن طرح‌های منحصربه‌فرد گیاهی دیوارهای داخلی آن است. نمونه این طرح‌ها شبیه شاخ قوچ در دست‌بافت‌های قوم ترکمن از قبیل نمد، فرش و پارچه‌های ابریشمی قابل‌مشاهده است. تنوع نقش و رنگ بکار رفته در این نگاره‌ها شاد و جالب‌توجه است.
بقعه شاهزاده نبی غلامان
بقعه متبرکه شاهزاده نبی (ع) در جنوب غلامان و مشرف به آن قرار گرفته است. این بقعه تاریخی در سال ۱۳۱۸ به دستور امیرعباس دیباج حاکم وقت منطقه تجدید بنا شد. بنای امروزی تماماً متعلق به دوره پهلوی اول است. این بنا به شکل شش‌ضلعی ایوان دار و با مصالح عمده آجر، گچ، ملاط گلی و چوب است. این امامزاده در میان مردم منطقه بسیار مورداحترام است و گورستان امروزی غلامان نیز در اطراف آن شکل گرفته است.
روستای گردشگری دویدُخ
روستای دویدُخ از توابع دهستان یکه صعود و نزدیک به آن در بخش جرگلان در فاصله ۷۰ کیلومتری شهر راز مرکز شهرستان قرار دارد. ترکمن‌های ساکن این روستا از طایفه «تکه» هستند. این روستا دارای بافت معماری سنتی بسیار زیبائی است و مهم‌ترین مرکز بافت قالی دوروی ابریشمی و نیز پارچه‌های ابریشمی و سوزن‌دوزی‌های سنتی و... است. حفظ لباس سنتی و اصیل ترکمنی و فرهنگ و آئین‌های سنتی از ویژگی‌های این روستای هدف گردشگری است.
روستای راستقان
راستقان از توابع دهستان راستقان، بخش غلامان از روستاهای مرزی شهرستان راز و جرگلان است. این روستا با ۳۰۰ خانوار و هزار و ۵۰۰ نفر جمعیت در ۶۰ کیلومتری شمال شهر راز مرکز استان واقع شده است. زبان و گویش اهالی راستقان تاتی است. جاذبه‌های این روستا، علاوه بر فرهنگ سنتی و آیین‌های محلی، باغ پادشاهی، بقعه شاهزاده حمید، چشمه سید نصیب و... است و صنایع‌دستی آن دست‌بافت‌های کرکی از قبیل کلاه، دستکش و شال کرکی است.
تفرجگاه و چشمه فرحدین
در فاصله حدود ۱ کیلومتری شرق روستای فرحدین از توابع بخش مرکزی و ۳۰ کیلومتری شهر راز، تفرجگاه زیبای گردشگری خوش‌منظری در دره کوچک پیرامون چشمه فرحدین قرار دارد. درختان چنار سر به فلک کشیده مسیر نهر چشمه و پوشش جنگلی این حدود در دل کوهستان فرحدین جاذبه طبیعی بسیار زیبائی خلق کرده که بسیار مورد توجه گردشگران شهرستان است.
انتهای پیام/
نظر شما