فاطمه داوری، مدیر کل حفظ و احیای بناها، محوطه ها، و بافتهای تاریخی در یادداشتی نوشت: تخریبگرایی کنترل نشده آثار فرهنگی تاریخی و اموال عمومی به عنوان یک ناهنجاری اجتماعی، اینبار خود را در پرتاب مواد محترقه به کتیبه به یادگار مانده از دوران داریوش و خشایار شاه هخامنشی، در گنجنامه همدان، در شامگاه چهارشنبه ۲۳ اسفند نشان داد.

متن این دو کتیبه در گنجنامه همدان، ورای هر تفسیری قائل به «خداباوری» و آفرینش «مردم» همراه با «شادی» است.

وندالیسم یا همان تمایل به تخریبگرایی، نامی است که برای این پدیده در دنیای معاصر رواج یافته و آن را در زمره انحرافات و بزه‌کاری‌های جوامع معاصر می دانند. اما بدانیم این امر پیشینه در دوره‌های تاریخی گذشته داشته است.

در چرایی این نوع واکنش، عموما آنرا پاسخی به فشارها، تحمیلات، ناملایمات، اجحاف‌ها و شکست‌های فردی و اجتماعی تحلیل می‌کنند.

قصد اصلی از این نوشتار، یک «یادآوری عمومی در خصوص چرایی و مسائل مرتبط» است. در خصوص موضوعاتی است که می‌دانیم اما در مرتبه باور و عمل دچار نقصانیم:

۱- جوامع محلی: همدان شهری که منظر فرهنگی آن در آستانه ثبت جهانی شدن است و از الزامات این ثبت، باورمندی، نقش و التزام جامعه محلی میزبان به حفاظت از میراث فرهنگی است. 

۲- مدیریت هیجان: حادثه همدان بیشتر به یک رفتار هیجانی تخلیه نشده شباهت دارد که در اینجا بروز یافته و بروزهای اینچنینی را به کرات در عرصه‌های مختلف در ایامی نظیر چهارشنبه سوری می‌بینم. بنابراین تا در سطح جامعه برای مدیریت هیجان، برای اقشار مختلف به ویژه نوجوانان و جوانان، فرصت‌ها و امکان‌های لازم و در دسترس پیش‌بینی نکنیم باید انتظار داشته باشیم چرخ بر همین مدار بچرخد.

۳- آموزش عمومی: تا وقتی در کشور نظام سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و اجرایی چهار وجهی «رسانه ملی»، «نهادهای آموزشی»، «نهادهای متولی حفاظت از منابع فرهنگی و طبیعی» و «نهادهای عمومی» شکل نگیرد و «نهادهای مردمی» را واسطه نداند. آموزشی باورمند که منجر به افزایش سواد میراثی بشود رخ نخواهد داد. 

۴- حفاظت فیزیکی و کالبدی: حفاظت صرف کالبدی از آثار مانند آنچه امروز و پس از حادثه در خصوص گنجنامه مطالبه میشود نظیر نصب حفاظ شیشه‌ای و...؛ مسکن‌های بجا و موثری در کوتاه مدت است که عموماً موجب فراموشی درد اصلی می‌شود و دلایل و عوامل همچنان باقی و نهفته و یا بروز یافته به شیوه‌های خطرآفرین‌تر دیگر می‌شود.

در این زمینه به دو نکته توجه کنیم:

الف- بدانیم آثاری که هزاره‌ها و سده‌ها در فضای محیطی طبیعی حیات داشته‌اند با کوچکترین تغییر ناپخته و ناآزموده در شرایط محیطیشان، نظیر نصب صرف محافظ شفاف، که موجب تغییر در رطوبت، دما، جذب و بازتابش و... شود، بنیان‌های کالبدی اثر را در طولانی مدت دچار فرسایش و مخاطره جدی می‌کند. 

ب- وسعت، گستردگی و ویژگی ایران در بهره‌مندی از این آثار به گونهای است که شاید حفاظت فیزیکی و تهیه پوشش برای این آثار در مواردی راهکار محسوب شود اما همه جانبه، دائمی و موثر نیست.

۵- فرهنگ حفاظت: وزیر میراث فرهنگی، پس از حادثه در اعلام نظر، به نکته‌ای کلیدی و اصلی؛ به زیبایی و نغزی اشاره کرده‌اند که اگر آن‌را باور کنیم و به کار ببندیم بخش بزرگی از راه را رفته‌ایم: در جامعه نیاز به «درک بنیان‌های ناملموس میراث ملموس» و «تحول فکری برای حفط فرهنگ و تمدن تاریخیمان داریم»، این جامعه مشمول همه ارکان اجتماع، از تصمیم‌سازان، تصمیم‌گیران و مجریان عرصه فرهنگ کشور تا مردم است و تا این تحول رخ ندهد نیل به مقصود میسر نیست.

سخن پایانی؛ درمان واقعی و راه برون رفت از این شرایط، ورای امکان پذیری آن؛ نصب حفاظ و ممانعت از دسترسی به چندین هزار اثر که ظاهرا ما در وزارت میراث فرهنگی به آن مکلفیم و حتما باید اقدام کنیم نیست. راهکار در «برنامه اقدام ملی» است که در آن:

۱- رسانه ملی ترویج اهمیت و حفاطت از میراث فرهنگی را امری تبلیغی نداند تکلیف بداند و مطالبه منابع برای آن نداشته باشد.

۲- آموزش و پرورش دست از آموزش حداکثری علوم پایه بردارد و منابع و ساختارهای آموزشی‌اش را بر پایه نهادینه کردن «فرهنگ عمومی» و «مهارت های اجتماعی» متحول کند.

۳- نهادهای جریان ساز فرهنگی، باور کنند مهمترین منبع فرهنگی کشور «میراث فرهنگی» است.

۴- نهادهای تقنینی، برنامه‌ای و تامین منابع ملی، میراث فرهنگی را امری خوب، اما بی اولویت و بی‌فایده ندانند.

۵- مراجع قضایی، حقوق فردی را بر حقوق عامه اولا ندانند.

۶- نهادهای عمومی خدمات رسان، راه حل مواجه با مسائل میراث فرهنگی را، در پاک کردن صورت مسئله ندانند.

انتهای پیام/